Улихьна йигъари (30-пи сентябрь – 1-пи октябрь) Дербентдиъ «Дагъустандин Вики-семинар» ччвур алди Кафари Кавказдин википедистарин сатIи серенжемар кIули гъушну. Вики-семинарин асас метлеб – дагъустан чIалариинди википедия арайиз хуз рякъяр ва кюмек абгувал вуйи. Семинар 2006-пи йислан мина Викимедиа проектарин иштиракчи, алтай, лезги ва лак чIалариинди вуйи википедияйин администратор Олег Абарниковди ва лезги чIалниинди хъуркьувалиинди либхурайи википедияйин сарсана администратор Мурад Шихягьмедовди кIули гъубхнийи.
Википедия – интернетдиъ айи ва шлихьан-вушра азадди ишлетмиш апIуз шлу энциклопедия ву. Эгер урус чIалниинди интернетдиъ фицдар вушра мялуматар агуз шулуш, милли чIалариинди вуйиб душваъ лап кьитдитIан адар. Гьаму аьгьвалатнаъ гьарсаб чIалниинди википедия тешкил апIувал, думу чIалариинди аьгъювалар рагъбахъди сабси, чIалар уьрхбаз кюмекра хьидийи.
Википедияйиъ чан жюрбежюр гъатар а: викитека, викисклад, викихабрар, викигид ва гь.ж. Дурариз хъайивал апIури, Урусатдин «Википедия.ру» циркли милли чIалариинди макьалйир дикIбаан жюрбежюр конкурсар гъахури шулу.
Гъийин йигъаз дагъустан чIаларикан чиб’инди википедия айидар авар, лезги, лак ва азербайжан чIалар ву. Дурарикан варитIан ужуди лезгйирин википедия артмиш шула. Думу 2012-пи йисан абццуб ву, ва дидиъ 4307 макьала уч духьна.
Дупну ккундуки, азербайжан чIалниинди вуйи википедияйин асас тешкилатчйир дагъустанлуйир дар. Дидиъ латин ва аьраб – кьюб шрифт ишлетмиш апIура. Дициб аьгьвалат Азербайжандиъ айидари чпин бикIбаъ латин гьярфар, хъа Ирандиъ дуланмиш шулайи азербайжнари аьраб гьярфар ишлетмиш апIурайивалихъди аьлакьалу ву. Азербайжан чIалниинди вуйи википедияйин гъизгъинваликан улхуруш, гъийин йигъаз латин гьярфариинди дидиъ 188 446 макьала, аьраб гьярфаринди 242 474 макьала дидикIна ва 300 агъзурихьна инсанар иштирак шула.
Улихь душнайи википедйириз Кавказдин дережайиъ гъилигиш, О.Абарниковдин гафариинди, чеченарин википедия варитIан гужалди артмиш дубхьна. Думу гьеле 2005-пи йисан тешкил гъапIуб ву, ва дидиъ гьамусдизкьан чечен чIалниинди 484 577 макьала дидикIна.
Урусатдиъ милли чIалариинди ужуб дережайиз удучIвнайидарикан саб башкирарин википедия ву. Думу урус чIалниинди вуйи википедияйин кьяляхъ кьюбпи-шубубпи йишв’ин алибси гьисаб апIура. Саб гъапиб, башкир википедияйиин, мектебдин урхурайидарилан гъадабгъну, яшлуйириина гъяйиз – гизаф инсанар лихура. Вики-бабар кIуру ччвур алди, текстар чпин чIалназ илтIикIурайи кьаби дишагьлийирин десте айиб башкирарин википедиятIан дар. 2021-пи йисан му чIалниинди вуйи википедияйи чан йицIихьуд йис хьувал къайд гъапIну. Чпин википедияйиз Башкир Республикайин кIулиъ айидари, вари дюн’яйин башкирарин кьурултайди, башкир чIал уьбхбан фондну, жара фондари, тешкилатари ва аьдати инсанари гизаф кюмек апIура. Дидланра савайи, башкир чIал тюрк чIаларин хизандик кабхърайивали дурарин ляхниз хъанара кьувват тувра. Мисалназ, 2012-пи йисан башкир волонтерариз тюрк чIалниинди вуйи википедйирин вари дюн’яйин конференцияйиз Алматыйиз (Казахстан) теклиф гъапIну. Гьацира дурарин вакилар википедияйин месэл-йириз бахш дапIнайи серенжемариз, Москвайилан гъадабгъну, Белград, Стокгольм, Кейптаун ва жара шагьрариз гъушну, ва дурари гьар вахтна гьациб иштирак’вал улупура.
