Гюльнара Мягьямедова
Евразияйин дишагьлийирин форумдиъ Урусатдин Президент Владимир Путинди къайд гъапIганси, хизандин ужудар аьдатар гьамусра, гележегдиъра эдеблувалин важиблу бина ва гьюкумат хъуркьувалиинди артмиш хьпан заминвал ву. Дагъустандиъ дишагьлийи хизандиъ асас роль уйнамиш апIура. Аьхю ва албагу хизандиъ зегьметниин юкIв алди, аьхюр-бицIириз гьюрмат ади вердиш духьнайи инсанар ухьухь цIиб адар. Дурариз чпин хъуркьуваларикан, уьмрин жилгъайиъ алахьу читинваларикан ктибтуз ккунди шулдар. Вушра, йиз фикриинди, жараганси дарди, гъийин читин девриъ хизандин ужудар аьдатарикан, хизандиъ албагну яшамиш хьуз улупуваликан, бахтлу хизандиъ дишагьлийин эгьемиятнакан ктибтуб чарасуз ву. Харжи касди бахтлу хизандин аьдатар кьабул дарапIишра, ужур касди гьаддикан мянфяаьт ктабгъуру.
Уьлкейин Президентди 2024-пи йис Хизандин йисди мялум дапIна. Гьаму йисан хизандиъ вафалувализ, гьякь-гьюрматназ, чиб-чпиз кюмек апIувализ артухъ фикир тувра. Гьюкуматди хизандин кьиматлу терефар уьрхюра, дадавализ, бицIидар гизаф айивализ, чпин бицIидарихъан жавабдарвал гъабхувализ кюмек апIура. Гьелбетда, шаирарира, писателарира, СМИ-йин вакиларира гьадму месэла гьял апIбак лайикьлу пай кивну ккунду. Редакцияйин табшуругъ тамам апIури, узу сар таниш дишагьлийихьна, ужуб табасаран хизандикан ктибтуб ккун апIури, илтIикIнийза. Дугъу Ставропольейиъ яшамиш шулайи Муслимоварин хизандикан бикIбан теклиф дивнийи. Думу хизандихъди узура ужуди танишди вуйивализ дилигну, зат дидригъди телефондиан сюгьбат гъубхнийза.
– Гюлеят ТIагьировна, ичв хизан Жвулли гъулан ужудар хизанарикан саб гьисаб шула. Учву хизан фици ккебгънуш, уьмриъ фицдар хъуркьуваларихъ хъуркьнуш ва фицдар читинвалар алахьнуш кидибтуб ккун апIураза.
– Узу мектебдиъ урхурайи йисари Жвулли гъулаъ миржид йисандин мектебтIан адайи, миржидпи класс ккудубкIу шубар вари заочно урхуз, 9-10-пи классдиз, хъа ляхин апIуз-халачйир урхру маскуриз гъягъюйи. Баяр кIуруш, гъунши Ккуми гъулаз яягъди гъягъюри, кьялан образование гъадабгъури шуйи. Мектеб ккудубкIу баяр вузариз, ссузариз урхуз гъягъюйи. Гъулаъ аьхю гъахьи баяр-шубар бицIи вахтнахъанмина жвуван хизандиъ зегьмет зигури, фунуб вушра ляхнихъди таниш вуйи.
Узуна йиз жилир Ибадулла саб классдиъ урхури гъахьидар вуча. Класс гизаф ужуб, албагуб вуйич, ужуди урхру баяр гизаф айи. Ибадулла, жара баярси, урхуз гъушнийи. Учу эвленмиш шлуган, думу Украинайин Харьков шагьриъ машинар гъягъру рякъярин институтдиъ урхурайи. Гьамусдин девриъси дарди, думуган жигьилари чпин абйир-бабари улупу касдихъди хизан ккебгъри шуйи. Ибадулла учв ужуб албагу хизандиан вуйи. Дурарин тухмин баяриз ужуб тербия ади шуйи. Абйир-бабари диву теклиф кьабул дапIну, Дагъустандихьан ярхла шагьриъ урхурайи студент балихъди хизан ккебгънийча. Узу гъулаъ маскуриъ халачйир урхури, хизандин бюджетдик жвуванра пай киври, жилир гъулаз гъяйиз ккилигури гъахьунза. Хъа жилир, тятIилар гъахьиган, гъулаз гъюри шуйи. Гьамци ич сарпи велед Луизара гъулаъ бабкан гъахьнийи.
