Улихьна йигъари учу, 2020-пи йисан Мягьячгъалайин транспортдин прокуратурайи дапIнайи ляхникан ва прокуратурайин гъуллугъчйирин улихь дийигънайи месэлйирикан суалар хьади, Мягьячгъалайин транспортдин прокурор, юстицияйин теклифчи Ринат Ярмугьяммедовдихьна илтIикIнийча. Ич арайиъ гъабхьи сюгьбат исихъ туврача.

 

– Ринат Фаридович, 2020-пи йисан Дагъустан Республикайин аьтрафариин транспортдин объектариъ къайдасузвалар, тахсиркарвалар гизаф гъахьнийин?

– Газат урхурайидариз сифте ич прокуратурайи апIурайи ляхникан ктибтидиза. Транспортдин прокуратурайин гъуллугъчйири завун, штун ва рукьан рякъюн транспортдиъ гьюкуматдин къанундиинди тувнайи ватандашарин ихтиярар тямин апIураш, ахтармишар гъахура, гьацира таможняйиъ арайиз дуфнайи инсанарин чиб-чпихъди вуйи аьлакьйир ва ихтиярар гюзчиваликк уьрхюра. Транспортдин прокуратурайин гъуллугъчйири гьацира транспортдиъ хатIасузвал уьбхбиин, агьалйириз медицинайин кюмек тувбиин, дурар дармнарихъди ва яшамиш шлу хуларихъди тямин апIбиин, лихурайидариз вахтниинди маважиб тувбиин ва зегьмет зигуз ужудар шартIар арайиз хувалиин, табиаьт марцциди уьбхбиин гюзчивал гъабхура.

Гъубшу йисан Мягьячгъалайин транспортдин прокуратурайин гъуллугъчйири къанун чIур апIбан 750 дюшюш ашкар гъапIну, гьадму гьисабнаан 30 аьрза судариз хътаъну, 165 дюшюшнаъ тIалабнан кагъзар хъадаъну, гъуллугънаъ айи 181 кас низам жигьатнаан тувру жазайихъна гъахну, 172 дюшюшнаъ административ къайдасузваларин гьякьнаан делойир гъитIирккну, прокурорарин ахтармишарин материалариз дилигну, уголовный 3 дело гъитIирккну.

– Зегьметкеш ватандашарин ихтиярар уьрхбан бадали, прокуратурайи фицдар уьлчмйир кьабул апIура?

– Прокуратурайи ватандашарин ихтиярар ва азадвалар тямин апIбиин гьаммишан ахтармишар гъахура, гьадму гьисабнаан транспортдин карханйириъ лихурайидариз вахтниинди ва бегьемди маважиб тувбан месэлйирра гюзчивалик уьрхюра. Коронавирусдин цIийи уьзрихъди аьлакьалу вуди тIягъюн мялум дапIнайи вахтна, транспортдин цирклиз гьюкуматдин терефнаан туврайи кюмекнан уьлчмйир къананундиз асас вуди уьмриз кечирмиш апIбаан ахтармишар гъухунча.

Прокуратурайи медицинайин идарйирихъди сатIиди гъуху серенжемарин натижайиъ пандемияйин вахтна зегьмет зигуз хатIалу шартIариъди ляхин гъапIдариз пулин аьлава кюмек тувбан месэла къанундиз асас вуди гьял апIуз гъабхьну.

– Ихь республикайиъ рукьан рякъяриин инсандиз хатIа хьувалин дюшюшар кми-кмиди арайиз гъюру. Гьаддикан фу пуз шулвухьан, хатIалу дюшюшар цIиб апIбан бадали, фициб ляхин гъабхурачва?

– Гьелбетда, ватандашари ихтиятвал дарапIрували ва хатIалу йишварихь кми-кмиди къайдйир чIур апIували, дурарин вижнасузвали транспортдин объектариин бедбахтвалин дюшюшарихъна, гъагъи зийнар апIбахъна, инсанар йихувалихъна хуру.
2020-пи йисан думу жюрейин 9 дюшюш гъахьну, 5 дюшюшнан натижайиъ инсанар гъийихну, хъа имбу дюшюшариъ инсанарин сагъламвализ аьхю зарар гъабхьну.

