Мегьемер Гьяжиибрагьимов,
Ккувлигъ гъул
Мялим бицIидарин юкIвар сагъ апIру духтир ву. Дугъаз аьгъя, бицIидариз фициб дарман лазим вуш, уьмрин рякъ дишди кадабгъбан бадали, рякъ-гъалатI даршлуб, зарар ктруб, улдудугруб.
Мялимдин йигъ ухьухь 1965-пи йисан СССР-ин Верховный Советдин Президиумдин Указдиинди октябрь вазлин сабпи элгьет йигъан къайд апIуз хъюгъну. 1994-пи йисхъанмина, варихалкьарин жягьтлувализ шерик духьну, Урусатдиъра Мялимдин йигъ октябрин 5-пи йигъан къайд апIури аьдатнаъ ипну.
Ухьу аргъаж шулайи насил ихь Ватандин гележег вуйихь кIурахьа (гьаци хьузра ву), хъа гележегдиз ихь насил гьязур апIувал мектебарин, душваъ лихурайи мялимарин жавабдар вазифа вуйивал ухьу гьичра гьархну ккундар. Мялимди апIурайи ляхнин мяналувал аьхюб ву. Мялимдикан асиллу ву халкьдин яшайишдин дережа, ватандин хатIасузвал, кьувват-кьудрат, меденият, мярифат, жарарикан асиллу дарувал, бахтлу уьмрин сагьибар хьувал – гьаму ву Мялимдин йигъ тяйин апIбан мурад-метлеб. Гьамциб кьиматлу ляхин апIурайи мялимдиз сакьюдар гьюрматлу гафар пуз ккундузуз.
Сифтена-сифте мялим чахьна заан тIалаблувал айир духьну ккунду. Мялим гьарган имбударин уликк ккайир, ихтибарлу, абйир-бабарин вакилвал хьайи кас ву. Дугъу, урхурайидариз кьимат дивруганси, чазра кьимат диврудар айиваликан гьархну ккундар. Гизафдариз гъеерхьу гафар хьузра мумкин ву, хъана текрар гъапIну кIури, дурар кьиматсуз хьидар – Кюгьне Египетдиъ, чан велед мектебдиз гьаъруган, абайи насигьят туври гъахьну: «Яв мялимдиз Аллагьдизкьан гьюрмат апIин!». Фицир духьну ккун мялим, гьамциб кьиматназ лайикь вуйир! Фицир духьну ккун аба, веледдиз гьамциб насигьят туврур! Мектебдихьна, мялимдихьна вуйи гьюрмат хизандилан, абйир-бабарилан ккебгърайиб ву. Учв фуж вуш, чан вазифйир фицдар вуш, мялимдира гьарган кIваинди гъитну ккун.
Вахтарилан вушра, мектеб, сарпи мялим кIваин апIури, кIурайи гафар вуйиз: «Йиз ккуни мялим! Икрам апIурза яв узухьна вуйи кIван манивализ, ширин гафариз, узук гьевес капIру, рюгьламиш апIру яв хуш инчIназ, инжиг дарди урхбахьна вуйи гюгьюл яратмиш апIури, думу къайдайиъ дебккбаз, заан инсанвализ, пак дугъривализ!».
Йиз мектебдиз гъягъру вахт хьайиз лизи бахилвалиинди лигуйза телеба баяр-шубариз. Мектебдин къапйирихъна дурарихъди гъягъюйза, хъа кIвак аьзабра кади, уликк нивгъра ккади хулаз хътакуйза. Дадайи узу сикин апIуйи ва юкIв улдубчру ихтилатар ккергъуйи.
Магьа узура мектебдиъ! Сабпи зенг, сабпи дарс, сарпи мялим! Узуз сар ужур мялим кьисмат гъахьну. Икрам апIурза, мялим, увуз, йиз уьмриъ уву хьувализ! Узу мектебдиз ваъ – йиз сарпи мялимдихьна гъягъюрайир вуйза. Дугъан сюгьюр кайи ихтилатар! Гьярф, гьярф – арайиз гъюйи гаф. Гафнахъ гаф – магьа гъабхьи ихтилат. Гьамци гъягъюйи йигъарихъди йигъар. Гьарсаб йигъ вуйзуз машквар. Фукьан аьшкьниинди гъурхнийкIан узу Мялимдин йигъаз вуйи шиърар! Фукьан ужудар, ягъурлу гафар гъапнийкIан учуз ич мялимди гьадму йигъан!
