Гъи БотIлих райондин аьгьвалатназ гъилигиган, 1999-пи йисандин гьядисйирикан кIваин апIруб душваъ фукIара имдар. БотIлих ва думу райондин жара гъулар цIийи алаъну, дина газ гъизигну, рякъяриин асфальт улубзну, мектебар ва больницйир тикмиш гъапIну, хъа думу читин йигъари гъати женгар гъуху «Даждин Иб» кIуру дагъдиин военный городок ерлемиш дубхьна.
22 йис улихьна, 1999-пи йисан 7-пи августдиъ, Басаев ва Хаттаб кIулиъ айи гъачгъарин дестйир Дагъустандиъ архьнийи. Дагъустандин БотIлих район экстремистарин ва федералин кьувватаринна ерли агьалйирин арайиъ дявдин женгар гъахру сягьнайиз илтIибкIнийи.
Гъачагъари ерли ислягь агьалйирик кучри гъахьундар, дурариз мусурман «гъардшари» чпин тереф дибисну ккундийи. Дагъустандин агьалйири гъирагъдиан гъафи бандитарин тIалабар кьабул гъапIундайи.
Ерли агьалйир, аьдати дагъустанлуйир, федералин кьувватарин тереф ва чпин багъри ругар уьрхюри, Дагъустан Урусатдихьан жара дапIну, ихь дагълу ватандикан «исламдин гьюкумат» апIуз кьаст дапIнайи экстремистарихъди вуйи дявдин вари женгариъ иштирак гъахьнийи.
«Думу вахтнаъ БотIлих ва ЦIумада районариъ федералин кьувватарин кьушмар цIибтIан адайи, мюгькамди яракьламиш духьнайи бандитарихъди женг гъабхуз кьувват гьубкIрадайи. Кьюб райондин швнуб-саб гъул чапхунчйири чпин хилиз гъадагънайи. Ерли агьалйирин хилиъ фу ахъа? Гъулар дагъдин кIакIариин аливализ дилигну, гъулазди гъюру рякъяр ерли агьалйири ва милиция-йин гъуллугъчйири уьрхюри гъахьну. Гьаддиз республикайин, Мягьячгъала шагьрин улихь-кIулихь хьайидари чпин хушниинди женгназ гъягъюз гьязур вуйидарин дестйир тешкил апIуз хъюгънийи», – ктибтура думугандин гьядисйирин иштиракчи Мягьямед Хадулаевди.
Бандитари дидиснайи гъуларин агьалйир-кьабидар, дишагьлийир, бицIидар Мягьячгъалайиз, Буйнакскдиз хури, гостиницйириъ, туристарин базйириъ, бицIидарин рягьятвал гъадабгъру лагерариъ ерлемиш апIури гъахьнийи.
Кьюб гьяфтайилан, гъуху гъати женгарин натижйириъ, бандитар Дагъустандиан утIурккнийи. Августдин аьхириъ Дагъустандин кьялаъ, Буйнакск райондин Кьадар аьтрафдиъ Къарамахи ва Чабанмахи гъулариъ федералин кьушмари дявдин операцйир ккергънийи. Гьадму гъулар гизаф йисари ислам диндин радикал тереф уьбхюрайидарин ихтиярнаъ айи, душвариъ Урусатдин къанунар гьясбикк ккаърадайи. Кьадар аьтрафдиъ женгар ккергъбан кьяляхъ, сентябрин 5-пи йигъан Басаевдин ва Хаттабдин дестйир Дагъустандин Новолак район-диъ архьнийи. Гъачгъари райондин аьхюну пай чпин ихтиярназ гъадабгънийи ва Хасавюрт шагьур бисуз кьаст дапIнайи. Уртахъ кьувватариинди чапхунчйир му аьтрафарианра утIурккуз мумкинвал гъабхьнийи.
Дагъустандиъ бандитарин дестйир архьбан натижайиъ 48266 касдиз зарар гъабхьну, ислягь ватандашарикан 129 кас гъийихну ва 379 касдиз зийнар гъахьну. Урусатдин МВД-йин айтIан кьушмарикан 109 кас, РД-йин айтIан ляхнарин гъуллугъчйирикан 53 кас, чпин хушниинди дявдин женгариъ иштирак гъахьи 25 кас гъийихнийи. Дурари Ватан бадали чпин жанар дивну.
Дагъустандин аьтрафариин саб вазна гьацIаъ гъуху дявдин женгариъ асас улупбариинди, ургур дагъустанлуйиз «Урусатдин Игит» ччвур тувну, гьадрарикан хьур касдиз йикIбан кьяляхъ. Гъи ухьу дурарин ччвурар ктухуз буржлу вухьа: Заан Казанище гъул’ан вуйи Закир Даудовди, АнсалтIайиан вуйи Гьяжимурад Нурахмаевди, Новолакское гъул’ан вуйи МутIай Исаевди, Андийиан вуйи Муртязяли Къазаналиповди, Кулийиан вуйи Халид Марачуевди Ватан бадали, инсандиз варитIан багьалу – чпин уьмур тувну. Урусатдин Игитар Кегер гъул’ан вуйи Загьид Загьидов ва Годобери гъул’ан вуйи Дибир-Гьяжи Мягьямедов сагъ-саламатди яшамиш шули а. Дурари ва варжариинди гьадму жюре дирбаш баяри Дагъустандин намус ва Урусатдин сабвал гъюбхну. 1988 касдиз Урусатдин Федерацияйин орденар ва медалар тувна.
1999-пи йисан августдин гьядисйириан ухьу гъибису асас дарс – ихь кьувват сабвалиъ айивалин гъавриъ ахъувал ву. Дидкан ухьу сабанра гьархну ккундар.
Шиклиъ: 1999-пи йисан августдиъ гъачгъарихъди вуйи женгарин пашман натижйир.
