Умгьанат Сулейманова
Цци Дагъ.Огни, Дербент шагьрариъ ва Дербент райондиъ «Бабан чIалнан йисандин варитIан ужур мялим – 2025» муниципиальный конкурсар кIули гъушну. Конкурсар кIули гъахбан метлеб мектебариъ лихурайи мялимарин бабан чIаларин дарсар кивбан саягънахъди таниш хьуб, грамматикайиан дурарин аьгъювалар ахтармиш апIуб вуйи.
Дагъ.Огни шагьриъ гъабхьи «Бабан чIалнан йисандин варитIан ужур мялим – 2025» конкурсдиъ 7 табасаран чIалнан дарсар киврайи мялимар иштирак гъахьну. Дурарикан кьюбпи туриз 2 мялим удучIвну – И.Л. Мягьямедовдин ччвурнахъ хъайи 4-пи нумрайин мектебдиъ табасаран чIалнан дарсар киврайи Гюлият Шихкеримова (2-пи йишв) ва 2-пи нумрайин мектебдиъ лихурайи Раисат Аьбдуллаева (3-пи йишв ).
Дербент шагьриъ кIули гъубшу конкурсдиъра ихь миллетдин 7 вакил иштирак гъахьну, дурарикан 15-пи нумрайин прогимназияйиъ табасаран чIалнан мялимди лихурайи Эльвира Эфендиева 2-пи йишваз лайикьлу гъахьну. Дербент райондиъ гъабхьи конкурсдиъ, гьяйифки, табасаран мялимар иштирак гъахьундар.
Конкурсдин кьяляхъ узу пешкешнан йишвариз лайикь гъахьи ихь ватанагьлийирихъди гюрюшмиш гъахьунза ва дурарикан конкурсдин гьякьнаан чпин фикрар ачмиш апIуб ккун гъапIунза.
Эльвира Эфендиева, Дербент шагьрин 15-пи нумрайин прогимназияйиъ табасаран чIалнан дарсар киврайи мялим:
– Узу лихурайи прогимназияйиъ анжагъ ккергъбан классартIан адар. Табасаран чIал дубгъуз дарсназ 63 бицIир гъюра. Хъа гъи варидариз кайи аьхю дерд бабан чIал апIрударин кьадар цIиб шулайиваликан ву. Магьа узухьна, бицIидарин багъдиан гъюрайидар сифте кIул’ан урус чIалниинди улхурайидар ву. Дурар чIалнахъна хайиз фукьан вахт гъябгъюру. Хъа саспи баяр-шубари гьадмукьан уччвуди табасаран чIал апIуруки, дурарин хулаъ аьхю абайи ва бабу асас роль уйнамиш апIурайиб, дурар бицIидарихъди лихурайиб рябкъюру. БицIиди имидитIан фуну чIалар улупишра, баяр-шубари дурар ухди дургъуру. Хъа натижа зегьмет гъизигу вахтна шлуб ву. Ухьу варидари фу чарйир дагнура, ихь веледарихьди бабан чIал дубгъуз гъитну ккунду.
Инсанди кьаст гъапIиш, вари ляхнар кIулиз адагъуз шулу. Узу, Мягьячгъалайиъ тарихдин факультет ккудубкIну, 13 йисан тарихдин дарсар кивунза, хъа 2007-пи йисхъанмина 15-пи нумрайин прогимназияйиъ табасаран чIалнан дарсар кивраза – узуз йиз бабан чIал ккунивалиан.
Гюлият Шихкеримова, Дагъ. Огни шагьрин 4-пи нумрайин мектебдин бабан чIалнан мялим:
– Бабкан чIалнакан улхуруш, гизаф суалар арайиз гъюра. Сифте вуйи суал, гьаз мектебариъ бабан чIалнан дарсар кам апIура? Инсан бабан чIалнахьна хьувалин саягъналан асиллу ву дугъан ватандихьна ва инсанарихьна вуйи рафтарра. Гьяфтайиъ саб-кьюб дарс киврайи чIал баяр-шубари фици дубгъиди? Гьеле ихь табасаран чIал дюн’яйиъ грамматика жигьатнаан варитIан читиндарикан гьисаб апIура. Читинуб ву дупну, думу ул’ан идипну ккундар…
Гъи бабан чIалнан сяаьтарин ерина ЕГЭ тувбан бадали лазим вуйи предметар кивра. Мици ярамиш шулин?
Дюзди дупну ккун, гъи чIал дубгъуз кьаст айи бицIидар гизаф а. Мисалназ, узухьна бабан чIалнан дарсариз 98 бицIир гъюра. Хъа эгер учу улихьна лихурайи мектебарин программа кьяляхъ гъапIнийиш, бабан чIалнан сяътар чпин айи къайдайиъ гъитнийиш, варидариз чIал дубгъуз гъулайди шуйи. Жвуван Ватан уьбхюрайиб, думу ккун хьуз гъитрайиб бабан чIал ву. Харжи уьлкйириъ жвуван чIал апIру кас алахъу вахтна, «му йиз ватандин инсан ву» кIури шулхьа… Хъа гьелелиг, йислан-йисаз сяътар кам апIури, чIаларихьна вуйи гьевес бицIидарин цIиб шула.
Аьбдуллаева Раисат, Дагъ. Огни шагьрин 2-пи нумрайин мектебдин табасаран чIалнан мялим ву.
– Ккудубшу 2024-пи йисан декабрин вазли Табасаранарин НКА-йин председатель Айваз Аьлихановдин жягьтлувалиинди табасаран хизанарин арайиъ «Табасаран чIал уьбхюрайидар» ччвур тувнайи швнуб-саб пайнакан ибарат вуйи серенжем яркьуди тешкил гъапIну. Душваъ адаш, дада ва велед, вая адашна велед, вая дадана велед номинацйириан конкурсар гъахьнийи. Дагъ. Огни шагьриан му серенжемдиъ 180 кас иштирак гъахьну.
Табасаран чIалнан диктант бикIуз дуфнайидар вари, чпин асас ляхнариан ихтиярар гъадагъну, ляхнихьан мажал адрударра дуфнайи.
Гьаму конкурсдиъ иштирак хьуз дуфнайи инсанарин гьевес гъябкъю вахтна, аьхю сесниинди, юкIв шадвали абцIну, «Яшамиш ибшри ихь табасаран халкь!» гьарай апIуз ккун гъабхьнийиз. Гьадмуган, нагагь бабан чIалариз машат апIрудар гъахьиш, ихь халкь ликри гъудужвруб аьгъю гъабхьнийиз.
Къайд апIуз ккундузуз, ихь улихьна вуйи мектебдин программайихъди дарсар гъурху абйир-бабари гъи мектебариъ урхурайи баяр-шубаритIан узу зиихъ гъапи конкурсдиъ диктант ужуди гъибикIнайи.
