Автор Гюльнара Мягьямедова
Гъийин деврин онкология медицинайин варитIан читин циркларикан саб ву. Думу циркил гьяракатниинди артмиш шула, уьзур ашкар дапIну, сагъ апIбан цIийи жюрйир, кьюкьяр сагъ апIру дармнар адагъура. Сар онкологдиз вари аьгъювалар ва тажруба шлуб дар. Гьаддиз, аьхиримжи вахтна духтрари бедендин гьаржюре йишвар сагъ апIру пишекарвалин дережа гъадабгъура. Сар кьюкьяр сагъ апIру дармнарин эксперт шула, тмунури фунин, ясана кIару ликIран кьюкьяр арайиз гъафиган операцйир апIура. Гьарсаб уьзриз лигру духтрар-пишекрар саб дестейиз уч шула.
Патимат Уьмардибировна Далгатова, онколог-маммолог. 2009-пи йисан Мягьячгъала шагьриъ Дагъустандин гьюкуматдин медицинайин академияйин инсан сагъ апIбан факультет ккудубкIну. Дугъан, Дагъустандин онкологияйин диспансериъ ординатура ккудубкIну, Мягьячгъалайиъ Гьяйдар Гьяжиевдин ччвурнахъ хъайи кючейиъ ерлемиш дубхьнайи Дагъустандин онкологияйин центриъ онколог-маммологди лихури саки 15 йис ву.
Дишагьлийин мухрарин железайин рак уьзрар ашкар ва сагъ апIру духтир онколог-маммолог Патимат Далгатовайихъди гъабхьи сюгьбат исихъ туврача.
– Патимат Уьмардибировна, гъийин девриъ гизафси рак уьзрин фицдар жюрйир алахьуру? Республикайин агьалйирикан жилар гизаф аьзарлу шулайин, дарш дишагьлийир?
– Онкологияйин уьзрар жилариндариз ва дишагьлийиндариз жара апIуз шулу. Дишагьлийир гизафси учухьна мухрин железайин кьюкьяр ади илтIикIури шулу, хъа жиларин гизафси, дюднин, гъурдларин, фунин, бедендин хамран, гурдмарин, жвуран каналарин кьюкьяр арайиз гъюру. Жилар аьзарлу шлу онкологияйин вари уьзрарин арайиъ жвуран каналарихъди вуйи уьз-рари 20 процент дибисна.
Рак уьзур арайиз гъювалин себебар гизаф а, хъа дурарикан асасдар – инсандик кайи чIуру гъиллигъар ву. Гизафси жиларин гъурдларин, дюднин рак арайиз хруб папрус ву. Духтрари папрус инсандин бедендиз зарар тувруб вуйиваликан, папрусиси гъал’яндира, гьамусдин деврин электрондин папрусира сагъламвализ зарар туврайиваликан кIура.
Дишагьлийирин мухрарик кьюкьяр хьпан себебар гизаф а: бабкан гъахьихъанмина риш аьхю шлуган дюз дарди артмиш гъахьи клеткйирилан, аьхъю дубхьну, уьзур сагъ дарапIди гъубзувалилан, жюрбежюр – кистоз, фиброз ва гь.ж. уьзрарилан сагъ апIуз шлу ва сагъ апIуз читинди алабхъру кьюкьяр арайиз гъюру.
Зиихъ ухьу кIваин гъапIу себебарихъди аьлакьалу вуди, учу ич пациентариз ички, папрус дипувалин, зарар кайи ипIруб дирипIувалин, чагъ хьуз гъидритувалин, спортдиин машгъул хьувалин, ригъдин гужли нурарихьан жандин хам уьбхювалин теклифар диврача. Ихь республика гьюлин гъирагъдихъ ерлемиш дубхьна, гьюлин гъирагъдихъ ригъдикк дахъуз ккунидар гизаф а, ригъдикк палат алдарди лихрудар шулу, хъа ригъдин нурарин кьувват аьхюб ву. Инсандин хамрак, машнак тIюхъяр кайидари чпин хам ригъдин нурарихьан уьбхру крем ктатувалра чарасуз ву. Эгер хамрак кайи тIюхъяр аьхю шулаш, ранг дигиш дубхьнаш, зиян сагъ шуладарш, дурар ужудар дару лишнар ву.
