Улихьна йигъари «ДГУ-йин абитуриент» олимпиадайиъ иштирак гъахьунза. Душваъ литературайиан ва чIалнаан сочиненйир дикIуз темйир тувнайи. Олимпиадайиъ иштирак хьуз кюмек гъапIу, йиз сочинениейин илимдин руководитель Мейлан Нежефовдихъди мясляаьт дапIну, сочинение бикIуз литература ктабгъунза. «Дадайин сурат литературайин эсерариъ» ччвур тувнайи йиз сочинениейиз сабпи йишв тувур дупну, фикриъкьан адайиз. Макьала урхурайи гьюрматлу ватанагьлийир, дугъриданра, йиз сочинение 1-пи йишваз лайикь вуш, учвура кьимат дивай.
«Гьарсаб миллетдин литературайиъ дадайикан шиир дибрикIу, чпин эсерариъ дадайин сурат атIатIабгу шаир адаршул. Йиз фик-риан (узу гъалатIра даршул), дадайикан шиир дибрикIу шаириз шаирра ву пуз хай даршул.
Гьаддиз узу бикIурайи сочинениейиъра табасаран халкьдин машгьур шаирари чпин эсерариъ урхурайидарихьди дадайихьна вуйи ккунивал фици гьисс апIуз гъитри аш, гьадму атIабгидиза.
Ихь абйир-бабари чпин гафар-чIалариъ, мисалариъ кIури шулу: «Адаш гъакIир сабан йитим, дада гъакIир – ургубан». Ав, гьаци хьузра ву. Адаш гьаммишан чIат-чIурдиъ, хизан-кюлфетдихьан ярхлаъ ади лихури, мадар апIури, яна, саб гафниинди, чIатан хулазди хъчIюбхрубдихъ шулу. Хъа дадайи, хулаъ айибдин гъадривал дапIну, чиркин дубхьнайи палатдин марццишин дапIну, гъядру уьл дубжну, айи мани-чIурубдик шид кубзнура ярхи дапIну, веледариз намус кайи тербияра тувну, хулан гвачIин-хябяхъ апIуру. Сабсан кIарза, хураг гьязур гъапIиган, вари хизан суфрайихъна уч дапIну, баяр-шубарихьди, аьхюр-бицIирихьди ипIуз гъитну, хъа чав, йигьккин кIанаъ фукIа имбуб-кимбуб аш кацIабхну, яна кIан`ин илимбу, хъимбубдикан мадар дапIну гъузру.
Узу сифте гъапиганси, шаирари чпин бикIбариъ дадайин сурат атIабгна. Мисалназ, Ш.Гьямидовдин шиъриъ:
Ширин вузуз му яв нефес,
Эй, зу гъюрхю, багъри дада.
Гьарган хулаъ хьуб му яв сес,
Яшайишдин шадвал вуда.
Гьялал дапIну яв мухрин никк,
Ктаунва адми узкан,
Дивуз улупур сабпи лик,
Гьархдариз гьич уву кIваълан.
Гьаму цIарариъ дупнайганси, дада гьарган хулаъ хьувал, дугъриданра, машквар ву. Дугъан хямри утIугънайи хилар, ригъдиси нур туврайи, мани уьлиси акв туврайи машнан инчI, дугъан хайирлу дюаь, дугъкан гъюрайи манишнан ялав, икибаштIан, гафариинди кидибтну ккудубкIуз даршул. Дадайи чан мухрин никкдихьди ухьухьди Ватандихьна, ЧIалнахьна, Табиаьтдихьна, Культурайихьна вуйи ккунивал гьисс апIуз гъитра.
Дадайикан вуйи шиърариз аьхир адар. Магьа Э. Аьшурбеговайи чан шиъриъ дадайин халис сурат фици атIабгураш:
Яв веледар аьхю духьну,
Шули имдар хабаъ дисуз.
Хъа уьмриин хъугъ’вал дапIну,
Шуладарвухьан деетуз.
Назук хилар, назук жан хьуз,
Мумкинвал гъабхьундар увуз.
Жиларинсиб ккунду кьувват,
Уву зигру зегьмет зигуз.
Ав, Э. Аьшурбеговайи кIурайиганси, дадайиз велед фукьан аьхю гъахьишра, думу улин ниниси, набалугъси рякъюру. Гьелбетда, дадайин кIваз я сабур, я кьара гъюрдар. Дугъан юкIв гьарган фикрарикк ккайиб ву. Балин тIуб гьадабтIиш, дадайин кIваз иццру апIуру. Дахъуз, деуз мажал адарди, ипIуз-лицуз вахт адарди урчIвуб вазлиъ фуниъ дюрхну, шубуд йисан хаб`ин ва кьяб`ин дюрхну, миди вуйи вахтнара уликк уьрхюри, ухьу инсанаригъна, халкьдигъна намуслу касарси адагъура. Амма, гьяйифки, саб хайлин веледар мидин кьандитIан гъадри шулдар…
Ухьуз мялум вуйиганси, гизаф шагьрариъ, районариъ, гъулариъ бабариз, дадйириз бахш дапIнайи ядиг-рара а. Гьациб ядигар йиз багъри гъулаър а. Думу Ватандин Аьхю дявдиан кьяляхъ дяргъи бализ ккилигурайи бабаз дивнайиб ву. Узу ва ич мектебдиъ урхурайидар дидихьна гьаммишан аьхю гьюрматниинди янашмиш шулча. Учу, хиял апIарваки, жан али бабан гьюрмат уьбхюрайидарси, дидиз гьюрмат апIури, гъайгъушнаъ шулча. Думу, гьелбетда, ич мялимарин ва абйир-бабарин учухьна рубкьурайи тербия ву. Мидланра савайи, учу Дадйирин йигъ, 8-пи Март ва 9-пи Май машкврар къаршуламиш апIури, му ядигрихъ кюкйирин кунцIар диври, шиърар урхури, саб дакьикьайин арайиъ ккебехъну дийигъурира шулча.
Сифтейин сес яв ебхьуру,
Яв багъри хил дарман шулу.
Уву ширинди рякъюру,
Улариз акв туву дада.
Аь. Кьасумов
Дугъриданра, Аь. Кьасумовди гъапиганси, думу дармниз вуйи сеснахъ ухьу гьич саб вахтнара мюгьтаж ва тамарзу даришри, я Аллагь!
Инсаниятди кIуруганси, женнетдиз вуйи рякъюн жюлег дадайин ликарикк шулу. Гьаддиз, гьюрматлу ватанагьлийир, дадйирин гъуллугънаъ йихьай, дурари лик диву йишвахь ухьу кIул дивишра, усал даршул. Я духьну-дукIну гъягъяйиз, ухьхьан дурарин буржра ктипуз даршул…»
