Зубайдат Шябанова
Табасаран райондин бязи гъулариъ, жямяаьтдин кюмекниинди йирси мистар цIийи алаури, ужуб аьдат абхъна. Улихьнаси вуйи нумрйирикан сабдиъ учу Рушв’ул гъулаъ бинайиан цIийи алапIурайи мисткан ва дидиз кюмек туврайи жигьиларикан гъибикIнийча. Гъи ихь райондиан сабсана ужуб хабар дуфна. Халагъ гъулан мистра жямяаьтлугъдин кюмекниинди рас апIура.
Халагъ гъул Заан Табасарандин аьхю гъуларикан саб ву. Душваъ саки 100 хизан яшамиш шула. Гъулан мист 2001-2004-пи йисари 200 квадратдин метр жилиин тикмиш гъапIуб ва саки 400-дихьна инсанар уршруб ву. Мистан имам Марат Рашидов мушваъ имамди лихури 24 йис шула. Дугъахьна учу, сацIиб мистан тарихдикан ва расвалин ляхнарикан ктибтуб ккун апIури, илтIикIнийча.
«Халагъ гъулаъ мист 7-пи аьсрианмина айиб ву. Гьадму вахтари ич гъулаъ аьхю гьюрмат айи Абумуслим кIуру кас ади гъахьну. Гьадгъу гьясайихьди гъулаъ мист дивру йишвлан цIар гъизигну ва душв гирами йишв ву кIури улупну. Мусурман тарихдиинди гьамусяаьт 1446-пи йис гъябгъюра, хъа гъулан тарихи кагъзарик ва мистан цалариъ айи шибарик, мист швнуб-саб ражари таза алапIну, кIури дибикIна: саб йишвак – 1293-пи йисан, хъа жара йишвак – 1333-пи йисан. Гъуландарин гафариинди, совет вахтари гъулан мистаъ халачйирин фабрика абццнади гъабхьну.
Гъулаъ ислам диндикан бегьем аьгъювалар айи, вари Кавказдиз ва хайлин мусурман уьлкйириз машгьур аьлим Наврузбег-эфенди, аьраб чIалниинди математика киври гъахьи аьлим Нуряли, шариаьтдин судйир Халил-эфенди ва Гъази-эфенди ва жара адлу аьлимар ади гъахьну. Совет вахтари ислам дин ихь уьлкейиъ тарабгъуз гъитри гъахьундар. Хайлин мистар хъяркьнийи. Наврузбег абайи, мистаъ дарсар кивуз гъидритруган, дурар чан хулаъ киври гъахьнийи. Хъа гьюкуматдин терефнаан ахтармишар апIуз гъулаз гьаъдарихьан, халкьдин дугъахьна вуйи гьюрмат рябкъюри, дугъаз гъадагъа апIуз шули гъабхьундар. Хъа вушра, чпиз гьюкуматдин терефнаан гаф шулучуз кIури, дугъкан му ляхин ачухъди дарапIуб, ккун апIури гъахьну.
Гьамусяаьт айи мист 2004-пи йисан тикмиш дапIну ккудубкIуб ву. Думу мист тикмиш апIбак Наврузбег абайиз ва дугъан хтул, гьадму вахтна гъулан имам вуди гъахьи Исамудин халуйиз гьюрмат айи касари, гъулан вакилари хайлин пай кивну. Мисалназ, гьадму 2001-пи йисан мист тикмиш апIуз хъюгъю вахтна, ич гъулаз мистан ляхнариина Арсланяли Доргели кIуру кас гъюри гъахьну. Думу кьаби жвуваз нивкIукди Наврузбег аба гъяркънийи. «Дугъу нивкIукди Халагъ гъулаъ мист тикмиш апIурайиваликан гъапнийзуз ва кюмек апIуб ккун гъапIний», – ктибтуйи хялижвуву. Думу кас учв касиб хизандиан вуйи. Амма ич гъулан мист дивруган, Дагъустандин гъулар вуйибси лицури, мистариз гъягъюри, агьалйирихъди сюгьбатар гъахури, уч гъапIу пул, саб аьбасикьан ктадабгъди дубхну, ич мистаз харж апIуйи.
