Дагъустандин лайикьлу мялим, Урусатдин писателарин  союздин член, бажаранлу шаир Маллаев Керим Агъакеримович гъябгъюрайи йисан 19-пи октябриъ вахтсузди уьмриан гъушну. Дугъу мялимвалинси, шаирвалин рякъюъра чан кьяляхъ гъибту баркаллу шил деврарихьан ктIубшвуз хьибдар.

 

 

ДИШАГЬЛИЙИН КЬИСМАТ

(ПОЭМА)

 

I

Гъушу вахтар шулза кIваин апIури,

Фициб шил гъибтнуш вахтари ихь уьмриъ,

Инсанарин суратар кIваин хури,

ЦIарариъ дурарин уьмур бикIури.

 

ВертIларин гъул – тепей`ин али макан,

Гьарган вуйва уву гизаф успагьи.

Шагьид вува гьядисйирин уьмрикан,

Гъубшу тарих ккунду кIваина хури.

 

Кьаркьул дагъдихъан гьудубчIвурайи ригъ –

Сабпи нурар бахш апIура вертIлариз.

Вари аьламдиз тарабгънайи ишигъ,

Артухъ нурар гъюрайи гъуландариз.

 

ВертIларин гъулаъ сумчIурпи йисари

Успагьи риш айи Мазнан хизандиъ.

Зирек ликар ккайир, гьар ляхниз кIубнир,

Жанра жейрандин жандиз ухшар вуйир.

 

КIергъянра вуйи дерккучIимрин цIарси,

Гьар жюре рангар гъирагъариз  туври.

УлчIвмарра ву – дубчIвнай гъвандин чархарси,

Тясир туврайи кIваз кIару улари.

 

Малар утIурккуз ЧIихтIилна гъягъюйи

Бика гьар йигъан чан тай шубарихъди.

ЧIихтIил ачухъ мистра ккатIабццну айи,

Гъудгнар апIуз имдайи мина гъюри.

 

КIулкан кюкдин ягълухъар кидитIнайи,

Вардариин булушкйирра алийи.

Ккурттариккан хуччгарра кказагнайи.

Кюкйирин кунцIарси дабалгну шуйи.

 

Жигьил шубарин кIваъ шуйи хиялар,

Ригъ али йигъан завартIанна марцци.

ЧIихтIлан исина гьатIарццнайи хутIлар,

УкIар-кюкйирин ниар шуйи ицци.

 

Исинди гьатIабццнайи гъул Жвул`арин,

Рубас нирин сес ЧIихтIилна  ебхьуйи.

Гъирагъар вуйибси мягьмар яркврарин,

ЧIвурдан кIемкIлиз шубар лигури шуйи.

 

Тму терефнаъра айи гъалин яркврар,

Мистан гьарар – Кьулккарин, Ляхлаарин.

Кьаркьул дагъдин успагьи, гюрчег кIакIар,

Халачиси гьатIабццнай чюл хярарин.

 

Солдтарси рякъюйи ражнан гъарзарра,

Жергейиъди гъягъюрайдар походдиз.

Уларикк кка Кьаркьул дагъдин кIакIарра…

Ккуний лигуз вари Табасарандиз.

 

ЧIихтIил алий зурба шибар накьварин;

Шубур гъардшин тархьну дапIну а накьвар.

Инсандизра фициб кьувват адарин,

Фици дурхну дусуз гъахьнийкIан дурар?

 

Яркврариъра айи чIуру яр-йимиш,

Йисан-йисан дурар шуйи безетмиш.

Уч апIуз гъуржу чинчар, чимлар, жихрар…

Гъягъюйи яркврариз иливну билхар.

 

Шураз гизаф ерхьуйи ихтилатар,

Ухди вахтари гъахьи гьядисйирин.

Жюгьейиканра ктибтуй гъахьи ляхнар:

Надириз масу тувну халкь гъуннарин.

 

2

Жигьил риш хулаъ – ккебгъну ккунду хизан,

Жигьиларин кIвак карснай кIалбар шуран.

Фунур бахтавриз му риш кьисмат хьиди,

Фунуб хулаъ му успагьи риш ахъди?

 

Аьбдулгьюсей вуйи Ургъ`арин гъул`ан,

Бика дугъаз затра гьархдайи кIваълан.

