Умгьанат Сулейманова
Аьдат вуйиганси, гьар йисан ноябрин вазлин аьхиримжи элгьет йигъан ихь уьлкейиъ Дадайин йигъ къайд апIуру. Му йигъ РФ-дин Президент Владимир Путинди 1998-пи йисан 30-пи январихъан вуйи указдиинди тяйин гъапIуб ву. Думу йигъ ихь уьлкейиъ миллионариинди дадйири аьхю шадвалиинди къайд апIуру.
Саб ражну, лекция урхурайи аьлимди студентариз гьамциб суал тувру: «Дюн’яйиъ варитIан уччвур дишагьли фуж ву?» Студентари артистарин, жюрбежюр аднан дишагьлийирин ччвурар ктухуз хъюгъну. Аьлимди дурарин гафар кьатI гъапIну: «Гизаф фикрарикк маккахъанай, учву ктуху дишагьлийир саркьан ярамиш шулдар, дюн’яйиъ варитIан уччвур дишагьли ухьуз уьмур туву ихь дада ву». Залиъ айи студентари, ликри гъудужвну, гарччлар йивуз хъюгъну. Ав, дугъриданра, ухьуз уьмур, тербия тувур, гьаммишан ихь гъайгъушнаъ айир дада ву. Дюз гъапиш, дада багахь хьайивал бицIириз гьар йигъан машквар ву.
Халис игит дадйирикан сар ву пуз шулу ТIаттил гъулаъ яшамиш шулайи, урчIвур велед дюн’яйиз духну, дурариз тербия туву Къистаман Къазиева. Къистаман Абасовна Къазиева ТIаттил гъулаъ 1951-пи йисан бабкан гъахьну. Багъри гъулан мектебдиъ миржиб класс гъурхну. Яшнакк ккуркьди, кьисмат дубхьну, Къистаман гъулабай Надирихъди эвленмиш гъахьну. Йисар гъягъюри, хизанра аьхю гъабхьну. Мугъаз урчIвур веледдиз уьмур тувуб кьисмат гъабхьну. Амма аьхюну бай Алаутдин ухди уьмриан гъушну.
2003-пи йисан экстремистарин хил’ан мугъан уьмур кьатI гъабхьну. 2004-пи йисан 5-пи октябри РФ-дин Президентдин указдиинди, жямаьтлугъдин къайда уьбхбан гъаравлиъ тахсиркарваларихъди женгнаъ улупу гьунарариз ва дирбаш’вализ лигну, Алаутдин Къазиев Кьягьялвалин ордендихъди лишанлу гъапIну. Ав, му жигьилин уьмур жикъиб гъабхьну. Мугъан хпир ачIни, кьюр велед (шуран 9 йис, балин шубуд йисна гьацI) йитим гъахьну.
Думу жигьилин уьмур кьатI хьпан гьякьнаан вуйи дердлу хабри Къазиеварин юкIвариз аьхю зиян гъапIну. Веледдин дердну абйир-бабарин кIваин гъиву зиян вахтнахьанра сагъ апIуз шулдар. Чпи чIивиди имидикьан гагьди, веледдин дерд дурарихъди гъубзру.
Хъа ихь аьхюдари кIуруганси, уьмур хъапIу йисариинди ваъ, ккадапIу баркаллу рякъ’инди ебцури аьдат ву. 2021-пи йисан 9-пи ноябри ТIаттларин кьялан мектебдиз Кьягьялвалин ордендин сагьиб Алаутдин Надирович Къазиевдин ччвур тувну.
Мицир ватанпервер аьхю ва тербияламиш гъапIу абйир-бабариз аьхю чухсагъул дупну ккунду.
Надир Къазиев гьаммишан жюрбежюр гъуллугъариъ ляхин гъапIу кас ву, хъа хулан мяишатдин гъайгъу зигрур Къистаман хала гъахьну. Ич сюгьбатнаъ Къистаман халайи гъапнийи: «Имбу шубрид баяризра уьмрин пише ктабгъуз учу кюмек гъапIунча. Алавутдин кечмиш гъахьиган, вари баяр ликри гъудужвну, учура эскервалин гъуллугъ вая полицияйиъ ляхин апIурча, гъапнийи. Аьлимбег ва Зиявутдин эскервалин гъуллугънаъ учIвнийи, хъа Вадимди Мягьячгъалайиъ полицияйиъ гъуллугъ апIура»
Аба-баб веледарикан рази вуйиб бабан машнаан аьгъю шулу, кIуруганси, веледарин гьякьнаан пуз хъюгъган, Къистаман халайин машнаъ шадвалин инчI абхьу.