Ракдин уьзрар арайиз гъювалин сабпи лишнарикан улхуруш, дурар ашкар апIуз гизаф читинди ву. Инсан духтрихьна гъагъи уьзур сагъ апIуз даршлу гьялнахъна гъафигантIан илтIикIури шулдар. Гьаци вушра духтрари чIуру уьзур ашкар апIбан лишнар ктухуру: эгер саб уьзур, мисалназ гъадабгъиш, фунин язва, уьгьйир апIувал, жвуран гаргриз аьхъю дубхьнайивал, лазим вуйи дармнарихьди сагъ апIури, амма думу уьзур сагъ даршлувал, бедендин айитI гьаммишан гъагъишин айивал, жандиъ аман адрувал, ляхин апIруган ухди эргувал, жандин гъагъ ухди-ухди цIиб хьувал (жикъи вахтнан арайиъ 6-7 кило), жвуван жандиз лигруган, фунуб-вуш тереф ккуру, хъа тмунуб тереф ацIу шулайивал. Эгер кIурбариъ гьаммишан иццрушин аш, хамран ранг дигиш дубхьнаш (гъатху, ясана лап лизи, уьру) духтрихьна илтIикIувал чарасуз ву. Гьаммишан кIул иццурайивалра ужуб дару лишан ву. Гьамцдар лишнариз фикир тутрувди гъитуз хай шулдар.
– Гъийин деврин медицинайиз рак уьзур сагъ апIуз мумкинвал айин?
– Ав, вахтниинди духтрихьна илтIикIиш, рак уьзур сагъ апIуз шулу. Йиз тажрубайиъ рак уьзриин гъалиб гъахьи дюшюшар гъахьну. Магьа саб мисал: жигьил хизандиъ бицIир хьувал планламиш апIури, узухьна 26 йисаъ айи дишагьли илтIикIнийи. Дугъан мухрар ахтармиш гъапIган, кьюкьяр айивал ашкар гъабхьнийиз. Думу биопсия (кьюкьнаан анализ гъадабгъуб) апIбан бадали гьаънийза.
Биопсияйин жаваб гъафиган, чIуру уьзур кайиваликан мялум гъабхьнийчуз. Дишагьлийиз вари дюн’я мучIу гъабхьнийи, ишбар, нивгъар, хажалат зигувал, «Наънан?», «ГьапIруб?», суаларра цIиб дайи. Учу дишагьли ккарцну, дугъаз гьяракатниинди операция апIувалин гьякьнаан ва хъайи-хъайиси дармнарин кюмек лазим вуйиваликан ктибтнийча. Дишагьли сабсан ражари ахтармиш дапIну, кьюкьяр жара йи-швариз тарагъну адрувалиин умудлу духьну, кьюкь кайи йишван операция гъапIнийча. Кьюд йисандин арайиъ дишагьли гормонарин дармнариинди сагъ апIури гъахьнийча. Дишагьлийин уьзур кьяляхъ гъубшнийи. Кьюд йислан дугъаз бицIир планламиш апIуз ихтияр тувнийча. Дишагьлийиз бицIи сагъу риш гъахьнийи. Гьамус дугъан 5-6 йис шула. Гьар 6 вазлик дишагьли ахтармишар гъахуз духтрарихьна гъюра.
– Газат урхурайидариз фициб насигьят тувуз шулвухьан?
– Варидариз сагъ’вал ккун апIураза, фицики сагъ’вал инсандин варитIан аьхю девлет ву. Гьар йирхьуб вазлик, сад йисак сабан анализар туври, вари духтрарихьна гъарахай. Хъа эгер аьзарлу гъахьнуш, хажалатнаъ кIул ипну дусну мугъузанай. Думу, учву фикир апIурайибкьан къурхулу уьзур дар. Духтрарихъди сабси уьзрихъди женгназ удучIвай. Жвуван жандиъ гьациб кьувват ва вахт абгай.
Узухъди маракьлу сюгьбат гъубху Патимат Далгатовайиз кIваантIан чухсагъул мялум апIури, дугъаз чан баркаллу ва гьюрматлу зегьметнаъ – инсанарин сагъ’валин гъуллугънаъ гьарган хъуркьувалар ккун апIураза.
