Гюлягьмад Маллялиев
31-пи январиъ Каспийск шагьриъ ерлешмиш дубхьнайи Республикайин образованиейин центриъ (РЦО) РД-йин Главайин гъвалахъ хъайи образованиейинна илимдин Совет кIули гъубшнийи.
Му важиблу серенжемдиз республикайин вари районарин мектебариан ва образованиейин управленйириан делегацйир, республикайин вузарин ректорар ва ссузарин кIулиъ айидар, муниципалитетарин главйир, РД-йин образованиейиинна илимдин министерствойин, РД-йин Правительствойин ва Халкьдин Собраниейин вакилар уч гъахьнийи.
Совет ккебгъайиз РЦО-йин тегьлиздикк ва коридораригъ республикайин жюрбежюр мектебари чпин урхурайидарин хъуркьувалар улупру стендар гьатIарццнайи. Узу, халачйир урхру бицIи дуркьар гъяркъиган, дишлади дина гъушнийза. Милли палат алабхьнайи 9-10 йисарин яшариъ айи шубари – дурар РЦО-йиъ урхурайидар вуйи – гьалвар урхурайи. «Ав, халачйир урхуз улупру кружок айич. Шубар дагъустан халкьарин сяняаьтарихъди таниш апIурача», – гъапнийи мурарин мялимди ва, цIиб икъну, узу жаваб лазим дару (дугъан фикриинди) суалра хъипнийи: «Ичв районарин вари мектебариъра мицисдар кружокар гъахурадаринхъа?». Узу чаз туву жавабну думу лап мюгьталра гъапIнийи…
Республикайин варитIан аьхю уьмуми образованиейин идарайиъ урхурайидариз табасаран халкьдин милли сяняьт улупурайивалиин шад духьну, узу ярхлаъ имиди рябкъюрайи МутIалиб Митаровдин аьхю сурат кебхнайи цалихьинди рякъ гъибиснийза. Душвахьра дагъустандин чIалариинди чапдиан адаънийи китабар дивнайи стенд хьайи, ва ккергъбан классариъ урхурайидари гьарури чпин чIалниинди шиърар текрар апIурайи. Дурарихъ хъебехъну, мялимарихьинди илтIикIунза: «Хъа табасаран чIал киврадарин учвухь?»
– Гьяйифки, ваъ. Саб вахтнаъ табасаран чIалнан мялим айчуз, амма бицIидар адрувализ лигну, думура гъушну.
Гьамус мюгьтал хьуз йиз нубат улубкьнийи: РЦО ерлешмиш дубхьнайи райондиъ гизаф табасаран хизанар яшамиш шула. Табасаран бицIидар гьаз мушваъ урхурадарш, ясана гъийин жигьил табасаран хизанариз чпин бицIидари бабан чIал дудубгъну гьаз ккундадарш, гъавриъ гъахьдарза.
Совет республикайин кIулиъ айи Сергей Меликовди ачмиш гъапIнийи. Дугъу региондин мялимариз ва аргъаж шулайи наслин насигьятчйириз, чпи гъабхурайи баркаллу ляхниз лигну, аферин мялум гъапIнийи. Дугъу гъапиганси, абйир-бабар ва мялимар кьюб гизаф кьудратлу кьувват ву, ва дурари насил тербияламиш апIбаъ уйнамиш апIурайи ролиз гьякьикьи кьимат тувуз сарихьанра удукьидар. «Дявйириъ гъалибвал гъазанмиш апIрудар кьушмин башчйир дар, мектебдиъ лихурайи мялимар ву», – текрар гъапIнийи дугъу вари дюн’яйиз машгьур духьнайи немцарин кайзер Отто фон Бисмаркдин гафар ва давам гъапIнийи: «Ватан уьбхюз инсан ватанпервервалин ва багъри макандиин уткан вуйивалин гьиссари мажбур апIуру. Хъа гьадму гьиссар дурарин юкIвариъ мектебдин мялимари яратмиш ва чIиви апIуру».