«Табасаран чIалниинди википедия арайиз адабгъувал – йиз мурад-метлеб вуйиз», – гъапнийи О.Абарниковди Нарин гъалайиъ гъябгъюрайи семинариъ ва чан терефнаан ухьуз му ляхин тешкил апIуз вари жюрейин кюмекназ гьязурвал улупнийи.
Ихь чIалниинди википедия арайиз адабгъувал – жигьил насил ихь чIалниин аьшкьлу апIувалик мисал хьибдийи. Хъа, чан вахтари Сталинди гъаписи, вари гьял апIурайидар кадрйир ву. Му аьгьвалатнаъ ухьуз бабан чIалниинди савадлуди макьалйир дикIру ва пул дарди лихру волонтёрар лазим шула. Хъа дицдар касар му майдандиз фукьандар удучIвиди? Аьхю пай жигьилариз бабан чIал лазим къайдайиъди аьгъдрувал вари миллетарин читин месэла дубхьна. Семинариъ, зарафатар апIури, жигьиларин мелзниин шлу жюрейин гьамциб предложение лезги чIалниинди кIурайи: «Заборилан залезать дапIну, соседдин яблокйир сорвать гъапIну». Янаки зарафатнак гъийин насил бабан чIалниинди, гафнан асул урус чIалнануб гъадабгъури, бабан чIалнан аьхирар хъитIри, улхурайиваликан кIура. Гьаци вуйиган, википедияйин ляхин интернет аьгъю жигьиларина чIал аьгъю яшлуйири сатIиди дапIну ккунду. Эгер мялимари студентар ва мектебариъ урхурайидар яркьуди жалб апIури гъахьиш, википедияйиз макьалйирра уч хьиди, жигьиларра бабан чIал дубгъбиин ва уьбхбиин машгъул хьиди. Вузариъ, колледжариъ, мектебариъ пландиинди вуйи ахтармиш апIбан ляхнар гъахруган, дурарин тема википедияйиз бахш гъапIиш, программайиъ дидиз къаршувал хьидар. Аьксина, думу гъийин деврихъди сабси гамар алдагъурайивалик гьисаб хьибди. Хъа сабсана хусусият кIваълан гьапIну ккундар: энциклопедия саягъ википедияйик каъру макьалйир блогерариндарсдар ваъ (гьарди чаз фу бикIуз ккун гъабхьиш, гьадму бикIури), хъа илимлу саягъ дидикIнайидар, гьюрмат айи газатар-журналариъ, интернетдин дакьатариъ чап дапIнайидар духьну ккунду.
Гьаддиз, ихь газат урхурайи гьюрматлу инсанар, мумкинвал ва аьшкь айидар гьаму ляхнихьна жалб шулхьа! Мицдар ляхнариъ мумкинвал ади хьубтIан, аьшкь ади хьуб, гьаму ляхин кIулиз адабгъуз юкIв хъади хьуб зиина ву. Белки, ихьра гьацдар жигьилар ва вики-бабарна абйир ачмиш шул.
«Сифте интерфейс ичв чIалназ илтIибкIну ккунду», – гъапну ихь чIалниинди вуйи википедия абццбан гьякьнаан О.Абарниковди. Яна, узу гъавриъ гъахьиганси, сабан му ляхнин шибритI ипру программайин макьал-йир гьязур дапIну ккунду. Семинар гъабхурайи администраторарин гафариинди, ихь чIалниинди вуйи википедияйиз 50-рихьнакьан макьалйир гьязурди а. Ав, саб фила-вуш ихь жигьилари думу ляхин апIуз хъюгъну айиваликан гафар йизра ибарихъан хътIиршнийиз. Мумкин ву, дурари, хайлин зегьмет дизигну, гъирагъдилан кюмек адруган, думу ляхин дипуншул. Белки, дурари ихь газатдиъ чиб гъапIу ляхникан ктибтур ва, ихь чIалниинди википедия арайиз хпан фицдар мумкинвалар ва рякъяр ишлетмиш апIуб лазим вуди гьисаб апIураш, теклифар тувур. Хъа, белки, дурар му ляхнихьна хътакур ва ихь миллетдинра википедия, сатIиди арайиз дубхну, кIулиз адабгъру кьувватар уч шул. Бабан чIалназ ухьу вари буржлу вухьа.
