Наргиз Гюлечова

Гьаму девриъ мектебариъ урхурайи бицIидарихъди ляхин апIувал гъагъи ляхнарикан гьисаб апIуз шулу, фицики гъийин баяр-шубар, улихь вахтариси дарди, мялимдихьна гьюрмат айидар, мялимдихьан гучI’вал кайидар дар. Дурари чиб варитIан заандарси гьисаб апIура.
Аьхиримжи йисари шагьрариъ айи мектебариъ гизаф мялимар ляхниан удучIвура. Себебарикан саб вердиш апIуз даршлу, гъагъи хасиятнан урхурайи баяр-шубар ву.

 

Аьдати мектебариъ дарсар киврайи мялимарси, инвалид бицIидариз жюрбежюр центрариан дистанционный жюрейиинди дарсар киврайи мялимарра ахьуз. Гьадцарикан сар инвалид бицIидариз вуйи дистанционный жюрейиинди дарсар киврайи Республикайин центриъ лихурайи Шихмягьямед Сефербегов ву. Улихьна йигъари му касдиз редакцияйиз дих гъапIунча.
Йиз фикриан, инвалид бицIидарихъди ляхин апIурайи касар варитIан рягьимлу юкIв айидар ву. Йиз сюгьбатчи гьациб ужуб, марцци юкIв айи, рягьти хасиятнан кас вуйиб, думу кабинетдизди учIвубси, гъавриъ ахънийза – Шихмягьямед учухьна аьхю разивалиинди, багъри дустарихьнаси гъафнийи.
Шихьмягьямед Сефербегов 1966-пи йисан Табасаран райондин Гьесихъ гъулаъ бабкан гъахьну. Сифте дугъу Гьесхъарин миржид йисандин, хъасин Халгъарин кьялан мектеб ккудубкIну. Силбарин духтурди урхуз кучIвуз кьаст ади, думу Саратовдиз гъягъюру, амма душваъ чаз лазим вуйи факультет адрувализ лигну, гъулаз кьяляхъ дарфиди, шагьриъ заводдиъ ляхин апIури гъузну. 1985-1987-пи йисари Ватандин улихь жвув’ин али эскервалин буржи тамам дапIну, Шихмягьямед Сефербегов багъри Гьесихъ гъулаз кьяляхъ гъафну.
«Армияйиан гъюбан кьяляхъ, гъулаъ ляхин адрувализ лигну, узу Мягьячгъалайиз ляхин абгури гъафнийза. Думуган Гьяжиевдин ччвурнахъ хъайи заводдиъна балгъарин портнаъ вуйзуз гъибихъу ляхинра.

Заводдиъ рукьан устади лихуз ккунди айзуз, гьаддиз сад йисандин арайиъ Мягьячгъалайин балгъарин портдиъ ляхниъ учIвнийза. Хъасин институтдик кучIвуз документар тувру вахт ккебгъубси, узу, ляхниъ имиди, Дагъустандин педагогвалин институтдиъ физкультурайинна дявдин биналу аьгъювалар тувру факультетдик урхуз кучIвнийза. Гьадмуган думу факультет тазади абццну имбуб вуйи», – кIваин апIура сюгьбатчийи.
Му касди институтдиъ урхури имидитIан, багъри гъулан мектебдиъ ляхин апIуз хъюгъну. Уьмрин рякъ физкультурайин мялимди лихбалан ккебгъну, хъасин 10 йисандин арайиъ бицIи классариз дарсар киври гъахьну. Аммаки, киврайи дарсарин кьадар цIиб вуйивализ лигну, думу, переквалификация дапIну, 6 йисандин арайиъ директорин тербия тувбан ляхнарин заместителди гъилихну. Гьадму йисари Гьесхъарин гъулан мектеб кьялан мектебдиз илтIибкIнийи.
