Гъийин девриъ экстремизмдихъди аьлакьалу месэла вари дюн’яйиъ учIруди дийибгъна. Социальный сетар дюн’яйиъ шулайи чIуру хабрарихьди ацIна. Экстремистарин жергйир яркьу апIурайидар жигьилар ву. Гьаддиз му цирклиъ живанарихъди ва бицIидарихъди пропагандайин ляхин сикин дарди гъабхури ккунду.
Дявдин сурат гъяйи экстремизмди ва фашизмди, фуну вахтнара чан аькьрабин бацар деетури, аьдати инсанарихьди сагъ-саламатди яшамиш хьуз гъитрадар.
Дагъустан Республикайин хизандин психологияйин центрин кIулиъ айи Гьяжи Шамовди ич сюгьбатнаъ къайд гъапIганси, экстремизмдин ва терроризмдин терефкрар хьпан хатIа варитIан гизаф 14 йислан 22 йис’ина яш айи жигьилариз а. Фицики, иллагьки гьаму яшнаъ дурарин психология-йинна социальный кьюб асас себеб саб-сабдихъди тархьуз хъюгъра. Психологияйин цирклиан живан вахт – жвуван хусуси къанажагъ артмиш хьуз хъюбгърайи, дюзвалин ва гьякьлувалин гьиссар гужал шулайи, уьмрин мяна ва багьалувалар ахтармиш апIурайи вахтси гьисаб апIура. Иллагьки гьаму вахт- на живанди чан десте, чан хусуси лишнар ва хасиятнан тереф бисрудар агуз хъюгъру. Живанарин психика зяифуб ву. Му вахтна дурар рягьятди жарадарин тясирнакк ккахъуб мумкин ву. Уьмрин хусуси тажруба адрували, аку ва маракьлу уьмрихъ ул хъа-йивали, шит дубхьнайи гьевескарвали живанар чпизра хабар дарди жюрбежюр дест-йиригъ гъяхьуз гъитру.
Велед экстремистарин идеологияйин тясирнакк кахънаш аьгъю апIбан швнуб-саб лишан а. Дурар Гьяжи Шамовди ич сюгьбатнаъ ачухъ гъапIну.
«Живандин хасият пис терефназди гьюдюхюру, думу учвтIан яшнан аьхюдариз ва абйир-бабариз хъчаргъуз хъюгъру, гафар апIруган, къайдасуз вая инсанарин бязи дестйирин вакилартIан гъавриъ адрахъру гафарин ибарйир ишлетмиш апIуру. Живанарин алабхьру палат ва хусуси фикрарна лигбар гьюдюхюру. Компьютериъ дугъу экстремиствалин политикайиз тялукь вуйи ясана экстремиствалин мяна айи шиклар, видеороликар уьрхюри ва гьаму жюрейин видеойин материалариз лигури шулу. Экстремистарин тясирнакк ккахънайи бицIири вая живанди чан китабариин ва жара хусуси шейариин миллетчйириз хас вуйи лишнар аларсуз хъюгъру. Дицир бицIири, художествойин фильмариз, компьютерин тамшириз, китабар урхбаз, мектебдин дарсариз фикир тутруври, компьютериъ вахт адапIуру, политикайин ва социальный темйириан вуйи сюгьбатариъ чан фикрар ачухъ апIури, имбударихъди гьюжатназ удучIвуру.
Эгер ичв велед экстремистарин тешкилатарин тясирнакк ккахънаш, дугъахъди пишекар психологдин кюмекниинди ляхин дубхну ккунду. Амма сифте живандин маракьлувалариз, думу айи идеологияйин дестйириз ижми наразивал улупну ккундар, фицики ичв велед учвуз къаршу хьиди. Дугъан экстремиствалин гьиссар уягъ хьуз тясир гъапIу себеб фу гъабхьнуш ва живандин метлебар фицдар вуш ахтармиш дапIну ккунду. Абйир-бабари, гъюдли хасиятниинди, сабурлувалиинди сюгьбатар гъахури, мектебдиъ гъадагъу аьгъювалари гележегдиъ жвуваз ккуни пише гъадабгъуз ва жямяаьтдин арайиъ гьюрматлу ва варидариз машгьур кас хьуз кьувват тувруваликан ктибтури ккунду. ИкибаштIан, му сюгьбатариъ тарихнан ва хусуси уьмриан шлубкьан артухъ мисалар гъахиш, харжи даршул. Веледдин дустар фужар вуш аьгъю апIинай. Дугъаз чIуру тясир апIурайи дустарихьан, хъа асас вуди дициб дестейин кIулиъ айирихьан, ичв велед шлубкьан ярхла апIуз мумкинвал абгай. БицIирихъди шлубкьан артухъ вахт адапIай. Абйир-бабариз веледдин дустар фужар вуш, дугъан маракьар фицдар вуш, думу фтиин машгъул духьнаш, дугъу азад вахт фици ва шлихъди гьапIраш аьгъяди ккунду. Хизандиъ политикайикан, социальный ва экономикайин аьгьвалатнакан улхруган, дугъан фикрар фицдар вуш гьерхай. «Экстремизм» ва «терроризм» гафарин мяна аьгъяш гьерхай ва думу дест-йири дюн’яйиз ва инсаниятдиз туврайи зарарнакан кидибтай», – гъапну Гьяжи Шамовди.
Узу психологдихъди рази вуза. Эгер велед байвахт-нахъанмина китабар урхбиин, спортдиин, рягьимлу ляхнариин маракьлу апIури гъахьиш, экстремистар ва террористар ихь арайиан зат имдарди терг хьиди.
