(Дербентдин педколледждин 100 йисаз)
Гьяжиаьгьмед Къазиаьгьмедовдин ччвурнахъ хъайи Дербентдин пишекар мялимар гьязур апIру колледжди цци чан аьсрин юбилей къайд апIура.
100 йис – аьхю тарих ву, ва гьаму вахтнан арайиъ му урхбан идарайин ччвурра кьюб ражну гьюдюхну. 1923-пи йисан абццруган, думу Дербентдин мялимвалин техникум вуйи. Хъасин гизаф йисари дидиз Дербентдин мялимвалин училище кIури гъахьну. 1994-пи йислан мина дидиз колледж кIура. Гьамусдизкьан Дербентдин мялимвалин колледждиъ очно ва заочно вуди 25 агъзуртIан артухъ мялимар гьязур дапIна.
Педколледждиан удучIву мялимарикан хъасин уьмриъ лапра жюрбежюр кеспйирин ва кьисматарин инсанарра гъахьну. Мушваъ гъурхдар ву кIури, Ватандин Аьхю дявдиъ Кьягьялвалин 2 ордендиз ва Советарин Союздин Игит ччвурназ лайикь гъахьи Шамсуллагь Аьлиев (азербайжан миллетдикан), Сталинграддин женгарин иштиракчи, Уьру Хядран ордендиинди лишанлу дапIнайи Ханбике Эмирсултанова (лезги миллет), Социалист зегьметнан Игит Хамис Къазиева (дарги миллет) ва жарадар ктухури шулу.
Дербентдин педучилище ккудубкIу машгьур табасаранар кIваин апIури, му урхбан идарайин юбилеяриз вуйи китабарик ихь машгьур композитор Кьасум Мягьямедов, физикайинна математикайин илмарин аьлим Аьбдуллагь Аьлиев, чIалнан аьлимар Загьир Мирзабегов, Велибег Мирзабегов ва Аьшуряли Аьдилов кади шулу. Аммаки му училище ккудубкIну, хъасин уьмриъ илмин ва яратмиш`валин ягъал кIакIариз удучIвуз гъабхьи табасаранарин якьинди вуйи кьадар му хьур касдиинди ккудубкIурадар, хъа лапра гизаф ву. Ихь миллетдин вакиларикан фужар ва фукьандар му рякъди уьмрин умбрариъ учIвнуш, му месэла хусуси ахтармишар гъахбаз лайикь ву. 1973–77-пи йисари Дербентдин педучилищейиъ гъурху ва хъасин халкьдин арайиъ машгьур табасаран шаир ва журналист гъахьи Аьбдулмажид Къурбановди гьамци кIура: «Дербентдин педучилище кьибла Дагъустандиъ, иллагьки Табасаран ва Хив районариъ, савадлу инсанар гьязур апIбаъ аьхю роль уйнамиш гъапIу урхбан идара ву. Дупну ккундуки, табасаран халкьдин интеллигенцияйин аьхюбсиб пай, гьадму гьисабнаан шаирар, аьлимар, заан хъуркьувалар улупу мялимар, гьадму педучилищейихъди аьлакьайиъ айидар ва гъахьидар ву».
Ихь шаирин гафар давам апIури, кIурхьаки, табасаран совет литературайин диб диву писателарикан вуйи Абумуслим Жяфаров ва Манаф Шамхалов Дербентдин мялимвалин техникум ккудубкIдар ву. Дурарикан жюрбежюр китабариъ «Дербентдин педагогвалин рабфак ккудубкIну» дибикIну шулу. Рабфакар (рабочий факультет) кIури, Совет гьюкуматди фягьлйирин ва нежбрарин хизанариан вуйи жигьилар заан образование гъадабгъбахьна гьязур апIбан отделенйир арццну гъахьну.
Ихь шаир ва Ватандин Аьхю дявдин иштиракчи Ибрагьим Шагьмардановди, му педучилище ккудубкIну, чан багъри Яргъил гъулаъ, сарпи табасаран шаир дишагьли Зумруд Ханмягьмадовайира, му училище ккудубкIну, багъри Гъвандикк гъулаъ, хъасин Хив мялимди ляхин гъапIну. Зумруд Ханмягьмадова вахтарилан чаз образование туву училищейиз мялимди гъафну ва учв пенсияйиз удучIвайизкьан душваъ дарсар киври ими.
Ватандин Аьхю дявдин иштиракчи, партияйин заан идарйириъ гъилиху ва жара жюрбежюр жавабдар гъуллугъарихь гъахьи шаир МутIалиб Митаровдинра савадлу уьмрин рякъ Дербентдин мялимар гьязур апIру училищейилан ккебгъну.
Дербент шагьрин педучилищейин кьяляхъ ихь саб жерге шаирари вузариъ тарихнан факультетар ккудукIну: Керим Маллаевди – Ставрополин пединститутдин тарихнан факультет, Аьлитагьир Сефигъурбановди – Воронеждин мялимвалин институтдин тарихнан факультет, Аьбдулмажид Къурбановди – Дагъустандин пединститутдин тарихнан факультет. Шаир Аьбдуллагь Аьбдурягьмановди ва аьлим литературовед, «Табасарандин нурар» газатдин кIулин редактор Гюлягьмад Маллялиевди Дербентдин педучилищейин кьяляхъ ДГПИ-йин (гьамусдин ДГПУ-йин) филологияйин факультетдиъ гъурхну.
100 йисандин арайиъ Дербентдин педколледж ккудубкIу ва халкьдин арайиъ яркьуди мялум гъахьи табасаранар, гьелбетда, му сиягьнаъ гьацIан гьацIарра адаршул. Хъа ихь ктибтурайиб аьхирихъна хури, аьхю уьмриз вуйи имтигьнар сабпи ражну Дербентдин училищейиъ туву табасаран баярин ара-йиан вуйи шаир Аьлитагьир Сефигъурбановди мюгьюббатнакан гъидикIу цIарар, душваъ образование гъадабгъу гьарсар балина шуру багъри педколледждиз гъапидарси, урхуз ккундузуз:
Сабпи ражну увуз багъиш гъапIунза
Аьхю мюгьюббатди адаршву кюкйир.