Меликовди мялимарикан, ватанперверар тербияламиш апIбан ляхин артухъсан гужал апIуб ккун гъапIнийи ва гъи хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ 9 дагъустанлу Урусатдин Игитар духьнайивал гьадрарин намуслу ляхнин натижа вуйивал сабсан ражну къайд гъапIнийи.
Районарин кIулиъ айидарихьна илтIикIури, Сергей Меликовди дурарикан ерли мектебар бицIидариз вуйи аьлава образованиейин программйирихъди тямин апIбаз фикир тувуб ккун гъапIнийи ва урхурайидариз асас образованиейин программйири тувру аьгъюваларилан гъайри спортдиан, культурайиан, искусствойиан аьлава аьгъювалар тувуб чарасуз лазим вуйиваликан гъапнийи.
Меликовди Советдиъ республикайин образованиейин цирклиъ айи камиваларра арайиз адагънийи. Гьаци, дугъу республикайин вузарин кIулиъ айидарихьан гьаз дурар мектебарихъди сигъ аьлакьайиъ адарш, гьаз метлеблу урхувалин (целевое обучение) программйир жанлу апIурадарш, гьерхнийи. Республикайин кIулиъ айирин фикриинди, гележегдин мялимар метебдин кьасуйихъ деъну имиди гьязур апIуб лазим ву. Вузари мялимвалихъ юкIв хъайи баяр-шубар гьаммишан улиъ уьрхюри ккунду.
Рутул райондин Шиназ гъулан кьялан мектеб айи гьялнан гьякьнаанра Меликовди чан аьхю наразивал улупнийи. КIваин апIуз ккундузуз, улихьнаси федеральный каналариан Шиназ гъулан мектебдиъ 100-тIан артухъ бицIидар дабгъурайи ва манишин адру мектебдиъ урхурайиваликан сюжет улупнийи. Йирси мектеб сад йис улихь гъарабгънийи, хъа цIийибдин шибритI ипну ими. Меликовди Рутул райондин образованиейин управлениейин кIулиъ айи Ферман Аьгьмедбеговдиз хайлин тягьнийир гъивнийи ва думу Советдин ляхниъ иштирак хьували-ккан азад гъапIнийи, хъа республикайин образованиейин ва илимдин министерствойиз му гьядисайин гьякьнаан тялукь ахтармишар кIули гъахбан ва лазим вуйи уьлчмйир кьабул апIбан табшуругъ тувнийи.
Асас доклад хьади министерствойин кIулиъ айи Ягь’я Бучаев удучIвну гъулхнийи. Дугъу сач республикайин образованиейин цирклиъ гъазанмиш гъапIу хъуркьуваларикан ва гележегдиз вуйи планарикан ктибтнийи. Гьаци, Мялимдин ва насигьятчйин йисан 97 серенжем кIули гъахуваликан ва дурариъ 700 агъзур мялим, урхурайидар ва дурарин абйир-бабар иштирак хьуваликан гъапнийи. Гьюкуматдин ва цирклин наградйирихъди 3 агъзур мялимар лишанлу гъапIну, 4 140 деъру йишв айи 26 бицIидарин багъар ва 7 576 деъру йишв айи 17 мектеб дивну; «Дагъустандин тарих» предметдиан 177 агъзур урхбан пособйир, 200 агъзур – бабан чIалариан ва литературйириан, 85 агъзур – «Дагъустандин география» предметдиан масу гъадагъну ва мектебариз хъадаъну.
Ягь’я Бучаевдин гафариинди, республикайин образованиейин цирклиъ варитIан учIруди дийибгънайи месеэла педагогвалин кадрйирин кьит’вал ву – гъи региондин мектебариъ 200 мялим гьуркIрадар, хъа гележегдиъ му кьадар, лигру гьялариан, имбубсан артухъ хьибди.
Серенжем чпин ляхниъ тафавутлу гъахьи мялимариз гьюкуматдин ва ведомствойин наградйир тувбиинди ккудубкIнийи.