ИкибаштIан, вахтну, ишлетмиш апIурайи фуну шейъ вушра, хуларин, мистарин дараматарра кмиди, йирси хьуз гъитру. Ич мистан кьуларра пуч хьуз хъюгъну. Душваъ деуз, гъудган апIуз гъулайсузди вуйиган ва гьацира айтIан цалар рас апIру гьялнахъна дуфнайиган, гъуландарин улихь мистаъ расвалин ляхнар гъахбан месэла дивнийза. Гъулан жямяаьтди му месэла разиди кьабул гъапIнийи, ва гьамус гьарди чпихьан шлу кюмек тувра. Хъа накь Къарабудагъкент райондин Аданак кIуру гъул’ан, Наврузбег-эфендийин мутялимар вуча кIури, швнур-сар кас гъафну. Дурар, ич гъулан мист рас апIурайиваликан интернетдиан деебхьну, кюмек апIуз гъафидар вуйи.
Къайд апIуз ккундузуз, мистан расвалин ляхнар жара йишвариъ яшамиш шулайи ич гъулан баярин, гъулан жямяаьтдин, хяларин харжарин кюмекниинди гъахурайидар ву. Мистан жиликк ккайи кьулар ккадагъну, саки 27 м3 бетон убзунча. Бетон ккубзайиз улихьна лазим вуйи арматура, дидин исиккна вуйи кьул, мани полариз вуйи шей’ар, ширар ва тикилишчивалин ляхниъ лазим вуйи жара алатар масу гъадагъна. Мист ккудубкIган, дидик пай кивдарихъан дюаь апIуз бицIи мажлис тешкил апIурча.
Халагъ гъулан вари жямяаьтдин терефнаан мистак пай киву, кюмекнан хил гьачIабкку гьарсар касдиз кIул’инди-кIул’инди баркаллагь кIураза. Аллагь рази ишри варидарикан. Мистаз садакьа туву, тикмиш апIурайи мистаз кюмек гъапIу касдин дюаь Аллагьдин улихь гьаммишандиз гъубзру. Гьаму гъягъюрайи дявйирра ккудукIну, ихь веледар сагъ-саламатди хулариз гъюри», – гъапнийи Халагъ гъулан мистан имам Марат Рашидовди.
Марат Рашидовди Наврузбег-эфендийин уьмрин рякъкан китаб гьязур апIурайиваликан деебхьнайчуз. Дугъахъди мисткан вуйи сюгьбат ккудубкIган, китаб бикIбан ляхин фици гъябгъюраш, гьерхнийза.
«2022-пи йисан Наврузбег абайин 140 йис къайд гъапIнийча. Думу серенжемариз ич гъулаз 2 агъзурихьна хялар гъафнийи. Думуган китабдиз Наврузбег-эфендийикан, дугъан абйир-бабарикан узуз аьгъю далилариинди уч гъапIу мялуматар, дугъан ихь ва аьраб чIалариинди вуйи бикIбарин копйир гьязур дапIну, ккабалгну, чапханайиз тув кIури, Табасаран райондин имам Ансар-гьяжи Рамазановдихьна тувунза. Думу гьамусяаьт китаб уч ва тартиб апIбиин лихура», – жаваб тувнийи имамди.
Багъри ватан адлу апIури гъахьи машгьур касарикан вуйи тарихи китабар халкьдин багьалу ирс гьисаб шула. Ихь китабарин арайиъ багарихьди сабсана багьалу хазна хьибди кIури, умуд кивурхьа. Хъа мистан гьякьнаан улхури пуз ккундузуз, мист гьарсаб гъулаъ айи марцци йишв, Аллагьдин хал, жямяаьтдин савкьат ву. Мист тикмиш апIбаъ кюмек туврайи баркаллу ляхнар газатдин машариъ варидариз улупуз учу гьаммишан гьязурди вуча. Эгер ичв гъулаъ мист цIийи алапIураш, дидкан учузра хабар дебккай.
