Хизан – сар-сариз лап багахьна вуйи инсанарин мукь, мюгьюббатнан, манишнан чирагъ, жямяаьтлугъдин бина, саб вуйи метлебнан, эдебнан багьалуваларин, гьюрматанан макан ву.
Улихьна йисари хизандин маракьар ва месэлйир хусусидартIан заанди дерккри шуйи. Хъа гъийин девриъ ухьу фицдар дюшюшарин шагьидар шула? Мутмуйикан, гъизиликан, ахю хуларикан вуйи фикрари, заан гъуллугъарихъ, девлетнахъ хъергнайивали, ягьсузвали, жара хизанариин бахилвал апIували, жвуван маракьар варитIан зади дисували ва гьацдар жара чIуру лишнари хизандин жавабдарвал гьисс апIбан, намуснан, мюгьюббатнан, ватанпересвалин, сар-сариз кюмекназ гъюбан, тямягьсузвалин лишнарин йишв гъибисну. Мициб аьгьвалатну гележегдин наслиз фициб тясир апIиди? Деврин хизанарин улихь фицдар учIру месэлйир дийигъиди?
Йиз фикриан, гъийин деврин хизандин варитIан учIру месэлйирикан саб – веледариз абйир-бабарин терефнаан фикир гьубкIри адрувал ву (вахт адрувал, бегьем дару хизанар ва гь.ж.). Кюгьне аьсрариан мина дада хизандин бин, хъа адаш, жилир – хизандин кIул вуди гьисаб апIуйи. Хъа гъи бязи дишагьлийири хизандиъ асас йишв дибисна, дурариз жямяаьтлугъдин арайиъра кIулиъ дийигъуз ккунду. Гъи дурари чпин аьхюнуб пай вахт багъри веледариз тербия тувбаз, хизандин гъайгъушнариз ваъ, хъа гъуллугънаъ зиина удучIвбаз, жвуван маракьар артмиш апIбаз бахш апIура.
Психологарин фикриинди, гъи деврин хизанарин аьлакьйир учIру хьуз гъитрайи месэлйирикан саб – хизандин вакилариз сар-сарихъди гаф-чIал апIуз бегьемди вахт адрувал ву. Къайд дапIнайи жюрейин дишагьлийирин асас вахт ляхниз, жямяаьтлугъдин ва хусуси месэлйир гьял апIбаз гъябгъюра, жилириз, хизандиз фикир тувуз дурариз вахт гьубкIрадар. Абйир-бабарин терефнаан вижнасузвал гьисс апIури аьхю гъахьи веледар чпин вари уьмриъ кIвак кин ва гиран кади гъузру. ИкибаштIан, мициб аьгьвалатну хизандин аьлакьйир гъагъи хьуз кьувват тувру. Эгер велед албагу, сар-сариз гьюрмат, хатур айи хизандиъ аьхю шулаш, дугъаз адашдизна дадайиз чпи фици ккундуш, дурарин арайиъ сар-сарихьна ва чпин аьхю абйир-бабарихьна фициб гьюрмат аш рябкъюру, ва дицир веледди учв аьхю гъахьиган, чан хизандиъра гьадму аьдатар ва къайдйир уьрхюру. Абйир-бабари чпин веледариз гьякьлу рякъяр ктагъуз, улихь хьайи учIру месэлйир дюзди гьял апIуз улупну ккунду. Сагъу ва бахтлу хизанари уьлкейиз ва жямяаьтлугъдиз аьхю хайир хура. Дицдар мюгькам хизанариан тахсиркрар, психикайин, фикрин артмиш’валиан кьяляхъ гъузрайи касар гьеле-меле удучIвудар.
Кюгьне деврин аьдатари хизанар мюгькам апIуру, хизандин вари вакилар сатIиди гизаф йисариз албагну гъитру. Гъи думу багьалувалар ухьуз ихь ата-бабйирихьан гъузнайи аьхю савкьатарикан гьисаб шула. ИкибаштIан, гъуллугънан дережа за апIбаз, дустарихъди мюгькам аьлакьйир уьрхбаз, образованиейиз ва жара важиблу цирклариз фикир тутрувди гъитну ккундар, хъа хизандин умунвалин ва умудлувалин бахт варидарихьан ккабалгуз шлуб ву. Хизандин аьдатар ва багьалу савкьатар гьарсаб хизандиъ жа-жаради артмиш апIури ккунду, гьаци гьарсаб хизандиъ веледариз чпин гележегдин кьатI’и рякъяр ва чпи сабпи нубатнаъ дапIну ккуни ляхнар аьгъю шулу. Хизандин аьдатар веледари абйир-бабарихьан чпин таза хизанариз гъахуру. Душваъ вари а – мани ва дуствалин аьлакьйир уьрхювал, гьюрмат ва ихтибарвал апIувал, жавабдарвал, хил алдабгъуз аьгъювал, гъайгъу зигувал, мюгьюббат ва сабур апIувал…
Хизандин эдебнан багьалу аьдатар уьрхбаъ абйир-бабариз мектеб кюмекчи дубхьну ккунду. Абйир-бабарихъди мектебдин мялимари сатIиди тешкил дапIнайи ляхни, аьгъювалар гъадагъбаанси, диндинна эдебнан цирклариан мюгькамди артмиш шулайи жигьил тербияламиш апIбазра мумкинвал тувру.
Бахтлу ва албагу хизан гьарсар касдин далу ву. Гьарсар жигьили хизан ккебгъувал аьхю жавабдарвал вуйиб, дидиз гизаф вахт ва кьувват, бедендин ва пулин дакьатар харж дапIну ккунивал гьисс дапIну ккунду. Хъа му лайикьлу ва уьмрин варитIан важиблу ляхин ву. Думу ляхин ккабалгнайи кас саб вахтнара швумал хьидар.