Гьаддихъди сабси, прокуратурайин жавабдарвалиъ рукьан рякъюн транспортдиъ йисар бегьем дархьи набалугъариз зийнар хьувалин 4 дюшюш айи, кьюб дюшюш набалугъар йихувалиинди ккудукIну (саб – поезддикк ккахъувал, тмунуб – ток йивувал).

Мягьячгъалайин прокуратурайин гюзчиваликк ккайи рукьан рякъярилан улдучIвру йишвариин рякъюнна транспортдин 6 хатIалу дюшюш гъахьну. 2019-пи йисанси, 2020-пи йисан гъахьи ДТП-йиринра асас себеб – рукьан рякълан улдучIвруган машин хъапIрудари, светофорин къадагъа апIбан сигнализ дилигди, рякъюн гьяракатнан къайдйир тамам дарапIувал ву. Натижайиъ 5 кас аварйириъ ахъну, дурарикан кьюр кас гъийихну.

Рукьан рякъюн транспортдин объектариин хатIалу дюшюшар ярхла апIбан бадали, прокуратурайин гъуллугъчйири, рукьан рякъюн багахь ерлемиш духьнайи мектебариъ урхурайидарихъди гюрюшар тешкил апIури, дурариз рукьан рякълан улдучIвбан къайдйирикан ктибтури, дарсар, лекцйир гъахури шулу. Мидланра савайи, 2020-пи йисан, прокуратурайин тIалабниинди, гизафси ДТП-йир шлу рукьан рякълан улдучIвру 5 йишв’ин рас апIбан ляхнар кIули гъухну. «РЖД» ОАО-йи уьмуми ишлетмиш’валин станцйириъ ва дурарин арайиъ айи манзилнаъ яягъди гъягъру инсанар рукьан рякълан улдучIвру 4 йишв тикмиш ва рас гъапIну.

– Штун зиинди гъябгъру транспортдиъ хатIасузвалин къайдйир чIур апIувалин дюшюшар ашкар гъахьнийин?

– Ав, гъахьну. 2020-пи йисан гъуху ахтармишари тяйин гъапIганси, «Йирси Зубутли» гъулан ва Сулакдин дараскьал гъярин Чиркейин шид уьбхюрайи аьтрафдиъ, федералин транспортдин цирклиъ ахтармишар гъахру гъуллугъну туву ихтиярра хилиъ адарди, ерли касари туристар уч шлу йишварихь, туристар мина-тина гъахури, къанунсузди бицIи гимйир ишлетмиш апIури, кми-кмиди къанундин къайдйир чIюргъюра. Гьаддиз ахтармишар гъахру органар, транспортдин полицияйин, Урусатдин МЧС-дин РД-йиъ айи ГИМС-дин иштирак’валиинди, дурарихьна ижми къайдйир кьабул апIуз мажбур гъахьну.

– Ичв гюзчиваликк ккайи аьтрафариин тахсиркарваларихъди аьлакьалу фициб аьгьвалат арайиз дуфна?

– 2019-пи йисахъди тевиган, 2020-пи йисан тахсиркарваларин кьадар дигиш гъабхьундар – 336 тахсиркарвал гьисабназ гъадагъна. Транспортдин объектариин къанунсузди наркотикар ишлетмиш апIувал кми-кмиди алабхъурайи тахсиркарвал ву. Таможняйин сяргьятарилан мина почтайиъди Урусатдин Федерацияйиъ ишлетмиш апIуз къадагъа дапIнайи дармнар, витаминар хътаувалин месэлара учIруди дийибгъну гъубзра.

– Ринат Фаридович, интервью тувбаз чухсагъул, учвуз табшурмиш дапIнайи аьтрафариин къанун тямин апIбан ляхниъ хъуркьувалар ккун апIурача.