БицIидихъанмина ухьу дуствал кIуру гафнахъди ва дидиз айи аьхю мянайихъди таниш вухьа. Дуствал – гьарсар касдиз уьмриъ чарасуз лазим вуйи шейъ ву, фицики, фукьан аьхю гъуллугъар вая девлетар ашра, сар касдира чаз дуст адру уьмур ккун дарапIур. Хъа халкьарин арайиъ дуствал инсанарин дуствалилан ккебгъра.
Му гафнан варитIан асас мяна, инсанарин арайиъси, халкьарин арайиъра хъугъ’вал ва ихтибарвал ади хьувал ву. Тарихнаанра мялум вуйиси, фукьан пис шартIариъра, читинвалариъра, иллагьки дуствал кюмек дубхьну, инсанарихьан, халкьарихьан чиб-чпи уьрхюз гъабхьну. Му гафназ аьхю кьувват а.
Чпин хусуси аьдатар, чIалар ва меденият айи йицIбариинди халкьар бицIи жилиин албагну, саб хизанси сатIиди аьсрариинди дуланмиш шулайивализ лигну, Дагъустан Республика варидариз чешне ву.
Ав, ихь тарихнаъ фукьан вушра пис женгар, чапхунчйир алархьувалар, натижайиъ гизаф инсанар йивну йихувалар, хъасин гаш’валар ва тIягъвнар гъахьну. Амма дагъустан халкьар чиб-чпихьан жара духьну, миллетарин арайиъ гъярхьувалар арайиз гъювалин дюшюшар тарихназ мялум дар.
Гъуншйирихъди албагну аьсрариинди яшамиш хьувал – дагълуйирин хасиятнан лишан гъабхьну. Заан гьюрматлувалиинди хялижв кьабул апIуз аьгъювали дагъустанлуйирин дуствал хъана мюгькам апIура.
Чан вари уьмур ва яратмиш апIбар багъри уьлкейиз бахш гъапIу халкьдин адлу шаир Расул Гьямзатовди гъапиганси, ухьу жюрбежюр чIалариинди улхурашра, фунуб чIалниинди мяъли апIурашра, бязи месэлйириан гьарурин чан хусуси рябкъювал ашра, вари Дагъустандихьна айи ккунивали сатIи апIурахьу. «Дуствал адайиш, йиз бицIи халкьра имдайи. Диди ухьу кьувватлу апIура, ухьук рюгь капIра. Гьякьлу дуствал – гьаватIан, уьлин кьацIтIан артухъ лазим вухьуз», – бикIура шаири.
Гьаци хьузра ву. Улихьдин деврарианмина Дагъустан саб вуйи беденси яратмиш гъабхьну. Саб терефнаъ тахил гьясил апIури, тму терефнаъ – бистанчивал ва багъбанчивал, сасдар касари – мал-къара артмиш апIури, халкьарин арайиъ экономикайин аьлакьйир уьрхюри, дуланмиш шули гъахьну. Политикайин сяргьятар дерккбакан, гьюкуматдин сабваликан хабаркьан адру дагъустан халкьарин чиб-чпихъди гъярхьувалар зат гъахьундар. Аьксина вуди, тарихнан саб вуйи кьисмат гьисс апIури, чIатан алархьури гъахьи чапхунчйириз дурари сабишв’инди аьксивал улупури гъахьну.
Вари деврариъ Дагъустан ватанпервервалин рюгь кайи, заан тербия хъайи агьалйириинди тафавутлу шули гъабхьну. Дагълу уьлкейин тарихнаъ, дявдин хатIалувал айи вахтариси, ислягь уьмриъра кадагънайи, халкьарин дуствал уьбхюваликан вуйи мисалар гизаф а. 1923-пи йисан, Дагъустандиъ ватандаш’валин дяви ккудубкIбалан кьяляхъ, варидарин кюмекниинди Октябрин революцияйин ччвурнахъ хъайи канал, Дагъ. Огнийин шюшдин завод, Чиркейин ГЭС ва хайлин жара дараматар, республикайин шагьрар тикмиш гъапIну. 1970-пи йисан жилар тIурччвбан кьяляхъ гъахьи натижйирра вариди сабхилди терг гъапIну.
Халкьарин дустваликан кIуруган, гьелбетда, урус ва ихь кьудратлу уьлкейин жара халкьарихъди айи аьлакьйириканна гьархну ккундар. Дагъустандин халкьари, Урусатдихъдира сигъ аьлакьйир уьрхюри, фунубра читинвал гъабхьиган, урус халкьдин чвевалин кюмек гьисс апIури гъахьну.
Урусатдихъди сатIи хьували жюрбежюр циркларин артмиш’вализ ужуб тясир гъапIну.
Гъи Урусат чан дахилнаъ республикйир, областар, краяр сатIи апIурайи ихь кьудратлу Ватан ву. Диди жилиин варитIан аьхю ва гъулай йишв дибисна.
Гъийин Урусатдиъ жюрбежюр чIалариинди улхру, жа-жара динар хъаърайи, текрар даршлу чпин меденият ва хусусивал айи 180-тIан артухъ жюрбежюр халкьар дуланмиш шула. Урусатдин кьувватлувал гьамдиъ айивал Ватандин Аьхю дявдин йисари вари совет халкь чан Ватан душмандихьан уьбхюз сабишв’инди гъудубжвиган субут гъабхьну. Дидиъ СССР-ин вари халкьари сатIиди гъалибвал гъадабгъну. Дидкан гьархуб аьхю тахсиркарвал ву.
Ихь жюрбежюрвал – ихь девлет ву, ихь сатIивал – ихь кьувват ву.
