Ватандин Аьхю дявдин вахтна хайлин кIваин гъузру женгар ва гьядисйир гъахьну. Гъийин деврин бицIидариз ва живанариз дурарикан асас вуди мектебдиъ тарихдин дарсариъ аьгъю шула.
Думу лап гъагъи, дердерина нивгъари ацIнайи юкьуд йис вари уьлкейин ватандашарин юкIвариъ гьаммишандиз гъузну. Хъа думу гьядисйир вари дюн’яйин инсаниятдин тарихдиъ уьмурлугъди гъузди. Узуз му макьалайиъ Ватандин Аьхю дявдин жюрбежюр йисари ноябрин вазлиъ гъахьи дюшюшар кIваин апIуз ккундазуз.
«Уьмрин рякъ»
1941-пи йисан ноябрин 22-пи йигъан Ладогайин аьхю дагриин йивнайи миркк-лилан тина Аьхю жилилан немцари кьялаъ тIапIнайи Ленинграддиз итIру сурсатарин сабпи хара гъабхнийи. Думу гъагъи йисари “Уьмриз рякъ” ччвур гъазанмиш гъапIу жилгъайи уйнамиш апIурайи роль кьадар адрубкьан аьхюб гъабхьну. Думуган гургутум кьялаъ тIапIнайи шагьриз 2,3 миллион тоннатIан артухъ итIру-убхъру сурсатар ва жара мянфяаьтлу гъагъар хуз ва гьацира 1,4 миллиондихьна инсанар гьадушв’ан далу терефназ гъахуз мумкинвал гъабхьну.
ИтIру сурсатар мярхяриъдиси, аьраб-йириъдиси, ГАЗ-АА машинариъдира хури гъахьнийи. Думу машинар капитан Василий Порчуновдин регьберваликк ккайи 389-пи жаради вуйи автомобиларин батальондиндар вуйи. Къайд апIуб лазим вуки, машинар йишвандин вахтна миркк дивнайи дагрилан тина, аквар кутIуршвну, гъягъюри гъахьну, фицики думу рякъ немцарин кьушмарин сенграрихьан 10-15 километрин манзилнаътIан ярхлади адайи. Думу рякъюн читинвалариз дилигди, машинар шагьриз рукьури, миллионариинди инсанар гаш’валихьан уьрхюри гъахьну.
Важиблу конференция
1943-пи йисан ноябрин 28-пи йигълан 1-пи декабриз кIули гъубшу Тегерандин конференцияйи фашист Германияйиз аькси вуйи гьюкуматар сатIи апIувалиъ важиблу роль уйнамиш гъапIнийи. Думу конференцияйиъ гъахьи гюрюшарин натижайиъ СССР-ин, США-йин ва Великобританияйин кIулиъ айидари, шуббиб гьюкуматарра сатIи духьну, фашистариз аьксиди сабишв’инди женг дубхну ккуниваликан ва Германияйиин шлубкьан ухди гъалибвал гъадабгъбан гьякьнаан гъахру гьяракатарикан сабпи ражари сюгьбатар гъухнийи.
Мидланра гъайри, конференцияйиъ Кьюбпи фронт ачмиш апIбакан, Нормандияйиъ союзникарин эскрар тIаъбан гьякьнаан къарар кьабул гъапIнийи. Думу гюрюшдиъ И.В.Сталинди, Европайиъ гъягъюрайи дявдин гьяракатар аьхирихъна гъюблан кьяляхъ, Японияйихъди дяви ккебгъбаз гафариинди разивал тувну. Гьацира, къайд апIуб лазим вуки, США-йин президент Ф.Д.Рузвельтди Германия хьуб йишваз вая хьуб жа-жаради вуйи гьюкуматариз пай дапIну ккунивалин гьякьнаан теклифар диври гъахьну. Амма конференцияйиъ союзникарихьан Германия швнуб-саб йишваз пай апIбан гьякьнаан кьатI’и йикьрар апIуз гъабхьундайи.
Игитвал
Жигьил партизан риш Зоя Космодемьянскаяйин игитваликан Советарин Союздин вари ватандашариз мялум вуйи. Гьяйифки, гьамус Урусатдин хайлин жигьилариз багъри тарих аьгъдар, ва ихь уьлкейин саки вари шагьрариъ му шуран ччвур тувнайи кюче гьаз аш, гизафдариз хабар адар.
Жигьил ватанпервер риш 1941-пи йисан 28-пи ноябриъ чан юлдшарихъди немцар айи хуларик цIа кипрайи вахтна гъидисну.
Игитвал апIруган, шуран 18 йис дубхьнутIан имдайи. Немцари Зояйииз зулмар апIури, дугъ’ина аьрвалар хури гъахьну, амма шуру чан дустар масу тувундар. Дугъан дирбаш игитвал хайлин наслариз нумуна гъабхьну.
Учв йикIурайи дакьикьйириъра кмиди Зоя Космодемьянскаяйи гъулан агьалйириз фашистар терг апIуз, му женгнаъ ватан бадали жан тувуз гучI дарапIрувалихьна дих апIури гъахьнийи. Дугъан дих хайлиндариз гъеебхьну.
