1-пи сентябрин харжар
Аьдат вуйиганси, цIийи урхбан йисан эвели мектебдиз гъягъру баяр-шубар айи хизандин бюджетдиз гизаф зарар тувру. БицIидар мектебдиз гьязур апIувал – му харжар айи ляхин ву. Экспертарин гьисабариинди, мектебдиз гъягъру анжагъ сар бицIирин алатарин гъварчназ (тетрадар, ручк-йир ва гь.ж.) 1200-1500 манат удубчIвура. Хъа алабхьру палат, спортдин жюрейин палат, мектебдин чанта, пенал ва гьацира жара алатарра кади, думу кьиматар, региондиз лигну, тафавутлу шулу.
«Мектебдин чантайин кьимат, кьялан гьисабариинди, 1150 манат вуйи, хъа мектебдин алабхьру палат – 1060 манат. Йисандин арайиъ дурарин кьиматар за гъахьну. Анжагъ саб август вазлиъ чантайин кьимат шубуб ражари, хъа мектебдин палатдин кьиматар кьюб ражари за дапIна. Физкультурайиз алабхьру палат кьялан гьисабнаан 1000 манатдихъ, хъа пенал – 330 манатдихъ масу гъадагъуз шулу», – мялумат тувра «Новости» Уурсатдин мялуматарин агентствойи.
Манзилнаъди аьгъювалар гъадагъру дюшюшариъ лазим вуйи техника масу гъадабгъувалира мектебдиз гъягъю-райидарин харжар артухъ апIуру. Дицдар дюшюшариъ нотбук, кресло ва жара алатар лазим ву. Экспертарин улупбариинди, улихьна йисарихь тевиган, цци техникайин кьиматарра за дапIна.
– Йиз риш Алия цци сабпи ражари сабпи классдиз гъягъюра. Учуз му шаду ляхин вучуз. Дугъаз мектебдиз алабхьру палатдиз, чантайиз, лазим вуйи жара бакришнариз, спортдин палатдиз ва ликариин алахьрудариз, лизи бантикарра кади, 12-15 агъзур манат харж гъабхьнийиз. Му харжар кьяландар ву. Узу, мисалназ, чанта, кьиматназ дилигди, ужуб, рягьтиб абгури гъахьунза ва 4 агъзурихьна вуйиб масу гъадабгъунза. Дурар ис кьиматназра айи. Хъа вушра, йиз сарпи велед сабпи ражари сабпи классдиз гъягъюрайиган, хил ужубсиб мутмуйихьна гъябгъюйи. Кюкйирин кунцIарин кьиматарра за дапIна. Шубуб розайин кунцI – 500 манат ву, хъа 5 кюкю – 650 манатдиз масу тувра. Кюкйирин кунцIра чарасуз вуди масу гъадабгъну ккунду, – кIура Огни шагьриан вуйи Диана Абачевайи.
Шаду ва жавабдар вахт
Диана дюз ву, 1-пи сентябрихъди саки гьарсар касдин шаду, кIваъ гъузру дюшюшар аьлакьалу ву. Думу инсанарин кIваъ гъубзру йигъарикан сад йигъси гьисаб шула. Гьар йисан 1-пи сентябриъ мектебдин улихь аьхю серенжемар кIули гъягъюйи. Цци коронавирусдин тIягъвни вари бицIидар мектебдин сабпи шаду серенжемарихьан гъапIну. Амма абйир-бабарин кIваз, чпин веледди классдиъ гьапIрайкIан, дугъхьан жвуван таярихъди саб гаф абгуз хьибдийкIан, кIуру жюрейин фикрар гъюру. Мектеб, сабпи класс, сабпи аьгъювалар гъадагъувал – му бицIиризси, вари хизандизра имтигьян гьисаб шула.
Велед мектебдиз гъушу йигълан мина абйир-бабарин дугъахьна ва дугъан маракьарихьна вуйи лигувал, янашмиш’вал гьюдюхюру. Дурари веледдикан жавабдарвал ккун апIуру. Гьадму гьисабнаъ сабпи классдиз гъушу бицIирира гьадму йигълан мина учв аьхю шулайивал гьисс апIуз хъюгъру.