Жилири урхуб ккудубкIиган, думу ляхин апIуз Ставропольский крайдиз гьаънийи. Гьадмуган учура жилири ляхин апIурайи йишваз кюч гъахьнийча. Дидхъанмина Ибадулла гьюкуматдин жюрбежюр ляхнариъ лихури гъахьну, гьамус думу хусуси предприниматель ву, рякъяр рас апIру саб фирмайин кIулиъ а.
Магьа ич эвленмиш духьну 45 йис вуйич. Му вахтнан арайиъ фукьан вушра читинваларра, бахтлу геренарра гъахьну. Читинваларикан кIваин апIуз ккун шулдар. Гъийин йигъаз Аллагьди узуз туву кьисматниин шад вуза. Жилири урсарин арайиъ ляхин апIури гизаф йисар вушра, убхърубдиин, зигрубдиин алтIахьнайир дар, аьхю гафарра апIрур дар, хасиятнанра гизаф саламатур ву. Ибадулла ужур жилир, ужур адаш, ужур аба вуйич.
Учуз сар риш ва кьюр бай ачуз. Шуру Мягьячгъалайиъ медицинайин академия ккудубкIну, духтирвалин кесп гъадабгъну. Думу чан хизандихъди Москвайиъ яшамиш шула. Дугъахъна вуйи бай Вадимди университет ккудубкIну, бухгалтерди лихури, ужуб ляхниъ а. Аьхюну бализ швушв духну, 7 йисан дурарихъди сатIиди яшамиш гъахьунча. Йиз фикриинди, хизандихъди, хизандиъ айи аьдатарихъди таниш хьпан бадали, жигьиларихъди яшамиш гъахьишра харжи даршул. Гьамус аьхюну бай, хулар дапIну, учхьан ярхла дарди яшамиш шула. Учухъди сатIиди яшамиш шулайи бицIину бай, Ставрополь шагьриъ медицинайин институт ккудубкIну, хусуси клиника ачмиш дапIну, стоматологди лихура. Дугъазра чан хизан, веледар а. Хизан албагуб, швушвар ужудар, учуз гьюрмат апIрудар вуйич. Веледарихъди гьаммишан аьлакьа уьбхюрача, худлариз лигуз, учхьан удукьру кюмек апIуз гьаммишан гьязур вуча.
– Учвухъди сатIиди яв сижар бабра яшамиш шули гъахьну. Кьаби духьнайи инсандиз хъайивал апIуб рягьят ляхин дар. Думу буржи фици кIулиз адабгъунчва?
– Ухьуз мялум вуйиси, гъулариъ яшамиш гъахьи яшлу инсанар, шагьрариз баярихьна удучIвну гъягъюз даккунди, чпиан удукьури имиди гъулариъ гъузру. Йиз жилирин адаш кечмиш хьпан кьяляхъ сижар баб 10 йисан гъулаъ ялгъузди яшамиш шули имийи. ЙицIуд йислан 80-тIан артухъ йисар духьнайи баб учухьна хъади гъафнийча. Думу чан ликариин алди, чаз ипIруб ипIури, чан фикрихъ хъади 10 йисанкьан учухьра яшамиш гъахьнийи. Аьхиримжи кьюд йисан цIиб гъагъиди вуйи. Гьаци вушра бабаз ужуди гъилигунча. Сар узу ваъ, узухъди сабси швушарра дугъан гъайгъушнаъ шуйи. Вахтниинди ипIруб тувуз, марццишин апIуз кIваълан гьапIри гъахьундарча. Кьабириз хъайивал апIуб ихь буржира, кюгьне вахтарихъанмина айи аьдатра ву. Узухьна ужуб гьюрмат айи йиз жилирин дадайиз узхьан шлуб узура гъапIунза. Сижар баб кечмиш гъахьиган, вари рякъяр-ражар дапIну, духну багъри гъулаъ фаракьат гъапIунча.
– Уву читинваларикан ктибтури адаршра, гьадмугандин деврин жигьилари вари читинвалар аьгь апIури хьуваликан аьгъязуз. Гьамусдин жигьилариз саб читинвалианра чпин кIул’инди удучIвуз ккундар. Хизандиъ читинвалар алахьубси, чиб-чпихьан жара шулу. Гьамрариз фу гьубкIрадар, хизан ккидипувалин, думу уьбхювалин фицдар къайдйир а?
