Гъулаъ айи сар ликур

Сумчрарин аьдат вуйи теклиф дапIнайи хялар кьюр-шубурди мирасарихьна пай апIуб. Хъа сифте салам ва хурагназ бисми дапIну ккундийи сумчрин эйисийин хулаъ. Чювккерихъди майил-мадатвалар айи Эседрин хизандин сумчриз багъри халуйин баяр-шубарра дуфнайи. КIаркIтихъ деънайи хяларикан сарнурди чаз «ликёр» хуб тIалаб гъапIу. Хъа мициб ички я Эседрин хулаъ, ясана туканди адайи. Ликёр тIалаб гъапIу чювккерин Агъарягьимди хурагназ бисми гъапIундар.
Эсед фикрарик кахъру. Дугъри гъапиш, мугъаз «ликёр» кIуру гаф «ликур» гафси гьийибгъну. Гьамци, мугъан уларикк кьасабарвал апIурайи ва цIибди ликишанвал кайи, чубан Мирзахан ккахьру. «Увуз хялари гъач кIура», – дупну, Эседри Мирзахан хялар айи хулазди хуру ва кIуру: «Магьа ич гъула айи cap ликур, йипай ичв дерди мугъакна».
Хялар, гьелбетда, cap Агъарягьим ктарди, аьлхъюз хъюгъру. Мициб рихшандвал аьгь дарапIу хялижв Агъарягьим сумчриан гъягъюз гьязур шулу. Амма, имбу хяларин гуж артухъ дубхьну, Агъарягьим ккарцуру. Тамадавалин устадвал кайи Рамазанов Ягь’яйи Агъарягьимдиз коньяк убхъуб теклиф aпIypy. Мугъхьанра ваъ пуз гъабхьундар, ва гьаддихъанмина му Чювекк жвуван ички коньяк гъабхьну.

Кьяляхъди гьаз гъафундайва?

Рапак сивун гъвалахъ хъайи хьутIарин «Сулан сив’ан», укI жин гъапIнийич кIури, кьюр хьутIар ГъуштIилна гъядяхъюру. Айи идара колхоздин канцлар вуди, хьутIар, ляхнихъ хъайи бугъалтер Эседрихь дергру. Мурариз ГъуштIил хялижв адарди гьабхьну. Сифте таниш гьахьи Эседри, хьутIариз кIуру: «ГъитIлантина йиз хялар вучва, йиз хал-хизан учву кьабул апIуз гьязур ву». Гьамци хяларихъди (Шябан ва Гьясрат) таниш гьахьи Эседри, сторож Уьсман чан хулаз гьаъру ва кIуру: «Йиз чве Небиюллагь хъади гъач!» Гъафи Небиюллагьдиз Эседри кIypy: «Кьюб пеэр дурккну, хинкIарра апIинай ва Чювеккна душну (гъулан туканди ички адруб Эседриз аьгъяйи), кьюб арагъира аькъин, ма пулра».
Хъасин Эседри Уьсман гьаъру гъулан сяргьятарин гизир Жалалдихьна. Мугъан гафариинди, Сулан сив’ан ГъуштIилан укI гъабхир адарди шулу.
– Мумкин ву укI гъабхир чюв-ккерикан вуди хьуз, – гъапи гизирди.
Жалалдизра хьутIар чан хулаз гъахуз ккун гъабхьну, хъа Эседри дурар чан хялар вуйиз гьапиган, дици вуш узура учвухъди хьидиза дупну, хьутIарин гъвалахъинди деъру.
ХинкIар хъуркьуз вахт шулайиган, му юкьур кас Эседрин кIаркIтихъна гъягъюру. Амма Небиюллагь Чювккан дуфну адарди шулу. Хяларира ички убхърудар дарча гъапиган, хинкIар улихьна хубанди шулу.
Хялар хул’ан удучIвурайиган, цIиб алдажуриси Небиюллагь хъуркьуру. Чигра кайи хьадукран йигъ вуйи.
– Гьаз кьан гъапIунва? – гъапи Эседриз Небиюллагьди жаваб тувру: «Рякъюъ кьуриш ади, улихь алдабгъу лик кьяляхъ гъябгъюйи. БицIиадаш, багьишламиш апIин».
Мугъан гьял гъябкъю Эседрира кIуру: «Хъа кьяляхъди гьаз гъафундайва?»
Гъи гъудган-жилкIан апIури, гизаф жигьилар Аллагьу Тяаьлайин рякъюъ айиган, ичкийихьна вуйи аьшкь дубгура. Гъит гьамциб къайда хъанара гужли ибшри. Амин!

