Дюн’яйиин али вари чIивишинан уьмрин ва артмиш’валин бина шид ву. Шид адру уьмур гьич фикризкьан гъадабгъуз шулдар. Табиаьтдин думу багьалу пешкешдихъди ихь юрдарин ругарра девлетлу ву. Штун дакьатар мянфяаьтлуди ишлетмиш апIуз ухьу вари буржлу вухьа.

 

Амма, гьяйифки, табиаьтдин кьиматсуз пешкешарихьна инсанар гъайгъушниинди янашмиш шуладар. Думу хайирлуди ишлетмиш дарапIувалтIан савайи, инсанари штун марццивал уьбхбан къайдйир инсафсузди чIур апIура.

Гъи Дагъ. Огни шагьриъра гьял дапIну ккуни варитIан асас месэла убхъру штунуб дубхьна. Узухьна гьаму гьяфтайиъ шагьрин Свердловдин ччвурнахъ хъайи кючейиъ яшамиш шулайи 10-12 дишагьлийир илтIикIну. Дурарин гафариинди, кючейиъ яшамиш шулайи агьалйир кьюб ваз мидиз улихьна, штун месэла гьял апIбан бадали, шагьрин администрацияйин пишекрарихъди гюрюшмиш гъахьну, ва дурари, месэлайиз дилигну, думу гьял апIидича кIури, гаф тувнийи. Кьюб ваз гъубшнушра, гьелелиг хулариз шид арабир ва лап цIибдитIан гъюрадар. «Учу, мисалназ, гизафдар гвачIнинган ляхниз гъягъюруча, гьаддиз сяътариинди тувру шид ишлетмиш апIуз мумкинвал адарчуз. Штун месэла гьял даршули, кьюд йискьан вуйич», – ктибтнийи узуз Гюльперийи.

«Я жан риш, кючейин зиихъ, асфальт али терефназди турбйирра думукьан ужуб гьялнаъ адар. ЖКХ-йин гъуллугъчйири, рас апIурча кIури, учуз гаф тувру, амма мюгькамди расвалин ляхнар кIули гъахурадар, гьаддиз шту кми-кмиди турбйирикан урхъар ктирчуру ва шид, рякъюзди гъябгъюри, даграрди дийибгъуру. Гьамциб аьгьвалат жара кючйириъра арайиз дуфна. Шагьрин кIулиъ айи Жалалудин Аьлирзаевдикан гьаму ич тIалабназ аьхю фикир тувуб ккун апIурача», – гъапнийи Муслимат кIуру дишагьлийи.

Му месэлайин гьякьнаан мялуматар гъадагъбан бадали, узу Дагъ. Огни шагьрин «Водоканал» МУП-дин директор МягьямедтIагьир Адамовдихьна (шиклиъ) илтIикIунза. Ич арайиъ кIули гъубшу сюгьбатнаъ дугъу гъи шагьриъ арайиз дуфнайи агьвалатнан себебар фундар вуш, месэла фици гьял апIуз ккаш, ктибтнийи.

– МягьямедтIагьир Таривердиевич, гъи Дагъ. Огни шагьриъ яшамиш шулайи инсанарин штухъди аьлакьалу аьрзйир гизаф духьна. Дурарин суалариз фициб жаваб тувуз шулвухьан?

– Гъи Дагъ. Огни шагьриъ 34 агъзур инсан яшамиш шула. Штун месэла улихьдин администрацияйин ва, гьелбетки, гъийин администрацияйинра улихь дийибгънайи учIру месэлйирикан саб ву.

Гьамусяаьт шагьрин агьалйир Гъяякент ва Дербент районарин аьтрафариин али кьюб чешмейиан убхъру штухъди тямин апIурача.

Улихьди, 1965-1970-пи йисари, Дагъ. Огни шагьрин 18 агъзур инсанар илдандин ва чугундин турбйир дизигнайи «Гъяякент-Огни» гъурулушдин кюмекниинди штухъди тямин апIури гъахьну. Думу турбйир гъи лап йирси духьна. Дурарин гьял гъябкъиган, тяжуб гъахьунзу. Шагьрин кIулиъ айидари, штухъди аьлакьалу мяишатдин ляхнар кIули гъахру жавабдар касари швнуд-сад йисариинди думу важиблу ляхниз дикъатлу фикир туври гъахундар. Хъа гъи, гьаму асас месэлйириз лигури, штун месэла гьял апIру касаризра мумкинвал туврадар. Мицисдар гизаф зегьмет айи ляхнар апIбан бадали, вахт ккунду. Йигълан-йигъаз Дагъ. Огни шагьриъ инсанарин кьадарра артухъ шула. Гъи шагьриъ штун буругъдин гъуйи йивну адру хал адар. Амма убхъру марцци шид, къурагь шулайивализ дилигди, кьяняаьтлуди ишлетмиш дарапIди, гьаци харж апIура. Хъа буругъдин гъуйиан, мотор кивну, токрахъди шид адабгъувал алабхъуру, ва диди ток убгуру. Хъа гьаму турбйириъди гъюрайи марцци убхъру шид ишлетмиш апIувал гъулайди ва гьавайиди ву. Гьаци вуйиган, шагьрин агьалйири чпин токран ва пулин кьяняаьт апIура, ва уву гьамциб тахсиркарвал апIурава гъапишра, ихь инсанариз чпин тахсир кIул’ина гъадабгъуз ккунди адар. Улихьнаси ич идарайин пишекрарихъди саб бицIиди ахтармишар гъухунча ва ашкар гъапIунча – гизафдари убхъру марцци шид чпин багълариъ, бахчйириъ кивнайи гьарарихъ ва жюрбежюр жара набататарихъ хъубзуз ишлетмиш апIура.

