Гъубшу гьяфтайиъ ич мухбир Умгьанат Сулейманова Дербент шагьриъ айи Роспотребнадзорин идарайин начальник Низами Адигузеловдихъди гюрюшмиш гъахьнийи. Дурарин арайиъ гъабхьи сюгьбат исихъ жикъиди туврача.

 

Низами Адигузеловди 2017-пи йисхъан мина Дербент шагьриъ айи Роспотреб-надзорин тешкилатдин начальникди ляхин апIура ва Дербент, Дагъ. Огни шагьрарин, Дербент, Кьурагь, Агъул, СтIал Сулейман, Хив районарин базрариъ ляхин тешкил апIбан зиин гюзчивал гъабхура.

– Низами Аждарович, гъи ичв тешкилат асас вуди фицдар месэлйир гьял апIбиин машгъул ву?

– 1980 йисари, узу тазади ляхниъ дийигъу вахтна, вари базрар, алвер апIру идарйир гьюкуматдин хилиъ айи ва алверчйирихьди марццишнанна эпидемиологияйин тIалабар тамам апIуз гъитуз читинди дайи. Хъа гъи алвер апIру вари тешкилатар саки хусуси касариндар духьна, ва дурарин аьхюну пай магазнариъ санитарияйинна гигиенайин месэлйириз цIиб фикир тувра, гьаддиз аьгьвалатра думукьан ужуб дар.

Гъи ихь республикайин хайлин шагьрариъ, гъулариъ асас вуди гьяракатнаъ айидар алвер апIру йишвар ву, хъа саспи шагьрарин кючйир, мисалназ Дербентдиъ Сальмандин кюче, базрариз илтIикIна. Ярхи йигъди ригъдикк, мархьликк, биширугдикк дивнайи итIру-убхъру сурсатар ишлетмиш апIурайи агьалйирин сагъламвализ тясир дарапIди гъудрубзур, аьхир.

Гьамусяаьт Дагъустандиъ, пишекрарин гьисабариинди, 100-тIан артухъ базрар а. Амма дурари ляхин апIурайивалин гьякьнаан лазим вуйи документар анжагъ сакьюдар базрарин администрацйиризтIан адар. Базрар гьяракатнаъ ирчуз лазим вуйи документар гьязур апIуз манигъ’вал туврайи асас далилар – душвариъ марццишин адрувал, цIа кабхъувалихьан уьрхбан тIалабарра тамам дарапIрайивал ву. Натижайиъ гьар йисан цIа кабхъбаан алвер апIру йишвар, душвариъ айи шей’ар ургбан, хъа саспиган агьалйирин сагъламвализра тясир апIбан дюшюшар кми-кмиди арайиз гъюри шулу.

Гьамусяаьт ич идарайин ихтиярнаъ 4 базар а, гьадму гьисабнаан Сальмандин кючейиъ ерлешмиш дубхьнайи, Дагъпотребсоюздин дахилнаъ айи базар ООО «Дербентский универсальный рынок». Душв къайдайиз хпан бадали, учу Дербент шагьрин администрацияйиз ва лазим вуйи жара идарйириз илтIикIунча ва месэлара лазим вуйи къайдайиинди гьял гъапIунча. Тялукь гъуллугъарира базрарин ахтармиш’валар кIули гъахувалин ляхин ул’ан идипнадар. Гьаци, 271-пи нумрайин Федералин къанундиз асас вуди, РД-йиъ айи Роспотребнадзори айтIан ляхнарин органарин пишек-рарихъди сатIиди хайлин базрариъ ахтармиш’валин ляхнар кIули гъухну, ва масу туврайи гизаф шей’арин кьиматарихъди аьлакьалу вуди ашкар гъапIу къанунсуз ляхнар терг апIуз предписанйир тувну. Марццишнан тIалабар дюрюрхрайидарин журумар апIуз административ къарар адабгъну. ДумутIанра савайи, алвер апIру йишвариъ хайлин сурсатар масу тувуз къадагъа гъапIну, ва чпин буржи тамам дарапIрайи руководителарилан суддиз тувуз материалар гьязур гъапIну. Ич гъийин тIалаб – марццишин уьбхювал, алвер апIру гьарсар касдихь санитарияйин ва медицинайин бицIи дафтар хьувал вуйич. Му тIалабар тамам дарапIрайи базрарин журум апIувал алабхъура.

Дупну ккундуки, гьарсаб ляхнин кIул марццишин ву. Шагьрарилан савайи, районариъ айи туканариъра, базрариъра сурсатар масу тувбан къайда чIур апIбан дюшюшар цIиб адар. Улихьди Дербентдиъ базрар адар кIури шуйи. ЦIибди вушра, гьамус базрар а, амма душвариъ шей’ар тувру йишвар ичIиди ву, хъа вари мейва-йимиш кючейиъ жилиин, биширугдиккди масу тувра. Му йимишар, шей’ар базрариъ гьаз масу тувурдарчва кIури, суал хъипган, душваъ гьар йигъан йишвахъ гьякъи туври ккунду кIури, жаваб тувра. Сад йигъан базарин айитI 200-300 килограмм жюрбежюр сурсатар масу туврайириз йишван арендайин 50 манат гьякъи гизаф дар, аьхир.
Му месэлайиз жавабдар касари фикир тувнийиш, ужу хьибдийи.

– Гъи, Дербент шагьриъ цIийи главайи ляхин апIури, кьюд йис шула. Гьадму кIулиъ ади учву апIурайи ляхниъ фицдар дигиш’валар шула?

– Гъи Дербентдиъ гизаф дигиш’валар духьна. Учузра, шагьрин жара тешкилатарин, идарйирин кIулиъ айидаризра гьамцир касдихъди ляхин апIуз гъулайди вучуз. Гьаз гъапиш дугъу ич улихь диврайи ва сабпи нубатнаъ гьял дапIну ккуни месэлйир – жямяаьтдиз яшайишдин гъулай шартIар яратмиш апIувал, дурарин дердназ лигувал ва гъюрайи насларин гележег ужуб хьуз ляхнарик гьяракат кипувал ву. Ухьуз рябкъюрайиганси, гъи шагьриъ гизаф ляхнар тамам дапIна ва, имбу ляхнарикра гьяракат кипри, Хизри Абакаровди чан вазифйир тамам апIура. Дугъан улихь гьеле гьял дапIну ккуни ахью месэлйир гизаф хьми, амма дугъу дурарра тамам апIур кIури, фикир вуйиз.

– Ич газат урхурайи касарихьна ичв терефнаан фицдар тIалабар аш, пуб ккун апIураза.

– ТIалаб саб вуйиз: чпин жандин сагъ’вал уьбхювал, хъа думу уьбхбан бадали, чпи дуланмиш шулайи хулаъ, кючейиъ, райондиъ ва имбу йивариъра марццишин уьбхювал. Алверчйирихьна вуйи тIалабра гьадму вуйиз – чпиз санитарияйинна гигиенайин бицIи дафтрар гьязур апIувал ва жвуву ляхин апIурайи йишвариъ марццишин уьбхювал.