«Хайлин йисари гъулан мектебдиъ мялимвал дапIнайи узу, 2013-пи йисан дистанционный жюрейиинди дарсар киврайи республикайин центриъ ляхниъ учIвунза. Магьан гьаддихъанмина гьаму центриъ лихураза.
Аьдати мектебдиъси дарди, инвалид бицIидари дарсар урхурайи мектебдиъ лихуб артухъди жавабдар ляхин ву, фицики, дицдар бицIидарихъди ляхин апIбан ва аьзарлу бицIидар уву кIурайибдин гъавриъ тIаъбан бадали, гьарурихьна хусуси жюрейиинди янашмиш хьувал чарасуз ву.
Мисал вуди кIурза. Сар йиз хиликк урхурайи бай айи. Думу уьмрихъан юкIв хътабтIурси, я зат гафар дарапIри, ясана зат машнакк инчI ккидрипри, гьаммишан саб йишвахьинди лигури шуйи. Гьадму рази апIурза ва аьлхъюз гъитурза кIури хъюгъну, 2 ваз гъабхьнийиз. Дугъаз кIури шуйза: «Уву машнакк инчI ккидрипкьан гагьди, дарс ккергъурдарза». Фу жюрейиинди гъапишра, дугъак кабхъурдайи. Хъа кьюб вазлилан дигиш гъахьнийи. 11-пи класс ккудубкIбалан кьяляхъ, дугъу узуз, чав гужниинди аьлхъюз гъитбаз чухсагъул кIури, кагъазра гъибикIнийи. Дюзди кIуруш, мюгьталра гъахьнийза, хъа кагъаз урхруган, узузра аьгъдарди уларилан нивгъар гъягъюз хъюгънийиз», – ктибтурайи Шихмягьямед Сефербеговди.
Инвалид бицIидариз жюрбежюр центрариан дистанционный жюрейиинди дарсар киврайи центр 2009-пи йисан 16-пи октябри «Образование» жягьтлувалин милли проектдин дахилнаъди тешкил гъапIуб ву. Центриъ урхурайи баяр-шубарин кьадар йислан-йисаз артухъ шула. Идара ачмиш гъапIу вахтна урхурайидарин кьадар анжагъ 37 инвалид бицIидар вуйи, хъа гъи мушваъъ республикайин 42 муниципалитетариан саки 300-тIан артухъ бицIидари урхура. Дурар вари чпин хулариъ дусну, дистанционный жюрейиинди аьгъювалар гъадагъурайидар ву. Душваъ дудариз дарсар киври, ужуб пишекарвал айи 144 мялимра лихура.
Йиз сюгьбатчийи мялум гъапIганси, центриъ айи бицIидар вари, мушваъ урхури имбукьан гагьди, гьюкуматдин терефнаан дистанционный жюрейиинди лазим вуйи алатарихъди, техникайихъди, интернетдихъди тямин дапIна.
«Гьарсаб «классдиъ» 5-6 бицIир а. Гьаз мукьан цIиб ву гъапиш, дурарихъди ляхин апIуб, адати бицIидарихъдиси дарси, лап гъагъиди ву.
Мицдар бицIидариз дарс кивуб аьхю савабнан ва хайирлу ляхин ву. Саспиган, мялимдиз дицир бицIирин аьлхъюбра кмиди чIяаьн шулу», — кIура мялимди.
Му центрин чан саб аьдатра а. Гьар йисан декабрин вазли мушваъ урхурайи вари бицIидариз дих дапIну, Мягьячгъалайин шадлугънан мяракйир гъахру «Европа» залиъ дурариз яркьу серенжемра гъабхура.
Думу серенжем асас вуди меценатарин, «Инсан» фонддин, центрин мялимарин ва хъанара хайлин жара касарин кюмекниинди тешкил апIурайиб ву.
Серенжем гъабхбан асас мяна, бицIидар чпиб-чпихъди, мялимарихъди хъанара багахьди таниш хьуб ву, дарш дурар сар-сариз видео жюрейииндитIан рякъюрайидар дар.