– Дугъриданна, думуганси дарди, гьамус уьмрин шартIар ужудар вушра, гизаф жигьил хизанар даргъура. Себебарра гьар жюрейиндар ву. Ихь аьхюдари, гъубччву йишв ккадабгъну, дурубччву йишв ккивну, яв хизандиъ гъуз, кIул исизди ккерхну ашра, яв хал уьбхюз чара абг, кIури шуйи. Чарана мумкинвал имиди хизан дабгъури шулдайи. Учу ич веледарра, хизан дюбхну ккунивал аннамиш апIури, зегьметниин юкIв алди, ахьюр-бицIириз гьюрмат ади вердиш гъапIунча. Ич веледар бицIиди имиди мектебдиъ тятIиларин вахтна кми-кмиди гъулаз бабахьна гьауйча. Душнайи йишваъ дурарикан аьхюри гъапиб апIури, хизандин мяишатдин ляхнарихьан ярхла даршули гъузувал ккун апIуйча. «Гьарин кюл тазади имиди биржуз рягьятди шулу, хъа гакIул гъабхьиган, биржуз шулдар» кIури, ихь абйирин айту а. Гьаци веледарра бицIиди имидитIан вердиш дапIну ккунду. Сабсана пуз ккундузуз, эгер аьхюдар чпи вердиш дарапIдар вуш, бицIидарикан фу тIалаб апIуз шулухъа? Сифте ухьу, аьхюдар, дюз рякъюъ ади ккунду.
Гьамус уьмур дигиш дубхьна. Жигьилар эвленмиш гъахьиган, мюгьюббат йикIайизкьан гъубзди кIури, умуд кивру. Гизафдарин хизандин уьмрин садпи йисар бахтлуди, арайиъ гьюрмат ади гъягъюру. Гьяйифки, гьарган дици гъубзри шулдар. СатIиди яшамиш шулайи вахтна фунуб жигьил хизандиъра хасият дибрисувалар, гаф саб дарувалар арайиз гъюру. Бязидари, читинвалар алахьубси, чпин хизан дабгъуру, адашдина дадайи чпиз ккуниб апIуру, хъа бицIидарикан гьапIруш аьжуз шулу. Йиз уьмрин тажрубайи улупурайиси, хизандин хушбахтвал жилириланна хпирилан асиллу ву. Жигьил риш швуваз гъягъруган, ясана бали чаз швушв ктагъруган, завук кайи хяд абгуб лазим дар, девлетнахъра хъергуб дюз дар. Хизандиъ варитIан инсандин мюгькамвал лазим ву. Жвуваз гъилигур кадагъну, гьадгъахъди хизандиъ албагну яшамиш хьуз дудубгъну ккунду. Вари жигьиларин чпин хилиъ а.
Гъийин деврин абйир-бабарикра цIиб тахсрар кадар: дурари чпин веледарихьди читинвалар аьгь апIуз гъитри имдар. Кьабулди дарш, жара йихьай, кIура, гъалатIар дюз апIури яшамиш хьуз гъитрадар, кьабулди дару касдихъди яшамиш шули гъузуз уьмур жикъиб ву кIура.
Ав, жигьил хизандиъ кми-кмиди чиб-чпин гъавриъ даршлу вахтар шулу. Гъалмагъалар гизаф йисари албагну яшамиш гъахьи хизанариъра шулу. Думу уьмур ву. Сари тахсир чан кIул’ина гъадабгъиган, тмунуриз хил алдабгъузра аьгъяди ккунду. Хизандин къайдйир читнидар ву, бахтлу хизандин формула сар аьлимдира адабгъундар.
Гьарсарин хасият абйир-бабари туву тербияйилан асиллу шула. Гьаму ихь Дагъустандихьан ярхлади яшамиш шулашра, баярикан ва швушварикан разиди вуза. Чпиз наан ихь ватанагьлийир алахьишра, салам тувну, хулаз теклиф апIуз аьгъя. Гъийин йигъаз жарадарин терефнаан йиз веледарин адресназ харжи гаф гъеебхьундарзуз. Дурари гележегдиъра намуслувалиинди чпин уьмур хъапIур кIури, умуд кивраза.
Жигьиларизра пуз ккундузуз, ичв ккебгъу хизан уьбхюз чалишмиш йихьай, албагу хизандиъ девлетра, берекетра хьибди.
– Гюлеят ТIагьировна, маракьлу сюгьбатназ чухсагъул. Увуз тербия туву яв адаш ва дада – рягьмталу ТIагьир ва Жавгьар Агъабеговариз аьхю чухсагъул. Уву узухъди сюгьбат гъабхруган, увкан ктарди имбударикан ктибтунва. Йиз фикриинди, албагу ичв хизандиъ асас роль уйнамиш апIурайир, дерди-балайиз лигурайир, варитIан читин месэлйир кIул’ина гъадагъурайир уву вува. Уву гъапи насигьятнан гафариин иливруб имдариз. Гъит Первердигар Аллагьди яв албагу хизандиз, уву ккунидариз ва увуз ккунидариз сагъвал туври.
