Декабрин 18-пи йигъан Урусатдиъ ЗАГС яратмиш гъапIхъан мина 104 йис къайд апIиди. Му йигъахъди аьлакьалу вуди Дербент шагьриъ яшамиш шулайи жюрбежюр миллетарин вакиларин арайиъ чиб-чпихъди нюкгьиъ учIвбан ва нюкягь чIюбгъбан дюшюшар фукьан шулаш аьгъю апIбан бадали, узу Дербент шагьрин ЗАГС-дин кIулиъ айи Татьяна Марчиненкойихьна илтIикIунза.
– Татьяна Федоровна, му ляхин апIури хайлин йисар вуяв. Хъа гьамкьан гизаф миллетар яшамиш шулайи шагьриъ мициб ляхин апIуз читинди дарин?
– Узу му гъуллугънаъ 1989-пи йисхъан мина лихураза, яна 31 йисан. Дербент шагьриъ гьамусяаьт 124677 кас дуланмиш шула. Гьаддиз ЗАГС-диз гьюкуматдин гъуллугъар гьуркIуз илтIикIурайидарин кьадарра бицIиб дар. Хъа ЗАГС-диъ гьял апIру месел-йир гизаф шулу. Бабкан гъахьидар, нюкгьиъ учIврудар-удучIврудар гьисабназ гъадагъувал – вари ич идарайин вазифйир ву.
Узуз гьарган саб суал туври шулу: «Уву му ляхниъ фици давам апIурава ва гьар миллетдин вакиларихъди фици гаф-чIалра абгурава?». Узуз, му гъуллугънаъ ляхин апIури, гизаф гъулайди гъабхьунзуз. Гьаму йисарин арайиъ Дербентдиъ яшамиш шулайи миллетарин арайиъ албагувалтIан башкъа фукIара гъябкъюндарзуз. Шагьриъ швнуб-саб миллет, чпин арайиъ гъавумвалра ади, албагну яшамиш шула. Дурарин арайиъ нюкягь чIюбгъюваларра дицикьан гизаф адар. Ужур язна гъахьиш, жвуван байси кьабул апIуру. Гьамусдин саспи жигьилариз саб бицIидикьан сабур ади шулдар. Нюкягь чIюбгъюз гъафи вахтна, узу дурар албагуз чалишмиш шулаза. Гьаз гъапиш, инсан гьялак хьуз мумкин ву, хъа хъял аждагьа ву. Узуз гизаф пай дишагьлийирихьинди илтIикIуз ккундузуз: бицIидар айи бабари вари аьх дапIну ккунду, гьаз гъапиш ухьу вари бицIидар бадали дуланмиш шулахьа. БицIир хулан кьаб ву, кIури шулу. Гьаци вуйиган, ихь бицIидар йитим апIуз чалишмиш хьидархьа.
– Ккудушу йисарин ва ццийин йисан нюкгьиъ учIвувал гьисабназ гъадагъбан улупбариъ фицдар дигиш’валар духьна?
– 2018-пи йисан Дербент шагьриъ нюкгьиъ учIвбан 643 ва нюкягь чIюбгъбан 331 дюшюшар гьисабназ гъадагъна; 2019-пи йисан – 697 ва 301; 2020-пи йисан – 510 ва 295 дюшюш. Гъи, ихь улупбариан рябкъюрайиганси, нюкгьиъ учIврайидарин гьацIтIан артухъ жигьилари нюкягь чIюбгъюра. Гъийин ихь жигьиларихьна гьамциб тIалаб айиз: хизан яратмиш апIурайидар хпирра, жилирра ву. Аллагьдин ва инсанарин улихь яратмиш гъапIу хизандихьна дикъатниинди янашмиш духьну ккунду. Сар-сарин хасиятар гъадагъну, хизан уьбхяй, гирами жигьилар.
БицIидар бабкан хьувалин улупбариз гъилигиш, дурар сад йисан артухъди, хъайисан цIибди бабкан шулу. Магьа 2018-пи йисан бабкан гъахьидарин кьадар 1521 бицIир, 2019-пи йисан – 1482, 2020-пи йисан – 1500 бицIир ву.
Гъийин девриъ бай-риш уьрхювал гизаф читинди ва багьади алабхъура. Гьаз гъапиш бицIидариз вуйи ипIрубдин кьиматар за дапIна, алабхьрубра гьаци ву. Хъа абйир-бабариз чара адар, дурар масу гъадагъну ккунду. Гизаф пай ихь дишагьлийирикан узуз ерхьру хабрар гьамцдар ву. Амма табасаран халкьдин хизанариъ гизаф бицIидар ади шулу.
Кечмиш гъахьидарикан улхуруш, 2018-пи йисан 687 кас, 2019-пи йисан – 658 кас, хъа 2020-пи йисан – 720 кас аьхиратдиз гъушну.
– 18-пи декабриъ уьлкейиъ ЗАГС-дин идарйир тешкил дапIну 104 йис хьувал къайд апIиди. Дидихъди аьлакьалуди яв ляхнин ярашугъариз ва шагьрин агьалйириз фу пуз ккундувуз?
– Гьюрматлу вуйи Дагъустандин ва Дербент шагьрин агьалйир, му маш-квар учвухъди сабси къайд апIуз ккундузуз. Гьаз гъапиш, Дербент шагьриъ дуланмиш шулайи хизанар йиз кюлфетарси вуйиз, дурарихъди ужубра, харжибра сабси пай апIураза. Варидарин гъюрайи цIийи йисра мубарак ибшри, варидариз мюгькам сагъ’вал, хизандиъ хушбахтвал, ляхниъ хъуркьувалар ишри, ва варидарихъди сабси, узухъди сатIиди ляхин апIурайидарра му йигъахъди мубарак апIураза.