Табасаран – ихь ата-бабйирин ватан, ихь республикайин текрар даршлу, успагьи мурччв ву. Дидин утканвал гюрчег табиаьтдиъра, такабур дагълариъра, кюкйири ккаънайи сивариъра, уьмрикан даимлугъ мяъли апIурайи Рубас нириъра, хъа варитIан асасуб, му кюгьне юрднаъ яшамиш шулайи, анжагъ чаз хас меденият хъайи халкьдиъра а. Гьамциб гюзел юрднаъ дуланмиш шулайи касдин кIваъ мяъли адарди гъубзур кIури, шлин фикир шулухъа?

 

 

 

Гьаму улихьнаси узу, улубкьурайи вари халкьарин дишагьлийирин Йигъ – 8-пи мартдин машквар мубарак апIури, табасаран ва дагъустан халкьдин мяълийирин бажаранлу устад Марьям Къазиевайихъди гюрюшмиш гъахьнийза. Ихь бажаранлу арстистди узуз аьхю гьюрматлувалиинди чан хулаз теклиф гъапIнийи, ва учу дугъан яратмиш апIбарикан ва уьмрикан сюгьбат гъубхнийича.

– Узу Хив райиондиъ Фурдагъ гъулаъ аьхю ва албагу хизандиъ бабкан гъахьунза. Учу хьур чве ва хьур чи вуча. Гъи узу варитIан девлетлу касси гьисаб апIураза, гьаз гъапиш ужудар абйир-бабар, чвйир-чйир айивал инсандиз варитIан аьхю девлет ву. Шюкюр ибшри сар Аллагьдиз, узуз мициб уьмур туву. Йиз адаш ва баб Аллагьдин рягьматдиз гъушну, мициб албагу хизан тюремиш гъапIу дурариз женнет кьисмат апIри. Узу йиз яратмиш апIбан рякъ гьеле мектебдиъ урхури имиди ккебгънийза. БицIивахтнахъан мина узу мяълийириин юкIв алир вуйза. Ва му йиз ляхниз кюмек тувдар йиз адаш Зейнудин Къазиаьлиевич ва баб Гьаваханум Гьяжимурадовна вуйи. Адашди, йиз яратмиш’вал рябкъюри ва гележегдиъ узу инсанарин арайиъ шлуб аьгъяди, гьарган текрар апIури шуйи: «Уьмриъ увуз читинваларра алахьруб аьгъязуз, йиз риш, яв ляхин инсанарин улихь хьайиб ва инсанариз шадвал хруб ву. Инсандикан ужубра, харжибра ебхьидивуз, амма сабанра кIул ис дарапIди намуслувалиинди яв ляхин апIин. Инсан мархь убгъувализра, ригъ апIувализра гьязурди ккунду. Яв ккебгънайи яратмиш’вал улихь дубшну ккундуш, увуз чIуруб, даккниб гъапIишра, уву ужубтIан макIан ва мапIан, диди хъасин ччивар ктаиди».

Ав, узуз адашди туву насигьятарихъди, дугъу ккиву рякъюъди гъушунза. Гъи узу йиз уьмриин пашман дарза.
Учу, вари чвйир ва чйир, уьмриъ адашдин дарсар кIваин уьрхюри, гьарсар инсандиз ва ич хизандиз, мирас-варисдиз мянфяаьтлу гъахьунча.

 

Ав, гъи йиз уьмриъ аьхю хъуркьувалар духьнайиз. Мициб бажаругълувал варидиз айиб дар, амма гьарсар касди жвуван бажаранвал чав улупну ва артмиш дапIну ккунду. Узу гьеле бицIидимиди му ляхниин гизаф юкIв алир вуйза. Йиз яратмиш’вал фици арайиз гъафнуш, яркьуди ктибтидиза.