Йигъан дяряркъиш, юкIв шуйи ибшури,

ВертIилна Ургъа жилгъйир ккадаури.

 

Бика лап ухди миди гъахьний йитим,

Уьмурра гъябгъюрайи дугъан читин.

Хул`ан хяназ вари ляхнар апIури,

Лап гюрчегди хал-йишвра дебккну шуйи.

 

Бикайин йицIишубуд йис дубхьнайи,

Вахтра дубхьну адайи швуваз хъауз.

Йитим риш сарди хулаъ ухшар дайи,

Мирасари ккабалгний сумчир апIуз.

 

Кьисмат гъахьну Аьбдулгьюсейиз ришра,

Аьхюб гъабхьундайи сумчир дурарин.

Жилгъа ккебгъну жигьил вуй хизандинра,

КIваъ ади гьиссарра бахтнан – шадвалин.

 

Хизан мюгькам апIуру веледари,

Байра кьисмат гъахьну  ихь жигьилариз.

Адайи кьадар дурарин шадвалин,

Велед хьувал аьхю бахт ву хизандиз.

 

 3

Хьадан ляхнар колхоздиъ  гизаф айи,

Дяхнар-мухарин чIалак йигъан шуйи.

ЧIалкан гъюрудар алди кьял`ин гъагъар,

Дишагьлйирин зегьметнан адар кьадар…

 

Дилан гъафидар, булагъдиккна гъюйи,

Булагъдиккра гварарин учир шуйи.

Мумкинвал шуйи гафариз дустарин,

Жини сирар кIваъ адарди зат шулин…

 

Гъафидарра хизандиз уьл апIури,

Саб геренди мумкинвалра шулдайи.

Аьхир вари хизанра дапIну сикин,

Гъаллаш духьнайидар шуйи архаин.

 

Дишагьлийи йигъан алдагъру ликар,

Дурари йигъди-йишвди апIру ляхин…

Хъана улупдар чпи духьнайиб бизар,

КIваъ гьарган цIюмгъял шул кабхьну шадвалин.

 

Фукьан рякъ ккадапIуйкIан ичв ликари,

Зат бизарвал аьгъдру «гакIвлин гьяйвнари».

Вахт — дусуз халачихъна-бархлихънара,

Дурариз бихъуйи, наънан дабгнура.

 

БицIидарра гъашиш нагагь ишрудар,

Архаинвал гъадабгъуз затра гъитдар.

ГвачIинганра панзар апIуз маларин,

Акв улубкьси, гъудужвнура ккундарин.

 

Пагь, сикин дару дишагьлийин хилар,

Вари акушин учвхьан ву дюн`яйин.

Гьарган ккуний хилариз апIуз тюмер.

Зат бизарвал гъидрибтузди дурарик.

 

4

Хьадан йигъ вуйи. Гъафну чIуру хабар:

Фашистар алархьну ихь Ватандиин.

Ккидирчури багъри шагьрарна гъулар,

Гьарай ипну пIакьаринна бомбарин.

 

Жигьиларра гъузру гьял дайи гъулаъ,

Ватан уьбхюз гьарсар кас гьязур вуйи.

Ишуб йигъан шулайишра гьар хулаъ,

Сарихъди сар дявдиз гъягъюри айи.

 

Аьбдулгьюсейра гьязур гъахьну фронтдиз,

Жигьил хпирна байра гъитну ялгъузди.

Читин йигъар  кьисмат  духьнайи уьмриз,

Дих дапIнайи вардиз багъри Ватанди.

 

Гъягъюрайи дупну «баркаллагь» вардиз,

Багъри ругариз, хярариз, яркврариз.

Фициб шулуш кьисмат саризра аьгъдар,

Дявдин манзилнан фициб хьибди кьадар?

 

Фашистар йигъан улихь гъягъюрайи,

Гъадагъури сабдихъди саб ихь жилар.

Кавказ бисуз гизаф къурхувал айи,

Сарф дапIну ккундийи вари кьувватар.

 

Хъуркьубси, жигьилар окопдиз гьаъну,

Гьарурихьна са-саб винтовка тувну.

Гюллйирин мархь убгъури айи зав`ан,

Окопдиан шулдай за апIуз кIулкьан.

 

Хъа ккебгънийи дишла гьюжум танкарин,

Танкарин кьяляхъди хъайи фашистар.