Гъи Дербент шагьриан дизигнайи убхъру штухъди 7 агъзур хизанар сяътариинди вушра тямин апIурача, хъа шагьрин имбу агьалйир – «Гъяякент-Огни» штухъди. Гьадмура сарун арабир сяътариинди тувбаз илтIибкIнача. Гъи, дуфну, гьарйир-улхбар гъапIну кIури, арайиз фукIара гъюрдар. Анжагъ инсанари чпин арайиан гьюрмат адабгъура. Ухьу гъи, сабур дапIну, сатIиди му месэла гьял дапIну ккунду.

– Хъа штун мициб кьитвал хьувал фтикан асиллу ву?

– Гъи вари дюн’йиъ гьавйирин манишин за шула ва гизаф пай штун чешмйир уркъра, гьаддиз штун месэла сабпи нубатнаъди гьял дапIну ккуни месэла дубхьна. Мисалназ, Дагъ. Огни шагьрин саспи кючйириз сяътариинди шид туврача. Улихьганси ухьуз булди шид имдар, ва себебра ухьуз варидариз аьгъяхьуз.

– Вушра, штун месэла гьял дарапIди гъибтуз шлуб дар. Му рякъ’ан фицдар уьлчмйир кьабул апIбанди вучва?

– Учхьан табиаьтдиз къаршуди удучIвуз шулдар. Шид айи чешме убкъиш, сарихьанра фукIа апIуз хьибдар. Хъа гъи ухьу вари сатIи духьну, думу месэла гьял гъапIиш, гизаф ужу шул. Дагъ. Огни шагьрин администрацияйин кIулиъ айи Жалалудин Аьлирзаевди жавабдар гъуллугъарин вакиларин улихь дивнайи асас месэла убхъру штухъди аьлакьалуб ву. Ва дугъу дивнайи месэла тамам апIиди. Ухьу, бицIидиси сабур дапIну, ухьуз гъюрайи штун кьяняаьтвал апIури ккунду.

Ва сабсан ляхнихьна фикир жалб апIуз ккундузуз. Ихь шагьрин гизаф пай агьалйири буругъдин гъуйиан вуйи шидра убхъура, амма думу штун марццишин ахтармиш дапIну ккунду. Думу метлебариз Дербент шагьриъ штун марццивализ лигру лаборатория а. Штун чиркинвалиан жюрбежюр уьзрар арайиз гъюз мумкин ву. Мисалназ, Дагъ. Огни шагьрин ва Чинар гъулан арайиъ улихьна вахтари дивнайи штун аьхю гьявуз а. Амма душваъ айи шид марцциди уьбхбан зиин зяифди гюзчивал гъабхура.

Гьюрматлу Дагъ. Огни шагьрин агьалйир! Гъи шагьриъ учIруди дийибгънайи штухъди тямин апIбан месэла асас вуди улихьна йисари шагьрин кIулиъ айидари лазим вуйи ляхин дапIну адрувалиан арайиз дуфнайиб ву. Гъи ухьу, наразивалар мялум апIури, гьарйир-улхбар гъапIну кIури, арайиз гъюруб фукIара адар. Штун месэла гьял апIбан бадали, чарасуз вуди шагьрин глава хьуб лазим дар. Шагьур аьхюб ву, гьацир кас аш, сабаб бадали гьевескрарин десте уч дапIну, штун чешме дабгну, дидин себеб фу вуш дилигну, месэла гьял апIуб лазим ву. Гъи шагьрин кIулиъ Жалалудин Аьлирзаев а, закур жарар хьиди. Улихьнаси узу Жалалудин Исмяиловичдихъди гюрюшмиш гъахьиган, дугъу сабпи нубатнаъди лап учIруди дийибгънайи штун месэла гьял апIурза, гъапнийи. Ухьу, мясляаьтнахъна дуфну, думу месэла гьял апIуз му касдиз мумкинвал ва мюгьлет тувну ккунду. Мисалназ, ихь районарин гъулан инсанари, гъулан советдин кIулиъ айир улихь гьучIвну, штун ва имбу месэлйир гьял апIуру. Ухьура гъи варидари шид адрувалин себеб фу вуш дабгну ккунду.

– Чухсагъул. Багарихьди месэла гьял шул кIури, умуд кивдихьа.