Гъийин деврин медицинайин гъуллугъчйир, чпин вазифйир дугъривалиинди ва намуслувалиинди тамам апIури, гьарсар кетIерццнайирин сагъламвал уьбхбан гъаравлиъ а. Гьамусяаьт, ухьуз варидариз мялум вуйиси, ихь духтрари, вари дюн’яйиъси, Дагъустан Республикайиъра тарабгънайи коронавирусдин уьзрихьди баркаллуди аькси женг гъабхура.
Мидихъди сабси, дурари инсанар чиб-чпихъди багахь аьлакйириъ учIвган арайиз гъюру уьзрар сагъ апIуз аьхю кьувватар сарф апIура. Мицдар уьзрарихъди гьаммишан аьлакьайиъ айи Дербентдин ЦГБ-йин тарагъру уьзрарин духтир Людмила Айвазовайихьан шагьриъ му жюрейин уьзрарихъди аьлакьалу аьгьвалат фициб вуш гьерхган, дугъу гьамциб жаваб тувнийи:
«Багахь аьлакьйириъ учIвган сар касдикан тмунурикна тарагъру уьзрар сагъ апIуз гизаф читиндар ву. Дицдар уьзрарикан сагъ апIуз варитIан гъагъиб СПИД ву. Му уьзур сагъ апIру дарман гьелелиг адабгънадар. Ццийин йисан Дербент шагьриъ СПИД уьзриан кетIерццнайидарин кьадар цIиб гъабхьну. Гъубшу 2020-пи йисан СПИД-диан 24 кас аьзарлу гъахьнуш, 2021-пи йисан му къурхулу уьзриан ктIерццу 9 кастIан гьисабназ гъадагънадар. СПИД гизафси жигьиларин арайиъ тарабгънайи уьзур ву. Му уьзри бедбахтвалихъна хуру.
Багахь аьлакьйириъ учIв-ган арайиз гъюру читин уьзрарикан саб сифлисра ву. Мисал вуди, улихьна йисари гъабхьи саб гьядисайикан ктибтуз ккундузуз.
Чан яш 23 йис дубхьнайи жигьил паркдиъ сар дишагьлийихъди таниш шулу, ду-гъахъди ички дубхъну, саб вахтналан багахь аьлакьайиъра учIвру. Дидхъантина швнуб-саб гьяфта гъягъюру. Саб вахтналан жигьилин жандиз ицц- ру тIюхъяр утIурччвуру. Думу жигьил вахтниинди учухьна илтIикIну. Ахтармишар гъухган, думу сифилисдин сабпи стадияйиъ айиб ашкар гъабхьунчуз. Сагъ апIбан тIялукь гьяракатар кIули духну, учу думу жигьил уьзрихьан азад гъапIунча. Гьаци вушра, дугъу, гьар йисан духтрихьна гъюри, анализар туври, чан сагъламвал уьбхюра.
Сифилис аьмалназ хруб лизи трепонема ву. Думу уьзур аьзарлу касдихъди хабар алдагъишра, дугъан хил кубкIишра, кубчIвуз мумкин ву. Думу уьзур кубчIвурин, саб вахтналан кIуллан чIарар алдахьуз хъюгъру, сес гъядябгъюру, гардандикна лизи тIюхъяр ктучIвуру. Думу тIюхъяр жан вуйибси гъидкьикнара ктучIвуру, саб вазлилан дурар дургуру, амма 3-5 вазлилан дурари хъанара беден алабцIуру. Дицир касдикан гьадму вахтна аьхю хатIа а. Сифилисдин агъуйи инсандин беден, нервйирин гъурулуш, улар, кIулин маъ зегьерламиш апIуру. Гьаддиз сарикан сарикна тарабгъру уьзур кубчIвуб мялум гъабхьибси, дицир кас чарасуз вуди гъидкьиина венерологияйин диспансериз илтIикIну ккунду.
Гъийин ихь сюгьбатнаъ жигьил касарихьинди илтIикIну, дурарикан фагьамсуз алакьйириъ учIвуз гьяракат дарапIувал ккун апIураза. Дицистар аьла-кьйири инсандин юкIв пис апIуру, уьмрихьна вуйи ккунишин дубгуз, жюрбежюр гъагъи тарагъру уьзрариан аьзарлу хьуз гъитру.
– Людмила Мизамудиновна, 2021-пи йисан Дербентдиъ СПИД уьзриан ктIерццдарин кьадар ис абхъну кIурава. Дидин себеб фу ву?
– КетIерццнайи инсан, дармнар тувриси, гафарииндира, насигьятар туврира сагъ дапIну ккунду. СПИД-диан кетIерццнайидарин гьаммишан гъаравлиъ ади шулча. Духтрарик къурхулувал кип-райи му уьзур хъанара жигьиларин арайиъ тарарабгъбан бадали, Дербент шагьрин администрацияйин ва гьацира полицияйин гъуллугъчйирихъди сатIиди шубуб вазлин арайиъ му жюрейин уьзрариз аькси пропаганда гъабхбан жюрбежюр серенжемар тешкил гъапIунча. Гьаммишан мектебариъ, техникумариъ, училищйириъ урхурайи баяр-шубарихъди гюрюшмиш шули, дурариз мицдар уьзрарин хатIалуваликан лекцйир урхурча. Йиз фикриан, гьаму учу кIули гъахурайи сернжемарира жигьилариз эсер апIуб мумкин ву. Ав, йислан-йисаз мициб хатIалу уьзур кайидарин кьадар цIиб хьувал гъабхурайи ляхнин ужуб натижа ву. Мидланра гъайри, гьамусяаьт Дагъустан Республикайин сагъламвал уьбхбан министерствойин терефнаанра лазим вуйи дармнарихъди ужуди тямин апIурачу. Гьацира, улихьдиси дарди, гьамус мицдар уьзрариан аьзарлу духьнайи касар чпира уьзрихъди женг гъабхуз чалишмиш шула.
Ав, дугъриданра, багахь аьлакьайиъ учIвган арайиз гъюру уьзрар лап явашди арт-миш шулу. Думу уьзрарин юлдаш дархьбан бадали, жигьилар лазим дару, ички убхъру дестйир хьайи йишварихьан, наркотикарихъди аьлакьа айи касарихьан ярхла духьну ккунду. Гьарсар жигьилиз чан мюгьюббат бахтаварвалинуб дубхьну ккунду. Хъа уьмриъ хабарсузди алахъу касдихъди аьлакьайиъ учIвиш, гележегдиъ дугъаз бахтнан ва мюгьюббатнан вари рякъар хътатIуру.
КIваинди гъибтай! Сагъ’валин мюгькамвал, уьмрин шадвал гьарурин чан хилиъ а!
Людмила Айвазова Дербентдин гъулан мяишатдин
техникумдин студентарихъди