Ачмиш дапIну жидйирра винтовкйирин,

Хъюгъну игитар тIанкь апIури душмнар.

 

Хъа кьувватра сабсиб дайи дурарин,

Фашистарра гъюри айи тIурфанси,

Гизафдарин кьатI гъабхьну жилгъа уьмрин,

Гъийихдарин майтар хьайи тепйирси.

 

Аьбдулгьюсейра дуркнайи гюллйири,

КкитIиркIнийи, автоматдиан йивну.

Саризра инсаф апIдар фашистари:

Дявдин къанун гизаф инсафсузуб ву.

 

Аьгъдар наан шулуш мурарин накьвар,

ИчIаъ ахьди дурар вари сабхилди.

Гъира миллионариинди гъийихдар

Гьисаб шула: гъудургну мялум дарди.

 

5

Фронтдиан гъафнийи кIару кагъаз:

Аьбдулгьюсей мялум дарди гъудургну.

Йигъан мицдар кагъзар гъюрайи гъулаз,

КIару палатдиъ айи вари учIвну.

 

Бедбахтвалра саспиган жутди гъюру.

Ургъ`арин гъулаъ айи йирси хулар.

БицIидари тамшир апIури гъахьну,

ГьутIурччвну, дурар`ин алахьну цалар.

 

Гъулаъра абхънийи гьарай ишларин,

Шубур бицIир талаф гъахьну цаларикк.

Жилирин яс ярхиб гъабхьдар Бикайин,

Балин майитра ккабхьиган уларикк.

 

6

Сталинграддиинна гьюжум дапIнайи,

Моздокдихънакьан фашистар дуфнайи.

Дагълу халкьар гъудужвнийи сабхилди,

Къанавар ерккуз дих гъапIган Ватанди

 

Уч гъахьнийи къанна хьур дишагьлийир,

Бика вуйи дурарин кIулиъ айир.

Хасавюрт шагьрихьан кьибла терефнаъ,

Гъанавар ерккури айи талитнаъ.

 

Гъапнийи дурариз:палтар гъадагъай,

Шлубкьан лап гизаф маниди алахьай.

Ачухъ машинариъ дурар итнийи,

Хасавюртдиз кьюрдун рякъ ккадапIнийи.

 

Январин ваз – кьюрдун гьацI кьялар вуйи,

Инсан пузмиш апIуйи аьхълушнари.

Йишвнура палаткйирикк вуй мичIалди,

Ахузкьана даршулди аькьюллуди.

 

Варидархьан дурум тувуз шулдайи,

Вари кьувватар сарф дапIну лихуйи.

Вардиз кюмек апIуйи бригадири,

Кьяляхъ гъахьидар улихь алауйи.

 

Шубуб вазли  гъузну мушваъ лихури,

Гъанавар ккудукIуз чарйир апIури.

Нагагь гъафиш фашистар Дагъустандиз,

ГьубкIну жаваб тувуз шлубси  дурариз.

 

Кьяляхъ гъюрудар вари гализ гъушну,

Марцц апIуз ятгъар колхоздин марччарин.

Саб гьяфтайиъ галиъ зегьмет гъизигну,

Гьава дигиш гъабхьну дишла ятгъарин.

 

7

Йигъахъди йигъ, йисахъди йис – гъуш вахтар,

Дявдин гъафнийи аьхиримжи йигъар.

Гъалибвал гъазанмиш гъапIну ихь халкьди,

Гъалибвалин пайдагъ дубсну Берлиндиъ.

 

Дармадагъин дубхьнайи багъри уьлке,

Даргънайи агъзрар`инди шагьрар-гъулар.

Сабпи кIулиъ хъюгъну, сифтена-сифте,

Рас апIури, дивну ккундийи хулар.

 

Дявдин кьяляхъ гъахьний читин йисарра,

Кьюд йис гъубшну пуч духьнади мягьсулар.

Кюмекар апIуйи гаш`вал абхънашра,

Фукьан вушра аьх гъапIну читинвалар.

 

Сарихъди сар гъюрай кьяляхъ игитар,

Мухрар алацIнайи медаларихьди.

Кьяляхъ гъафидарин цIиб ву лап кьадар,

Гизаф гъахьну йитимар, абйир хътарди.