Дегьзаманйирихъан мина хъюгъну, табасаран халкьдин хусуси эсерар, мелзналан вуйи яратмиш апIувалар ади гъахьну. Кьюрдун ярхи ва аьхъю йишвар гьевеслуди адаъбан бадали, гьар йишван сарин хулаъ уч духьну, махъвар ктитури, мяълийир, ялхъвнар апIури, кьюб дестейиз пай духьну, сар-сарихъ дургъунагъар хъирчри, дурар хътирчури, гьарсаб гъулаъ жюрбежюр зирек’валар ашкар апIру тамшир апIури аьдатар ади гъахьну. Сумчрин ва машкврин йигъари гьарсаб гъулан ужудартIан ужударсдар аьшкьварин ва мукьмарин устадарин арайиъ швутIрам, зурна, чюнгюр, пIилли йивбаан гьюжат абхъуйи. Гьаци табасаран халкьдин арайиан успагьи сес айи ашкьвар, музыкайин устадар, мелзналан яратмиш апIбариъ ужуб бажаранвал айи шаирар удучIвуйи.

Совет деврин йисари ихь культурайин отделарин гъуллугъчйир кIули ади гъуларин культурайин хулариъ лихурайидар ва халкьдин интеллигенция кIваантIан табасаран халкьдин ирс (кюгьне мяълийир, мукьмар ва гьацира мукьмин алатарин гизаф пай) уьбхбан гъайгъушнаъ гъахьнийи. Натижайиъ, табасаран халкьдин кюгьне искусство ва культура гъийин деврин жигьиларин арайиъ яркьуди тарабгъбан ва дурарин дидихьна вуйи аьшкь за апIбан бадали, гьар машкврариз концертар ва жара шадлу мяракйир тешкил апIури гъахьнийи. Фукьан вушра фестивалариъ, райондин машкврарин мяракйириъ иштирак шули гъахьунза.

Мектеб ккудубкIбалан кьяляхъ, узу Мягьячгъала шагьриъ культпросветучилищейик урхуз кучIвунза. Душваъ йиз мялим, ихь ватанагьли, адлу композитор Кьасум Мягьямедов лихурайи. Дугъу хайлин кюмек гъапIнийиз. Йиз ляхниз асас фикир туври, гъи гьаму дережайихъна гъафунза. Узу гъи гьамци фикир апIурза: эгер уву яв ляхниъ юкIв ибтри адарш, думу ляхнихъ хъюгъюб лазим дар.

– Марьям Зейнудиновна, сумчраризра душну, концертарра тешкил дапIну, хулан ляхинра апIуз фици хъуркьраву? Яв хизандиканра кьюб гаф пуб ккун апIураза.

– Дагълу дишагьли хулан, хизандин шибритI ву. Хизандин кьиматлу шей’ар, аьдатар уьрхюрайирра, давам апIурайирра дишагьли ву.

Узу ич хизандиъ кьюрпи велед, хъа шубарикан вартIан аьхюнур вуза. Улихьди аьхю хизанар айидариз гизаф читинвалар алахьури гъахьну. Узу дадайин кюмекчи вуйза, дугъу узуз гьар йигъандин план дивуйи. Мектебдизра душну, хулан ляхнарра дапIну, бицIину чвйир-чйиризра лигури шуйза. Дадайин насигьятар кIваин апIури, гъи йиз хулан ляхнарра апIуз хъуркьразу. Фу фтихъди апIуруш, йиз план айиб вуйиз, мяълийир фици гьевесниинди апIуруш, ляхинра гьаци гьевесниинди апIурза. Дишагьли, ич адашди гъапиганси, мархьлихьнара, ригъдихьнара гьязур вуди ккунду. Йиз кюмек йиз уьмрин юлдаш Гьяжибегов Нежеф Абулейтанович ву. Хулан кIул ужуб гъабхьиш, имбу ляхнар шлудар ву. Йиз балина шуру, Аьгьмеддина Мадинайи, ва швушву Кемсери аьхю кюмек апIуразуз.

– Багарихьди вари халкьарин дишагьлийирин Йигъ – 8-пи мартдин машквар улубкьура. Ихь дишагьлийириз мубаракнан кьюб гаф пуз мумкинвал авуз.

– Гьюрматлу дишагьлийир, бабар, чйир, шубар, ичв гъюрайи 8-пи мартдин машквар кIваантIан мубарак апIураза. Гъит, гьарсар дишагьли бахтлу уьмрин эйси ишри, ихь дюн’яйин вари дишагьлийириз жандин сагъ’вал, кIван шадвал ккун апIураза.