Психологдин гафариинди, мектебдихьна вердиш хьуз, улихь дийигъу месэлйир гьял апIуз, гучI’вал гьадабгъуз бицIириз, абйир-бабариси, мялимарира кюмек дапIну ккунду. ИкибаштIан, аьхю жавабдарвал абйир-бабарин гъюнариин алабхъура. Фицики бицIидариз тербия тувбан вари месэлйир гьял апIуз ва лазим вуйи рякъяр агуз ялгъуз сар мялимдихьан удукьруб дар.
Психологдин насигьятар
«Хизандиъ манишин уьбхяй. Мектебдиан гъафи веледдихьан дугъу вахт фици гьапIнуш, дугъаз гизафси фуну дарсар маракьлу гъахьнуш, чан хъуркьувалариз дугъу фициб кьимат тувраш, гьерхай. Мисалназ: «Увуз математика гьаз кьабулди вувуз?», «Гъи фуну баярихъди тамшир гъапIнийва?» ва гь.ж. БицIири тамам апIурайи гьарсаб ляхниз разивалин ужуб кьимат тувай. Ичв кьимат дугъаз лап важиблу ву. Сифтена-сифте удудукьу ляхниз ва гъалатIариз ваъ, хъа дугъхьан удукьу, чав чан бицIи хъуркьувалси гьисаб апIурайи ляхниз фикир тувай. БицIириз кми-кмиди тярифнан ужудар мани гафар апIинай. Дугъу чан мумкинваларик ичв умуд кайивал гьисс апIуз дудубгъну ккунду. Кми-кмиди «Увхьан удукьидивухьан!», «Уву фицир кIубанур вуш лиг, маншаллагь!» ва жара тярифнан гафар йипай. Саб вахтнара ичв велед думутIан ужуди урхурайи жара бицIирихьди метеванай ва думу дугъаз нумунадира маханай. Хулаъ аьлава дарсар туври, бицIир урцуз гъитну ккундар. Думу дарсари аьксина бицIириз чIуруди тясир апIуб мумкин ву. БицIирихьан удудукьрайи вахтна гуж апIубра дюз дар, сацIиб рягьятвал гъадабгъуз вахт тувай. Думуган дугъу чаз лазим вуйиб дубгъиди. Веледдиз вахт гьяйиф мапIанай. Мидланра гъайри, мектебдиз гъягъюрайи бицIириз чан дарсар гьязур апIру хусуси йишв жара дапIну, гьадушвахь стол, кусри, китабарин шкаф дивну ккунду. БицIирихъди сабси дугъан дарсарин расписание ва хулаъ кьабул дапIнайи аьдати къайдайин график тартиб апIинай. Думуган веледдиз аьгъюваларихьнара, хулаъ тамам дапIну ккуни ляхнарихьнара аьшкь шулу»,
– насигьят тувра абйир-бабариз психолог Ирина Гришинайи.
Мектебдин сабпи йис имбу йисартIан гъагъиб ву. Сабпи классдиз гъягъюрайи бицIидарин бедендин, фикрин, психикайин сагъ’вализ гуж хьуз гъитну ккундар. Думу чан гучI’валихъди ялгъузди гъидритди, ухьу варидари сатIи вуйи кьувватариинди дугъан мектебдин йисар мянфяаьтлудар ва маракьлудар хьуз зегьмет дизигну ккунду.
Къайд: Цци, РД-йин образованиейин ва илмин министерствойин мялуматариинди, республикайин мектебариз 1-пи ражари урхуз 55, 6 агъзур бицIир гъушну – му 2019-пи йисантIан 10 агъзурин артухъ ву. Урхурайидарин кьадар артухъ хьувалихъди аьлакьалуди республикайиъ кечирмиш шулайи йисандин аьхириз 4 лап йирси духьнайи ва 8 аварийный гьялнаъ айи мектебарин ерина цIийидар дивбанди ву.
