Хизандиъ сар велед гъахьиган бабкан,
Дишла дугъаз тувру адлу ччвур – Инсан,
Хъа думу ччвур саб ражнукьан тадабхъиш,
Сарихьанра сарун за апIуз хьибдар
(Ш. Къазиев )
Ватан бадали, чпин гъуллугънан буржи намуслуди тамам апIури, чпиз туву адлу ччвурар тадахьуз гъидритди, Украинайиъ ихь халкьдин душмнарихъди вуйи кчIихбариъ кьягьялвалин нумуна улупну, вахтсузди уьмриан гъушу ихь жигьилариз кIваантIан вуйи аьхю аферин пидихьа, хъана аьхю аферин вуйихь гьацдар игитариз тербия туву абйир-бабариз! Чпин веледариз, имбу хизанариз, багагьлуйириз, кIваъ гъийихдарихьна вуйи утканвалин гьиссар уьрхюри, ярхи, бахтлу, сагъу уьмур ккун апIидихьа.
Гьюрматлу вахтсузди уьмриан гъушу баярин абйир-бабар, чвйир-чйир, гъуншйир-мирасар! Учвухьинди илтIикIну улхурайир, учвуси балихъ мягьрум духьну, дерд-хажалат гъизигу, сабур тувру насигьятарихъ тамарзу гъаши, уьмрин чагълариъ ади, гъуллугънан буржи тамам апIурайиган, улихьна йисари душмандин хил’ан гъушу балин аба вуза. Гьаму ражну учву аьх апIурайи иццрушин, учIврушин узуз, йиз хизандиз таниш вучуз. Мициб кьисматнан сагьибар, гьяйифки, ухьухь гизаф духьна.
Учуз думуган сабур туврайиб анжагъ саб вуйи: бай уьмриан игитси гъушну. Гьаци уьмриан гъушну Украинайиъ ихь баярра – игитарси, нацистарихъди, фашистарихъди вуйи хусуси операцияйиъ. Экстремистарин, террористарин рякъюъ ваъ!!! Гъит гьадму фикри учвуз сабур туври, имбудар рюгьламиш апIри, учву вари халкьдин улихь утканди дерккри! Аьжал уьмрихъди гьарган гьюжатнаъ, гъалмагълиъ айиб ву. Фуж бабан фуниъ имиди йикIуру, фуж – ужудар чагълариъ айиган, фужсан – кьаби аьнтар гъашиган. Жарасира пуз шулу: аьжали, аьнтар гъитну, сакит касар чахьди гъахуз мумкин ву, угърашар гъитну, малайикариз барабар инсанарра уьмрихъ мягьрум апIуру. Вахт, йишв аьжали чав абгуру. Учвура сабурлу йихьай, имбударизра сабур тувай. Ихь гьюкуматди (ухьуз фукьан гъагъиди вушра) Украинайиъ гъабхурайи хусуси метлеб айи операция гьякьлуб вуди улупай – гьацдар гафари, фикрари ичв абурлувал, камаллувал зади дебккди, имбудар учв’ин ужуб терефнахъанди бахил хьиди, жигьиларин уьмриъра учвура, ичв баярра нумунади гъузидичва.
Аку дюн’яйиин ухьуз туву пешкешарик варитIан аьхю, багьалу, кьимат дапIну удукьуз даршлу пешкеш – уьмур ву. Уьмрикан ухьуз мянфяаьт ктабгъуз мумкинвал туврайиб мясляаьт ву. Мясляаьт къайдайиъ дебккрайиб дугъривал ву. Дугъривали инсанвалин сифатарик асас йишв бисура. Дугъривал адарш, я хизандиъра, я гъулаъра, я ватандиъра, я дюн’яйиъра я архаинвал кайи мясляаьт, я ккунивал кайи гьюрмат, я булвал хру берекет шлудар дар.
Ав, жигьилар уьмриан гъушну. Аммаки дурарин ччвурар, суратар, гъапIу игитвалар ихь ва ухьлантина вуйидарин уьмриъ даима вуди ухьу дюрхну ккунду, аргъаж шулайи нас-лариз чешне вуди дерккну ккунду. Мектебарин дарсариъ, районариъ гъахру серенжемариъ, газатарик чап апIру макьалйириъ, дикIру китабариъ ихь жигьилар ухьухъди гъитдихьа. Табасарандин тарихнаъ дурари лайикьлу йишв дибиснайивалиин умудлу хьидихьа.
Гьюрматлу абйир-бабар! Ичв юкIвар ижми апIинай! Дерд-хажалат учв’ин, ичв хизандиин гъалиб хьуз мигъитанай – думу гъагъи ляхин ву. Гъунши-мирасдихъди гаф-чIал апIури, сюгьбатариъ иштирак шули, хил’ан удукьру ляхин апIури, сабурлу йихьай. Учву имбу хизанаринра гъайгъу-шнаъ духьну ккунивал кIваълан магьапIанай, бахтлу кьисмат, учвхьан шлуганси, гьарсар касдин уьмрин юлдаш вуди дебккай – думу ичв инсанвалин заанвал ву.
