Гъийин девриъ кIван уьзрар вари уьлкйириъ тарагъна, ва йислан-йисаз дурариан ктIерццурайидарин кьадар артухъ шула. Инсандин юкIв – бедендин асас пай ву. КIван уьзур фукьан гъагъиб вуш, дид’ан кетIерццнайидариз ва думу сагъ апIурайи духтриз мялум ву. Улихьна йигъари узу Дербент шагьрин ЦГБ-йиъ кIван уьзрарин духтирди лихурайи Жамиля Бедирхановайихъди (шиклиъ) кIван уьзрарикан сюгьбат гъубхунза.

 

 

Духтрин гафариинди, кIван гьендемари инсандин бедендиъ зурба ляхин гъабхура, иллагьки – бицIидарин.

– Жамиля Урдихановна, гъийин йигъан кIван уьзрариан асас вуди аьзарлу шулайидар фужар вуш ва дурарин кьадар фукьан вуш, мялум апIуб ккун апIураза.

– КIван уьзрариан аьзарлуйирин кьадар гизаф дубхьна, 100 агъзур кас гъадагъиш, ихь гьюкуматдин статистика гъамлуб ву. Ихь гьюкуматдиъ дид’ан аьзарлу шулайидарин кьадар Европайин уьлкйириътIан 2 ражари, хъа вари дюн’яйиътIан 1,5 ражари артухъди ву. Му уьзрарин яшлур, бицIир айиб дар. Фунуб яшнаъра думу уьзрар арайиз гъюру. Дурар лап гъагъи, фендигар уьзрар ву.
Мисалназ, аьхю яшнан инсанарин сабпну инфаркт гъабхьну ясана тромб хъдубтIну кIури, хабрар гъюру. Ав, дугъриданра, узуз думу уьзрарикан хабар айиз: ктисуз даршлусдар учIру жварар йивури, сикинвалихъ мягьрум, ккудудукIру рубар курччврайиганси, инсан инжиклу апIуру. КIван гьендемарин уьзрарикан саб – микIар кучвIувал ву. Яшар хьпахъди сабси, инсандин жандик микIар кучIври шулу, ва дурари кIван пердйир ва гъалпагъ зяйиф хьуз гъитру. Думу уьзур вахтниинди сагъ дарапIиш, хъасин сагъ апIуз читин шулу ва саб кюмекра апIуз шулдар. Хъа гьамусра саб яш гъабхьи ихь яшлуйириз духтрихьна вахтниинди илтIикIуз ккундар. Гьаддиз яш гъабхьи ватанагьлийир микIариан, гипертонияйиан, ИБС-дин уьзриан иццру шулу.

– Учву сагъ апIурайи аьзарлуйирин аьхюнуб пай фуну яшнан вакилар ву?

– Яш бегьем дубхьну адру бицIидарикра, живанарикра кIван уьзрар кади шулу. Му уьзрариан учу сагъ апIурайидарин аьхюну пай бабкан шулайи бицIидар ву. Аьхюдаринси дарди, бицIидарин ва живанарин гьендемари бедендиъ ляхин гъабхбан шартIар жарадар ву. Гьаз гъапиш бицIирин беден ухди аьхю, нервйиринна эндокринный гъурулуш кми-кмиди дигиш шулу, дугъан беденди гизаф кьувват сарф апIуру. Гьаддиз бицIирин кIваз жюрбежюр уьзрари, психикайинна гьевесламиш хьпан гьендемар зегьерламиш хьпан дюшюшарира ва гъагъи ляхин апIували ухди эсер апIуру. Асас вуди бицIирик жюрбежюр инфекцйир: тонзиллит, гайморит, силбарик камк кади гъабхьиш, ухди-кьанди думу бицIирин юкIв иццру хьуз хъюбгъди. Думу уьзрар кивуз гъитрайи микробари, жара зегьерлу апIурайи шей’ари ифдин гъурулушдин ляхин чIур апIуру, беден уьзрарихьан уьрхру клеткйир цIиб, нервйиринна кIван гьендемарин гъурулушди гъабхурайи ляхин зяиф хьуз гъитру. Думу уьзрар вахтниинди тяйин ва сагъ апIуз чара абгуб лазим ву.

– БицIирин юкIв иццурайиваликан фици аьгъю апIуз шулу?

– Бязи абйир-бабари бицIирин гьавйир чIур духьнайивализ, дугъан хурагнахьна иштагь адрувализ, юкIв али йишв иццурайиваликан вуйи аьрзйириз фикир тутрувди гъитру. Дикъатлуди бицIирин бедендихъ хъпехъу вахтна духтриз, дугъан кIван гьендемари гъабхурайи ляхниъ дигиш’валар духьнайиваликан мялум шулу. Гьаму заманайин хайлин бицIидар психикайинна гьевесламиш хьпан далилин, яшайишдин низам чIур апIбан, гизаф бизар хьувалин, урхувалариан гизаф ляхин кIул’ина гъадабгъбан тясирнаккди вердиш шула. Мурари нервйиринна кIван гьендемарин гъурулушдиз аьхю тясир апIуру. Мидланра гъайри, спортзалиъ бицIири чаин лазим вуйибтIан артухъ гъагъ илипураш, дугъан юкIв гьялакди либхуз хъюбгъру. Сифте дидкан эсер шулдар, хъа саб вахт улдубчIвбалан кьяляхъ, юкIв кми-кмиди гьялакди либхуз хъюбгъру. Гьаддиз, духтри ва тренери тIалаб апIурайиганси, лазим вуйи къайдайиинди спортдиин машгъул шулайи бицIириз диди анжагъ сагъламвалтIан хурдар. Ухьуз варидариз ихь веледар гьаммишан сагъди ва шадди рякъюри ккундухьуз. Гьаци хьпан бадали, сифте вуди ухьу, абйир-бабари, дурарин гъайгъу зигури ккунду.

– Аьхиримжи йисари гизаф кьадар бицIидар кIван уьзрар кайидар шула. Думу фтикан асиллу вуди хьуб мумкин ву?

– Хъана текрар апIураза, вари уьзрар инсанарин нервйирихъди аьлакьалу ву. БицIир кайи бабаз саб гиран шлу гафкьан дапIну ккундар. Варидарин психика сабсиб дар. Жюрбежюр жюрейиинди эсер апIрудар шулу. Ва бицIир кайи бабаз шулайи вари аьз’ятари, гъагъари ухди-кьанди бицIириз тясир апIуру. Гъагъиб за апIури, бедендиз гужар тувну ккундар. Гьамусяаьт бабкан шулайи хайлин бицIидарин кIван операцйир апIуру. Ва дурар сагъ хьайиз гизаф вахтра гъябгъюру.

Ухьу вахтниинди гъайгъу дизригиш, думу уьзур сагъ апIуз читинди алабхъуру. Гъи вари уьлкйириъ кIван уьзрариан иццурайидарин гизаф пай бицIидар ву. Гьаддиз текрар апIураза, гьюрматлу абйир-бабар, яшлу, бицIир дарпиди, инсанди гьаммишан чан сагъламвализ лигури ккунду.