Гюльнара Мягьямедова
Урусатдин Федерацияйин жара субъектариъси, Дагъустандиъра гизаф жигьил хизанари ипотекайин дакьатарихъ хусуси хулар, машинар, хулар тикмиш апIуз жил ва гьацира жара кьиматлу мал-девлет масу гъадагъура. Хъа ислам дин хъапIрайи бязи жигьил хизанарихьан думу ляхин апIуз шуладар. Шариаьтдин къайдйириинди процентариинди гъазанж тувувал-гъадабгъувал гьярам ву.
«Узухъди лихурайи жигьил дишагьлийи ипотекайин дакьатарихъ хулар масу гъадагъну, думу хулариъ яшамиш шули, гьар вазлиъ банкдиз улупнайи кьадар пул тувра. Учуз хусуси квартира адарчуз, жара касдин хуларикк, гьар вазлиъ гьякъи туври, яшамиш шулача. Фунуб вахтна вушра эйсийи учу чан хулариан адауз мумкин ву, дугъхьан учу туврайи гьякъира за апIуз шулу. Учусдар жигьил хизанари, чпин дадавалин капиталра ишлетмиш апIури, ипотекайихъ хулар гъадагъура. Хъа йиз жилири, ипотека гьярам ву кIури, ипотекайин дакьатарихъ квартира масу гъадабгъуз разивал туврадар. Гьамци ич дадавалин капиталра ишлетмиш дарапIди гъубзна, гьар вазлиъ хуларин эйсийиз пул туври, хулар масу гъадагъуз ясана тикмиш апIуз хизандиз пулра гьубкIрадар. Хъа гьаму жюрейиинди учу филадизкьан яшамиш хьиди?» — кIури, аьрзйир апIура гизаф жигьил дишагьлийири.
Магьа Урусатдин Федерацияйин Госдумайи ислам диндин банкингдин гьякьнаан вахтназди вуди федеральный къанун кьабул гъапIну. Думу къанун экспериментси Дагъустандин, Чечен Республикайин, Башкортостандин ва Татарстандин аьтрафариин 2023-пи йисан 1-пи сентябрилан кьувватнаъ убчIвди ва 2025-пи йисазкьан давам хьибди. Экспериментдин иштиракчйир Центральный банкди гъабхру реестрин дахилназ гъадагънайи юридический касар хьиди.
Аьдати гафариинди гъаврикк ккаъруш, исламдин банкинг – мусурмнариз, гуннагь хьуз гучI’вал адарди, банкариъ чпин гъуллугъар гьуркIуз мумкинвал тувувал ву.
Банкариъ пулихъди аьлакьалу вуди гъуллугъар гьуркIруган, процентар дисуру. Ислам диндин къанунариъ дидиз «риба» кIуру, думу ижмиди къадагъа дапIнайи ляхин ву. Мусурман касдиз мутму масу туври, гъуллугъар гьуркIри гъазанж гъадабгъуз ихтяр а, амам гъазанж гъадабгъбан бадали, пул ишлетмиш апIуз ихтияр адар.
Ислам диндиъ хатIалувал кайи, натижа адру (гарар) ляхнар апIурира гъазанж гъадабгъувал къадагъа дапIна.
Тамширин бизнесдин, силин йикк, ички, папрус гьясил апIбан, яракь масу гъадабгъбан ляхнариъ пул ишлетмиш апIуз хай шулдар, лотореяйин билет масу гъадабгъувалра кмиди къадагъа дапIна.
Ислам диндин къайдйириинди экспериментдиъ иштирак шулайи банкдиз ясана НФО-йиз, яшайишдин, миллетдин, хъапIрайи диндин, апIурайи чIалнан лишнариз лигну, физический ясана юридический касариз пулин дакьатар тутрувди гъитуз ихтияр адар.
ЦIийи къанундин «ислам диндин ипотекайикан» мянфяаьт ктабгъузра, саб йишвлан тмуну йишв’ина гъабхуз даршлу мутму гъадабгъузра, думу ляхниз дадавалин капитал ишлетмиш апIузра мумкинвал тувди.
Партнервалин инвестицйир тувбан йикьрариинди агьалйирин ва юридический касарин пулра жалб апIури, банкарихьан агьалйириз ва компанйириз процент алдарди займар тувуз хьибди.
Къайд апIувал лазим вуки, къанундин аьхиримжи редакцияйиъ экспериментдин иштиракчйирин — финансарин тешкилатдин варитIан цIиб вуйи капиталин кьадар 2023-пи йисан 1-пи сентябрилан 10 миллион манат ву. Думу кьадар 2024-пи йисан 1-пи январилан 15 миллиондиина за апIиди.
Кьюд йислан Урусатдин Правительствойин экспертарин совет уч хьибди, диди экспериментдин натижйириз кьимат тувди. Думу советди ислам диндин банкингдин артмиш’валин гьякьнаан къанундиъ дигиш’валар тIаъну ккундуш-ккундарш къарар кьабул апIиди.