Хъа учву, ватанагьлийир, жямяаьтлугъ касар, дерд-хажалат кайидар ялгъузди мигъитанай, дурарин гъайгъу-шнаъ йихьай, дурариз сабур тувай, «уьмур давам шула» кIури, дурар рюгьламиш апIинай! Ухьу гьамциб йигъаз вуйи гъуншйир, мирасар, багагьлуйир, гъуландар вухьа. Варидиз мялум вуйиб ву: ихь баяр дявдин женгариъ айиган, абйир-бабарра, чпин хпарра, веледарра, чвйир-чйирра – вари йишвнура-йигънура гьадрарихъди хъа. Аммаки дадайин веледарихьна вуйи дерин, сяргьятсуз ккунивалихъ, кIван мани гьиссарихъ хъубкьуз шлуб фукIара адар. КIури шулу: «Дадайин дамарариъ либцурайиб ифи дар – веледарихьна вуйи ккунивал ву».
Тарихнаан ухьуз аьгъюганси, дюн’я гьич саб вахтнара архаин гъабхьиб дар, дявйирин, йивуваларин, кчIихбарин, йихуваларин кьадар адар. Гьяйванатарира кмиди ухькан аьйиб апIури ашул. Гьаму нирариъ, гьюлериъ айиб шид дар – дадйирин улариан удурзу нивгъар вушул – кIури, фикриз гъюри шулу. Бабарин кIул’ин али шалин мяъли дубхьна: «Гъийихдарин, цIин ялвигъ гъургдарин ядигар вуза, накьвдихъна гъягърударин фата дубхьназа». Гьаз? Гьаз? Гьаз кIару шал ихь бабарин юлчи дубхьна!? «Багарихьди балин сумчриъ ялхъван апIидиза», – кIурайи дадайин кIул’ин гъи кIару шал рябкъюрахьуз. Инсаниятди чпиина аманат дапIнайи бабарин архаинвал, мясляаьт, рягьятвал, аку уьмур мугъаятди уьрхюз дархьувал – мура жиларин терефнаан саб мургувал дар. Дадйириз гиран ктапIру касар – мурар аьхю гунагькрар ву. Дадйириз ухьу фукьан буржлу вуш, ктибтураза: ухьуз туву – уьмрин бин ву дада; дюн’яйиин уьмур давам хьуз гъитрайи кас ву дада; ухьуз вуйи ширин гафарин, мяълийирин устад ву дада; уьмрин кьувват жандиъ хьуз сабпи ражну ихь фун абцIур ву дада; ухьу наан ашра, ухьухъди либцру юкIв айи кас ву дада; ухьу аьлхъруган, аьлхъру, ухьуз аьзият кайиган, ишру кас ву дада; ихь шадваларин булагъ, хал-хизандин даягъ ву дада; чан уьмрин шадвал, бахтнан булагъ, кьаби архаинвал вуйиз кIури, веледдик умуд кайи кас ву дада; юкIв ибшурашра, маш ачухъди улупру кас ву дада; дявикрариз мясляаьтнахьна дих апIру кас ву дада; дерднан аьхюбсиб, цIикбин бицIибсиб чIукI чахьинди апIру кас ву дада; ухьуз гафар апIуз чIал тувур ву дада; бицIир иццруган, учвра иццру шлу кас ву дада; учв айиган, хал абцIну, адруган, хал ичIиди рябкъюз гъитру кас ву дада; инсанвалин чирагъ ву дада…, ктухуруш, му сиягь аьхир айиб дар. Лигай гьа, швнуб терефнаан ухьу буржлу вуш ихь дадйириз!
Зиихъ гъапиб аьлава апIури, хъана кIураза: дюн’я къайдайиъ дебккрайидар дугъривална инсанвал ву. Ухьу, инсанари, дурар ихь уьмрин лозунгарси, ухьуз рякъ улупру аку хядарси дерккну ккунду. Инсан уьмриан гъушишра, инсанвал имбудариз акв тувру чирагъси дюбхну ккуниб ву. Инсанвали ихь уьмур балгуру, думу ярхи апIуру, гъалатI гъахьи инсан дюз рякъюз хуру, уьмрик миж камдру кас сагъ апIуру, ужудар ляхнарихьна рюгьламиш апIуру. Инсанвал – гирамивал ву, инсанвал – рягьимлувал ву. Инсанвали инсандин кIвахьна рякъ абгуру, дугъахьинди кюмекнан хил гьачIабккуру. Инсанвал кайири жвуван тахсир жараринуб дарапIур, жвуван нефсназ илзигну, дюзвал гъалиб хьуз гъитну ккунду. Жарариз зиян гъабхьиган, жвуваз иццру апIуруш, жарарин шадвалиин жвув шад шулуш – му инсанвал ву. Инсанвал жвувахьинди кьяляхъ гъюруб ву, дидиз сяргьятар адар. Дявдин вахтари агъзрариинди, миллионариинди инсанар аьжалин бацариккан инсанвали ккадагъну. Рякъяриъ аварйир гъахьиган, цIа кабхъган, табиаьтдин завалар гъахьиган, инсанвали инсанарихьна гьяракат апIуру. Инсанвализ дугъриди кьимат дивувал – мура инсанвал ву. Гьарсари кIваинди гъибтай: дугъривал адарш, инсанвал тамамуб даршул. Ухьуз тамам вуйи инсанвалихьна дих апIура ихь шаир Ш. Къазиевди:
Хизандиъ сар велед гъахьиган бабкан,
Дишла дугъаз тувру адлу ччвур – Инсан,
Хъа думу ччвур саб ражнукьан тадабхъиш,
Сарихьанра думу за апIуз хьибдар.