Йигъан видеойиан рякъюри ашра, Мягьячгъалайиз дуфну, мурар чиб-чпиз багахьди гъяркъган, тазади учухьна лихуз дуфнайи мялимар ишузра хъюгъру.
«Гьар йигъан учу думу бицIидариз 6-7 дарс киврача, гьарсаб дарс 35 дакьикьайинуб ву.
Эгер киву дарснан бицIир гъавриъ шуладарш, дугъахъди учу артухъди ляхин гъабхуруча.
Центриъ лихурайи гьарсар мялим дарснахьна лап ужуди гьязур шула. Мисал вуди гъадабгъиш, магьа узу дурариз цIийи дарснакан кидибтури шулдарза. Дурариз тема тувну, гъюру дарсназ гьязур йихьай кIури шулза. Хъа гъюру дарс ккебгъиган, гьадму хулаз тувнайи темайиан вуйи дарс чпи фици гъавриъ ахънуш гьерхну, хъасин дурариз дидкан ктибтураза. Дици апIбан мяна, гьадрарин фикир артмиш апIуб вуйиз», – кIура сюгьбатчийи.
Гьяйифки, саспи абйир-бабариз, чпин веледар му жюрейин мектебариз гьаъ гъапиган, гиран шулу. Гиран апIуб лазим дар, гьаз гъапиш аьдати мектебдиъ урхури хулан обучениетIан, му жюрейиинди дарсар урхуб швнуб-саб ражари хайирлуб ву.
Шихмягьямед Сефербеговдин гафариинди, центриъ агъювалар гъадагъну, гъи ужудар хъуркьувалар улупурайи студентарра фукьан вушра а.
«Ихь табасаранаринра сар-кьюр веледди ич центриъ урхура. Хъа вушра, дицдар бицIидар айи хизанар цIиб адар, аммаки, ихь инсанариз гьаз-вуш му центриз чпин бицIидар тувуз ккундар.
Учухь лихурайи мялимар вари лап заан дережайин пишекарвал айидар ву. Мушваъ ужудар логопедари, психологари ляхин апIура.
Аьдати мектебариъси, учура урхурайидар ОГЭ-йихьна ва ЕГЭ-йихьна гьязур апIурача. Аммаки, дурариз туврайи имтигьяндин табшуругъар цIиб рягьтидар ву. Сач учухь урхуб ккудубкIу сар выпускникди, гьамусяаьт Москвайиъ саб вуздиъ урхура, хъа гизафдари ДГТУ-йиъ заан образование гъадабгъура.
Гъийин йигъан аргъаж шулайи наслар ватарперверар вуди тербияламиш апIуб чарасуз ву. Ватарпервервалин ва экстремизмдизна терроризмдиз къаршу темйирин гьякьнаанра, бицIидарихъдиси, абйир-бабарихъдира аьхю ляхин гъабхурача. Ляхниъ абйир-бабарра ужуди иштирак шула.
Мидланра гъайри, учухь урхурайидар жюрбежюр жара серенжемариъра иштирак шула. Дурариз спортдианра хъуркьувалар а. Узура гьар йисан 5 жюрейин жюрбежюр серенжемар гъахураза, асас вуди спортдихъди аьлакьалу вуйидар. Республикайин спортдин ва образованиейин министерствйирихъдина МЧС-дихъди ва гъагъи хатIйириъ зийнар гъахьидариз кюмек тувру медицинайин центрихъди сатIиди цци 9-пи Майдиз бахш вуйи серенжем гъубхьунза.
Думу серенжемариз центриъ урхурайидариз варидариз дих апIурача. БицIидар чпин абйир-бабари хъади гъюру. Мицдар серенжемариъ бицIидарра, абйир-бабарра лап аьшкьниинди иштирак шулу», – аьлава гъапIну Шихмягьямед Сефербеговди.