«Урусатдин вари тарихнаъ, культурайи тербияламиш ва девлетлу апIури, культура гизаф миллетарикан ибарат вуйи ихь халкь сатIи апIбан бина,
дидин рюгьнан тажрубалу мядан вуди гъабхьну…»
Урусатдин Президент В.В. Путин
Гъи дюн’яйиъ 7 агъзурихьна чIалар гьисабнаъ а, дурарикан гьар кьюб гьяфтайиъ саб чIал йибкIура. Лингвистикайин жюрбежюрваликан 96 процент кюгьне халкьарин чIалар ву. Дурариинди ихь жилиин али вари инсанарикан анжагъ 4 процентIан улхурадар. Вари дюн’яйин чIаларин Атласдиз асас вуди, гьаму чIаларикан 90 процент зат имдарди дургбан къурхулуваликк кка.
Дагъустан – кюгьне аьдатарин жюрбежюрвалиинди ва чазтIан хас дару культурайиинди, табиаьтдиинди девлетлу вилаят ву. Мушваъ халкьдин искусствойин ва бабан чIаларин арайиъ сигъ аьлакьа а. ЧIал – халкьдин ирс ва гъюзимбу девир саб вуйи дамагълу тарихназ сатIи апIурайи ижми аьлакьа ву. Халкьдин мелзниин чIал илимбукьан гагьди, думу халкьра яшамиш хьибди.
21-пи октябриъ дагъус-тан культурайин ва чIаларин Йигъ къайд апIура. Му машквар, Дагъустан Республикайин халкьарин милли культурана чIалар дюрхну, гележегдиъ арт-миш апIуз лазим вуйи шартIар яратмиш апIбан метлеб ади тасдикь дапIнайиб ву. Урусатдин халкьарин аьдати культура уьбхбан бадали, гъи гьюкмин жюрбежюр дережйири хайлин зегьмет зигура. Гьаци, культурайин циркил гьял дапIну ккуни милли проектарин дахилнаъ тIапну, гьюкуматди думу жямяаьтлугъ аьлакьйир мюгькам ва дурарин ери за апIбан рякъюъ варитIан важиблу шартIарикан саб вуди гьисаб дапIна.
Ихь республикайиъра, халкьдин искусство артмиш, хъа тарих уьбхбан бадали, культурайин центрар ачмиш дапIну, дурарин ляхнихьна мектебариъ урхурайи баяр-шубар, студентар жалб апIури, аьхю ляхин гъабхура.
Гъийин аьгьвалатнаъ ихь аьдати культурайин ирс асас вуди жигьиларихьна рубкьбан, дурарик ватанпервервалин рюгь капIбан ляхин гъабхувал варитIан важиблу ву, фицики диди халкьарин арайиъ мясляаьт уьбхюз, жвуван кьувватариин умудлу хьуз, жямяаьтлугъдиин ихтибарвал апIуз гъитра. Хъа чIалнаъ, культурайин гюзгдиъси, гьарсаб халкьдин милли хасият, аьдатар, дуланажагъ, яшайишдин къайдйир ва кьиматлувалар атIагна. Жвуван тарихнахьна, аьдатарихьна ва культурайихьна гьюрматлувалиинди янашмиш хьувал – Урусатдин гьюкумат дийибгънайи мюгькам шибритI ву.
Дагъустандин культурайин ва чIаларин Йигъан республикайин шагьрариъ ва гъулариъ дурарин гьякьнаан гъаврикк ккаъбан сюгьбатар, дагъустандин машгьур лингвистарихъди гюрюшар гъахури, литературайинна музыкайин вечерар, шиърар урхрударин конкурсар, китабарин, шикларин выстав-кйир ва жара серенжемар тешкил апIури шулу.
Му машкври ухьуз варидиз жвуван ччивар аьгъюди хьуб важиблу вуйиваликан, жвуван Ватан кIваантIан ккун дапIну ккуниваликан, ихь нас-ларин кьимат адру ирс чаъ аьсрариинди уьбхюрайи бабан чIалниинди ухьу дамагъ дапIну ккуниваликан нубатнан ражну кIваин апIура.
Му Йигъан дахилнаъди ДГПУ-йин дагъустан филологияйин факультетдиъ дагъустан чIалариинди вуйи диктантарра кIули гъухнийи. Университетдин ректор Нариман Асваровди ва РД-йин милли политикайин ва диндин ляхнариз лигру министр Энрик Муслимовди, бабан чIалниинди диктант бикIуз дуфнайи вари халкьарин вакилар айи гьарсаб аудиторияйиз гъягъюри, дурар машкврихъди тебрик гъапIнийи ва бабан чIал уьбхбаъ зигурайи дурарин жафйириз чухсагъул мялум гъапIнийи.
Табасаран чIалниинди диктант бикIуз ДГПУ-йин тарихдин факультетдин декан Закир Мирзаев ва студентар, университетдиъ лихурайи табасаран мялимар ва дагъустандин филологияйин факультетдин студентар уч духьнайи. Дурари К.Ушинскийдин табасаран чIалназ таржума гъапIу «Юкьуб метлеб» ихтилатнан бинайиинди дюзмиш дапIнайи диктант аьхю аьшкьниинди гъибикIнийи.
Диктант ДГПУ-йиъ табасаран литературайин дарсар киврайи, филологияйин илмарин кандидат, доцент Аьлибег Аьшурбеговди гъурхнийи. Дугъу учуз туву мялуматариинди, ФДФ-дин бинайиин алди бабан чIалариинди диктантар кIули гъахури, юкьуд-хьуд йис дубхьна, ва гьар йисан му серенжем лап маракьлуди кIули гъябгъюра.
«Дупну ккундуки, университетдин кIулиъ айидари бабан чIалар аьгъю ва артмиш апIбаз дикъатлу фикир тувра, гьадму гьисабнаан табасаран чIалназра. Цци, мисалназ, табасаран чIалнан дестейиз учу варитIан гизаф студентар кьабул гъапIунча. Ич улихь анжагъ аварартIан хьтар. Мюгьлет ккабхъну имиди мектеб кудубкIурайи ихь живанарихьна илтIикIну, дурариз учухьна урхуз гъювалин теклиф апIураза. Табасаран чIал, литература, культура уьбхювал ихь варидин, иллагьки жигьил наслин, асас вазифа дубхьна», — гъапнийи Аьлибег Аьшурбеговди.
«Уву наан ва фуну гъуллугънаъ ляхин апIурашра, бабан чIал саб вахтанар гьархну ккундар. Думу ихь гьарсарин терефнаан жвуван халкьдихьна, жвуван ччиварихьна вуйи гьюрмат ву. Гьаддиз, диктант шулу кIуру хабар кубкIубси, йиз студентарра хъади мина гъафунза. Гизаф ужуб серенжем гъабхьну, имбу ватанагьлийиризра гъюру йисан диктантдиъ иштирак хьуз теклиф апIураза», – гъапнийи Закир Мирзаевди.