Аьхиримжи зенг йивруган, ухьуз кIуру: «Магьарханай ихь багъри мектеб, учвуз аьгъювалар туву, яркьу уьмрин рякъюз учву гьязур гъапIу мялимар, ихь гюрчег табиаьт, гъул-жямяаьт, хизан-кюлфет». Гизаф ужудар, насигьятнан гафар ву. Гьяйифки, аьхиримжи вахтари, урхури имидитIан, мектебдихьна, мектебдин уставдихьна, дидин тIалабарихьна, мялимарихьна вуйи илтIикIбариъ ва мектебдин къайдйир тамам апIувалиъ жямяаьтлугъдин тясирнакк ккади баяр-шубарин терефнаан гизаф вижнасузвал арайиз дуфнайиганси рябкъюру. КIваинди гъибтай: гележегдин уьмрин рякъюъ алахьру читинваларин улихьишв ву му. Гьюкуматди кьялан ва заан аьгъювалар тувну мектебариз гьаънайи мялимариз абйир-бабарина телебйири дарсар киврайиганси рякъюру. Жвуву аьгъювалар гъадагъурайи идарайин низам чIур апIуруш – му, шаксуз, гьюрматсузвалин лишан ву.
Мялимдихьна вуйи гьюрматнаан дарсариз гьязур дархьиди гьичра мектебдиз гъафир дайза – мялимдин, классдин улихь фици дийигъуру, дурарин машариз фици лигуру!? Классдиан классдиз удучIвури, гьар йисан къайд апIурайи машгьур ва машквар йигъарин арайиъ тафавутлу шулайи 1-пи сентябрь – Аьгъюваларин йигъ, 5-пи октябрь – Мялимдин йигъ, 9-пи май – Гъалибвалин йигъ, аьхиримжи зенг – урхурайидарин юкIвариз ужуб терефнахъанди эсер тувру серенжемар вуйи, гьамусра гьаци духьну ккунду. Дурари телебйирин уьмур маракьлу, мяналу, жанлу апIуйи. Гьаму серенжемариъ мялимарин вафалу зегьмет, жумарт юкIв, бицIидарихьна вуйи мюгьюббатвал атIабгнайи ачухъ маш рябкъюйи.
Мектеб ккудубкIну урхувал давам апIурайиганра, хъасин ляхин апIурайиганра, узуз урхуз, бикIуз улупу мялим кIваълан гьаундарза. Думу баяр-шубарихъди гаф-чIал апIуз аьгъю кас вуйи, дарсариз гьязур дархьирин гъавриъ шлур, урхурайидар рюгьламиш апIуз удукьрур, лазим вуйи вахтна абйир-бабар чав зигурайи зегьметнахьна жалб апIрур, урхурайидарилан шикаятар дарапIди, ужу шлуганси чан теклифар улихь диврур ва тамам апIуз улупрур.
Йиз ккуни мялим! Гизаф ражари текрар апIурушра, тамам даршлу, хъана пуз юкIв гъюру гафар! Ухьуз мучIувалиан акувализ рякъ ккабалгу кас! Ихь варидин гьюрматназ лайикь вуйи кас! Гьяйиф ки, зегьмет гизаф дизригди фун тухъ апIуз, багьайин палат алабхьуз, цIийи ужудар машинариъди яртуз мумкинвал дубхьнайиган, инсанарин чиб-чпихьна вуйи гьюрмат цIиб шулайивалин, ухьуз айи аьдат-аьдалат исккан дережайиз гъюрайивалин шагьидар шулахьа. Гьюрматсуз гафну, гьюрматсуз гьяракатари уьмур мешребсуз апIуру, инсандин юкIв сефилвалиъ ипру, жавабнахъ мюгьтаж вуйи суалар арайиз хуру.
Хас дар ухьуз бахилвал кIару,
Кьиматнаъ духьну ккун ухьу гьякьлу!
Адлу шаирариз дивна аьхю гюмбтар,
Йифрин гьяйвнариин ал падишагьар,
Гъизилихьди даимлу дапIна игитар,
ЦIибтIан суйнаъ гьаз адар мялимар?
Мялим адайиш, хьидайи Ломоносов,
Пушкинра хьидайи, хьидайи Лермонтов,
Мялим адайиш, хьидайи Некрасов,
Гагарин хьидайи, хьидайи Королёв.
ГъакIишра, шаирди гъузру шаир,
Мялимдиз кIуру – мялимди гъахьир,
Аку илимдин рякъюз халкь гъахир
Мялум ву варидиз – мялим ву, аьхир.
Гьюрматлу вуйи мектебариъ лихурайи мялимар, гьюрматлу вуйи мялимарди лихури гъахьидар, гьюрматлу вуйи мялимвалин рякъюъ учIвнайидар, октябрь вазлин 5-ди ухьу къайд апIру Мялимдин йигъ – пишекарвалин машквар ичв мубарак ибшри. Учвуз мюгькам жандин сагъвал, ягъурлу уьмур, ляхниъ ва урхбаъ хъуркьувалар ккун апIураза. Бахтлу хизандин сагьибар ишричву. Учву зигурайи зегьметназ дилигну, илимдин фронтдин «ватанперверар» ччвурназ лайикьлу вучва! Учву аку, бахтлу уьмрихьна халкьдиз рякъ улупурайи навигаторар вучва!