«Йиз веледарикан узу гизаф рази вуза, амма гьаму Украинайиъ гъябгъюрайи спецоперацияйи кIвак гизаф гъалабалугъвал кипрайиз. Гьаз гъапиш шубрид баярра, язнйирра – вари эскервалин гъуллугънаъ айидар вуйиз. Аьлимбегу ва дугъан хпир Наидайи Чечен республикайин Калиновка гъулаъ хайлин йисари эскервалин гъуллугъ гъапIну. Гьамусяаьт Аьлимбег пенсияйиъ а. Хъа йиз швушв, Наида, кьушмарин аьзарханайиъ медсестради лихура. Вадим ва Галя Мягьячгъалайиъ полицияйиъ лихура. БицIинур бай Зиявутдинра гьамусяаьт Украинайиъ а. Аьхюну язна Вагифди Табасаран райондиъ РОВД-йиъ хайлин йисари гъуллугъ гъапIну. Думура гъи пенсияйиъ а. Рамазан ва Мурад, Украинайиъ гъябгъюрайи спецоперацияйин иштиракчйир ву, дурарихъди сабси – худларра. Имбу кьюрид язнйир гьюкуматдин ляхнариъ а – Мягьямед Хючнаъ спортдин мектебдиъ тренер ву, бицIинур язна Марат Тюмендиъ кIару нафт ккадабцIрур ву.
Йиз Алавутдиндин хизандиканра кьюб гаф пидиза. Йиз аьхюну швушв Индира Мягьячгъалайиъ экспертиза гъабхру идарайин начальникдин заместитель ву. Алавутдиндин бай Ильясра ДГУ-йиъ юридический факультетдиъ аьхиримжи курснаъ урхура. Балира чан абйир-бабарин рякъ ктабгъну. Риш Замира чан хизандихъди яшамиш шула. Гъи йиз Алавутдиндиз шубур худулра а.
Йиз шубарра вари чпин хизанарихъди яшамиш шулайиз. Саб гафниинди, веледарикан гизаф разиди вуза. Амма йиз Алавутдиндин сурат гьаммишан кIваъ айиз. УрчIвур бицIирилантина духьну, 27 хтул, 8 гудул айиз. Аьхю хизан гьарсар бабаз варитIан аьхю шадвал, бахт ву.
Хайлин йисар арайиан гъушнушра, Ватандин Аьхю дявдин наслариинди ухьу гъира утканвал апIурахьа. Дявдин кьяляхъ ич яшнан инсанарин кьисматнаъ пашманвалари, дарвалари, аьзиятари аьхю йишв гъибисну. Хъа учу саб вахтнара дурари ккагъуз гъузундарча. Ич дурумлувалиинди, кIваантIан гъизигу зегьметниинди уьлкейин кьувват ва девлет яратмиш гъапIунча. Гъи Украинайиъ гъябгъюрайи спецоперацияйиъ иштирак шулайиъ жигьил эскрарра, ихь юкьур табасаран Игитарра – вари узузсдар бабари аьхю дапIну, тербия тувдар ву. Дурарин гъалибвалик ич пайра кайиб аьгъю апIинай.
Ихь баб-дишагьлийири вари аьгь апIуру. Дурариз чпик кайи дерд багъридариз улупуз, дидкан пуз ккун шулдар. Бабари вари хизандин дердер чпиина гъадагъуру. Гьациб ву баб-дишагьлийин кьисмат.
Гъийин девриъ бабариз чан саягънан читинвалар алахьура. Лайикьлу рягьятвалиъ айиган, архаин уьмур хъапIуз ккун шулу, хъа гъи учуз дициб архаинвал адар. Архаинвал фици шулухъа, мушваъ тIуркIувалар, тушваъ гъярхьувалар, аварйир шула, думу гьядисйириъ ихь хайлин жигьилар йихура, инвалидар шула. Хъябяхъган вари баяр-шубари зенг дарапIиш, улар, ибар телефондихъ шулиз. Веледар хул’ан удучIвну хулаз гъяйиз, кIваз архаинвал шулдар. Пуз ккундузуз хъанара, бабаз чан хизан, веледар сагъди, бахтлуди вуйи вари йигъар машкврар ву. Украинайиъ гъябгъюрайи хусуси метлеб айи дявдин операция ккудубкIну, варидарин веледар кьяляхъ сагъ-саламатди дуфну, хъанара аьхю машквар ибшри ихь бабарин. Бабариз ккуниб фу ву? Дюн’яйиин ислягьвал», –гъапнийи Къистаман халайи.
Гъи бахтлу вуза кIуру фунур бабан улариз гъилигишра, дурар пашманвалин нивгъарихъди ацIна. Гъи, варидарихъди булди вуйи девриъ, Къистаман халайи кIурайиганси, ихь бабарин кIваз архаинвал адар, Гъит ихь уьлкейин бабарин кIваз архаинвал ибшри, дурариз сабур туври.