Гьяйиф вуйи увуз гъизил пуб

1960-1970-пи писари гьулан советариз план тувуйи ипIру сурсатар (йикк, ччим, мартйир) лап ужуз кьиматнаан халкьдихьан уч апIбаз. Гьамцдар къайдайсуз харжари гъуларин агьалйир лап инжиклу дапIнайи. Советарин гъуллугъчйир гъюляригъ лицуз мажбур шуйи. Гизафдари, артухъ гафар дарапIди, хизандиз улупнайи кьадар, яни 50-60 кг чIиви малдин йикк ва 2-3 кило ччим, туври шуйи. ВаритIан рягьятди вуйи йиккун ляхин, фицики cap касди чан хусуси мал тувуйи, 5-6 касдин список дапIну. Гьамци, 200-250 кило гъюру мал тувиган, 250-300 манат пул тувуйи. Эгер мициб мал базариъ тувиш, кьюб ражари артухъ кьиматназ гъябгъюйи. Дупну ккундуки, думу вахтари кьадарин якъран кьимат 40-50 манат вуйи.
Советдин гъуллугъчйириз читинди алабхъурайи ччим гъядябгъюб. Бязидари, гьар жюрейин багьнийир адагъури, советдин ляхниз кюмек апIдайи. Мицдар хизанарихьна советдин председатель Гьябибов Кьади гъягъюз мажбур шуйи. Гьамци, мялимвалин хатI айи советдин кавхайи фукьан гъюдли гафар гъапнушра, яшлу Гъизил бажи ччим тувуз рази гъахьундайи. Сарун кIуруб-даркIруб имдру кавхайи, – гьяйиф вуйи увуз Гъизил пуб, уву гандриж али рукьтIан дарва, – дупну, чан гьялаквал яваш гъапIу.

Кивуз наан ккундуш киври…

УкIар уршвурайи хьадан вахт вуйи. УлтIукьу мирас Везир- дин бай хатIайиан кечмиш духьну, узура гъулаз дуфнайза. Гьадму йигъари, жигьил вахтна кьуни фурсар кайи, хъа гьамус 80 йискьан яш дубхьнайи мирас Мягьямадагъа, Избербашди чан язнийир айиган, гьадшван больницайи ади гьахьну. Рюгьникк ккайи мирасар ва Везирдин гъуншйир Мягьямадагъин сагъламваликан улхуз хъюгъну. Жили велед дарши Мягьямадагъин хизандин хулар, хпирра кетIерццнайи жилирихьна душнайиган, ичIиди гьахьну. Сар мирасди гъапну Мягьямадагъин гьял читин ву кIури Хъа думу рягьматдиз гьушиш, мушван халра ичIиди айиган, наан кивуз ккайкIана, – гъапну сарсанури.
– Кивуз наан ккундуш киври, хъа садакьа гъулаъ туври. Дугъу гизаф гъуландарин садакьа гъипIну, – дупну, Абукаров Рамазну гъуландар сикин aпIypy.
Мугъан гафариин жара гаф иливубра читин вуйи. Амма дупну кундуки, Рамазнан дерин гафар иша гъушундар. Избербашдин накьварик киву Мягьмадагъин садакьара, учв рягьматдиз гъушу хулаъ тувну. Хъа Рамазан садакьайиина гъушнуш-гъушундарш, узуз мялум гъабхьундар.

Увура тувийва..

Майдин вазлин кьялариъ, гал’ан сивиз хътаркруган, чубнар ккеъну шуйи рякъяри чарвйир масу тувуз. Мурариз 30-40 чпин чарвйирра айиган, туврайидар хусуси чпиндар вуйич кIури шуйи. Амма туврайидар колхоз-совхоздин чарвйир вуди шулу. Му ляхин чубнари бригадириз аьгъю апIдайи, хъа чпин арайиъ шли гьапIраш варидариз аьгъяйи.
Гьамци, чIуру чарвйирин (баб дарудар) саб лижахъ мирасар вуйи Жилавханна Керим хъади шулу. Аьхюрнур Жилавхан вуйиган, Керимди чахьинди гъафи севдигарра аьхю мирасдихьинди гьаъри гьахьну. Керимдин гьисабариинди, Жилавханди 8 чарва масу тувну, пул чан жибди ивру. Гъулаз хъуркьу Керимди Жилавхандихьан чан пай пул ккун aпIypy. Жилавхандин жаваб даршиган, Керимди хьана кIуру: «Уву 8 чарва масу тувунва. Йиз хиял вуйиз 3-4 чарвайин пул узухьна тувур кIури. Хъа гьаз туври адарва?». Жилавхандин жаваб шулу: «Яв улихьра чарвйир хьтайин? Увуз шли мутуван гьапну? Увура тувийва 3-4 чарвакьан. Йиз жибди айи пул увуз тувуз узу ахмакь вуйин? Узу йиз чарвйир тувну кIури, увуз гьапIру пул ву?..»
КIурубдихъ-даркIрубдихъ мюгьтал гьаши Керимди, гъитIланмина узук гафар макаан, дупну, чан мирасдикан аьхю душман гъапIу. Дугъриданра, дидхъанмина 12-13 йисари сатIиди чубанвалар апIури, кьюр мирасар сар-сарик кулхундар. ЦIийина Жилавхан, хъа Керим рягьматдизра гъушну, сатIиди гъапIу угъривал пай дарапIди.

Шихмягьямад Гьямидовдин «ГъуштIил ва гъуштIлар»
китабдиан. 108-112-пи машар