Дагъустан Республикайиъ СПИД-диан 1000-тIан артухъ инсанар кечмиш гъахьну.
Дюн’яйиъ
Вари дюньяйин сагъламвалин тешкилатдин (ВОЗ) улупбариинди, дюн’яйиъ гъийин йигъан 38 миллион кас ВИЧ уьзур кади яшамиш шула. Гьар йисан му улупбар 1,5 – 1,7 миллион ВИЧ-инфекция тазади ачмиш гъабхьи цIийи дюшюшариинди артухъ шула. ВИЧ-инфекция сабпи ражари ахтармиш гъапIу вахтнахъанмина му уьзриан 35 миллиондихьна инсанар кечмиш гъахьну. Гьар йисан СПИД-дихъди аьлакьалу вуди дюньяйиъ 700 агъзурихьна инсанар йихура. Кьабул апIурайи уьлчмйириз дилилигди, му хатIалу уьзур тарабгъувал дебккуз шуладар.
Урусатдиъ ва Дагъустандиъ
Урусат Федерацияйиъ му уьзур ачмиш гъабхьи йигълан мина гъийиз 1 492 998 кас ВИЧ-инфекция кади гьисабназ гъадагъна. Дурарикан 388 230 аьзарлу кечмиш гъахьну. 2020-пи йисан Урусатдиъ ВИЧ-инфекция кади 72 023 дюшюш тазади ашкар духьна. Му улупбар 2019-пи йисандин тялукь вахтнак тевиган, 25,9% исина ву.
Республикайин СПИД-центрин улупбариинди, Дагъустандиъ ВИЧ-инфекцияйин сабпи дюшюш 1989-пи йисан ашкар гъабхьнийи. Думу йигълан мина гъябгъюрайи йисан 30-пи майдиз республикайиъ 3904 ВИЧ-инфекцияйихъди аьлакьалу дюшюшар гьисабназ гъадагъну. Дурарикан жюрбежюр себебариан ва уьзрариан 1159 кас гъийихну. ВИЧ-инфекция кади гьисабнаъ айидарин кьадар 2289 кас ву.
Уьзур ва яшар
Аьхиримжи вахтна Дагъустандиъ, кIулди Урусатдиъси, уьзриан аьзарлу шулайидарин яшарра гьюдюхну. Мисалназ, улихьна йисари гизафси аьзарлу шулайидар 18-29 йисариъ айи жигьилар вуйи. Хъа гьамус асас вуди 30-49 йисарин яшариъ айидар аьзарлу шула. Уьзур тарабгъувалин сабпи себеб – жилар ва дишагьлийир, сар-сариз таниш дарди, багахь аьлакьйириъ учIврайивал ву.
Профилактика
Гъи деврин дармнари ВИЧ-инфекция кайи аьзарлуйириз жюрбежюр ляхнариъ лихуз, сагъвал уьбхюз, аьдати саягъ уьмур хъапIуз мумкинвал тувра. ВИЧ уьзриз вуйи антиретровирусдин препаратари инсандин бедендиз вирусди туврайи гуж яваш апIуз, сагъвал уьбхюз кюмек туврайивалихъди сабси, дурар ишлетмиш апIувал багахьлуйирин арайиъра профилактикайин ляхин гъабхувалик гьисаб ву.
ВИЧ-инфекцияйин профилактикайин ляхнарикан саб – ватандашарин тестирование гъабхувал ву.
Тестированиейин асас метлеб – тазади кубчIвнайи уьзур ашкар апIувал ву. Фукьан ухди «ВИЧ-инфекция» диагноз дивиш, гьадмукьан ухди думу сагъ апIбан серенжемар ккергъру, ва ВИЧ-инфекция СПИД уьзриз илтIибкIувализ мумкинваларра цIибтIан гъузудар. Гьаци вахтниинди гъапIу тестированиейи вахтсузди уьмриан гъягъювалин дюшюшарра кам хьуз гъитру.
Жавабдар уву вува
Вари дюн’яйиъ йискьубаъ швнуб-саб ражари СПИД-дихъди аьлакьалу вуди профилактикайин серенжемар гъахура. Думу серенжемарин асас метлеб – ВИЧ-инфекция тарабгъувал дебккуб, гъи уьзур кади ихь арайиъ айидар ашкар апIуб, уьзур кайивал ашкар дубхьнайидариз кюмек тувуб, дурарин уьмур ярхи апIуб ва уьзрин хатIалуваликан артухъси мялуматар тувуб ву. Гьарсар инсан гъавриъ ади ккунду – жвуван сагъ’валихъан жавабдарвал гъабхурайир учв инсан ву, гьадму гьисабнаан ВИЧ, СПИД уьзрар тарагъбаанра. Гьаддиз сагъи ва ярхи бахтлу уьмрин эйсйир хьуз ккундуш, сифтена-сифте къайдасуз ляхнарихьан ярхла хьуз, хизандин марцци аьлакьйир уьрхюз чалишмиш духьну ккунду.
