Айгуль Мягьямедова
Дагъустандин парламентаризмди ярхи ва читин рякъ ккадапIну.
1921-пи йисан фягьлйирин, нежбрарин депутатарин Советдин Учредительный съезддиъ ДАССР-ин ляхин тамам апIру кIулин комитет (ЦИК) ктабгънийи. ЦИК Советарин съездарин арайиъ къанун уьбхбан, къарарар адагъбан ва ахтармишарин заан орган вуйи.
1938-пи йисан ДАССР-ин гьюкуматдин вари органарин гъурулушдин кIулиз гъафи Верховный Советдин сабпи сессияйи чан ляхин ккебгъиган, ЦИК-дин ляхин ккубтIнийи. Хъа гьамусяаьт ляхник кайи Республикайин Халкьдин Собрание ДАССР-рин Верховный Советдин йишв’ина гъафи орган ву. Амма дурарин вазифйир сабсдар дар. Советарин федерализмди республикйир, краяр, областар административный йишварин единицйирси гьисаб апIуйи ва дурариз субъект кIуру статус тувдайи. Думуган гьюкмин аьхювал ва демократвалин сабвал Советарин хилиъ айи. Гьаддиз Дагъустандин АССР-рин Верховный Совет парламент гьисаб дар, республикайин парламентаризмдин тарих 1995-пи йисан 18-пи апрелилан ккебгъра.
1995-пи йисан апрелин вазли Дагъустандин сабпи дихнан парламентдин 121 депутат ктагънийи. Республикайин Халкьдин Собраниейин тарих гьадму вахтнахъанмина ккебгъуб ву ва 18-пи апрели республикайин парламентдин 30 йис тамам шула.
Гьаму йисарин арайиъ хусуси Конституцияйихьна, уьлкейин сабвал уьбхбахьна ва гъийин парламентаризмдихьна вуйи рякъ читинвалари абцIнайиб гъабхьну.
Гъи 30 йисандин арайиъ варитIан кIваинди гъузу гьядисйирикан улхурхьа.
РД-йин сабпи парламентдин улихь дийибгънайи кIулин месэла гьюкмин органарин вакилари ляхин апIбан, демократвалин гьяракатар ва экономикайин реформйир гъахбан къанундин бина арайиз хуб вуйи.
1999-пи йисан Дагъустан Республикайиъ варихалкьарин террористарин дестйир архьиган, уьлкейин сабвал уьбхюб ва регион дабгъуз гъидритуб асас месэла гъабхьнийи.
Референдумдин, Конституцияйин суддин ва гьюкуматдин жигьиларин политикайин гьякьнаан къанунар кьюбпи дихнан парламентдиъ тяйин гъапIнийи.
2003-пи йисан шубубпи дихнан Халкьдин Собраниейи Дагъустан Республикайин Конституция кьабул гъапIнийи.
Дагъустан Республикайин юкьубпи пи ва хьубпи дихнан Халкьдин Собраниейи ляхин гъапIу вахт дюн’яйин экономикайин кризисдин ва терроризмдихъди женг гъабхбан вахтниин алабхънийи. Думуган Халкьдин Собрание къанунар яратмиш апIбан ляхниъ жанлуди иштирак шули гъабхьну.
Парламентдин йирхьубпи дихнан депутатар, ватандашарин аьжузвал кайи гъатариз кюмек тувбан бадали, яшайишдин цирклиъ къанунар къайдайиз хувалихъ гъахьну. Душваъ гьацира образованиейин ва агьалйирин сагъламвал уьбхбан, агьалйирин вари гъатар ужуб ери айи образованиейихъди, медицинайихъди тямин апIбан месэлйир гьял гъапIну.
Парламентдин ургубпи дихнан депутатари региондин артмиш’валин, хусуси метлеб айи дявдин операцияйин ветеранарин ва иштиракчйирин ихтиярар уьрхбан месэлйир гьял апIура. Халкьдин Собраниейин 40-пи сессияйиъ, депутат Аьбдулла Мягьямадов кIулиъ ади, ветеранарин ляхнариз лигру комитет тешкил гъапIнийи. Гьаму жюрейиинди республикайин парламентди халкьдин яшайишдин артмиш’валин месэлйир гьял апIури, важиблу ляхин гъабхуб давам апIура.
РД-йин ургубпи дих апIбан Халкьдин Собраниейиъ 4 кас ихь ватанагьлийирра а: Алавудин Мирзабалаев Халкьдин Собраниейин промышленностдин, яшайишдинна коммунальный мяишатдин, транспортдин ва рякъярин мяишатдин Комитетдин председатель, Сефер Аьлиев экономикайин политикайин, инвестицйирин ва предпринимателвалин Комитетдин председатель, Имран Аваев экономикайин политикайин, инвестицйирин ва предпринимателвалин комитетдин член, Расим Гьяжиагъаев образованиейин ва илимдин комитетдин член ву.
Парламентдин гьар дихнан депутатари, республикайин гележег ккабалгури ва гьюкмин институтарихьна халкьдин хъугъвал мюгькам апIури, ляхин кIулиз адабгъура.