 

8

Дишагьлийин кьисмат бикIна хядарик…

Завук хядси ккунийкIан балгуз уьмур.

Дишагьлийин кьисмат бикIна заварик…

УкIу завси марцциб ибшри ичв уьмур.

 

АчIни  хпар гизаф духьнайи гъулариъ,

Гизаф талаф гъахьну  жигьилар дявдиъ.

Кьисмат-кьисмат шулу гьарган либцури,

Фуж шлиз кьисмат шулуш, лишанра кипри.

 

Бикайинра кьисмат гъубшнийи Ляхлаз,

Аьхю, албагу, аькьюллу хизандиз.

Дугъаз кьисмат гъабхьну хизан лигну кIваз,

Гьамускьана бахт кьисмат ибшри уьмриз.

 

Гъахьи хизандиъ  хайлиндар веледар,

Баяр-шубарин сесер архьна хулаъ.

БицIидар айи хизан ву бахтавар,

Душваъ гьарган ачмиш ву шад мярака.

 

9

Табасаран гъулариъ кьяляхъ дявдин,

Арццуз хъюгънийи цехар халачйирин

Дуркьарра халачйирин уч апIури,

Сяняаьткарвал арайиз хурайи.

 

Халачйирин цех адру гъул адайи,

Рякъярин гьарай вуйи гъулан ухшар.

Дишагьлийир ляхниин машгъул вуйи,

БицIиризра кахьуз аьгъяйи гугар.

 

Халачйирин гюрчег вуйи накьишар,

Чюлиъ айи кюкйирси хъабалгуйи.

Халачйирин хъабалгну айи рангар,

ДерккучIимрин рангарси албагуйи.

 

Зирек хилар алахьурайи гугар,

Улар гьюдюхруганси шул лихури.

Хиял вуяв, устйир ву мурар заргар,

Халачийик кIван хиялар а каъри.

 

Устад духьнайи Бика халачйирин,

Йигъ-йишв дарпи айи цехдиъ лихури.

КIакIначира духьнайи фабрикайин,

Дугъан ляхин шюшесиб марцциб вуйи.

 

Дабалгну гьар жюрейин рангарихьди.

Алахьну шуй палтарра успагьиди.

Гъягъюйи дишагьлйир цехдиз дестеди,

КIваантIан шуйи ляхнихъра юкIв хъади.

 

Хъа гьамус гьархра халачийин ляхин,

Ккидирчура гъулариъ айи цехар.

Му ляхнар`ин вари духьна архаин,

ЮкIв убгру кас му ляхнин сарра адар.

 

Аьсрарин пише гьархра шубаризра,

Бабар-дадйири завариз адабгъуб.

Жиларикан гъивну, халачи гьархра,

Гьарху ляхин ву читин хъана ккебгъуб.

 

10

Саб ляхникан гъапундайхьа Бикайин,

Дугъкан гъахьну ганабаб бажаранлу.

Думу духьнайи аьхю баб гъуннарин,

Вардин арайиъ духьнайи гьюрматлу.

 

Мидланра аьхю бахт айкIан дюн`яйиъ,

Жвуван хилар`инди бицIир кадагъуб.

Бабхьан жара дапIну уьмурра цIийи,

БицIирин сабпи сес ибариз ебхьуб.

 

Гъунна мягьлиъ Бика гъахьну лап аднан,

Адарди мажал йигънура, йишвнура.

Думу мягьлиъ Бика аьгъдру кас адар,

Варидиз думу баб багьалу духьна.

 

Больницайиз дишагьлийир гъярдайи,

Бика бабан ад лап гужлиб вуйи.

Гафниинди вари апIуйи сикин,

Зигура зегьметра — ляхин гъизилин.

 

Гагь УртIил шуй, гагь Кувигъ, Кьуликк, Ляхла,

Гагь машиндиъ, гагьсан ликри гъягъюйи.

Кюмек апIуб – дугъан уьмрин натижа,

Саб дакьикьиъ дугъаз мюгьлет шулдайи.

 

Бика баб вуй жярягь вари уьзрарин,

Устад вуйи уьзрин сирарин жини.

Гъира имива фикрариъ вардарин,

КIваълан гьархдар хилар яв дарман кайи.

 

Ужур кас кIваин гъузру инсанарин,

«Уж`вал дапIну гатIабхь, – кIури а, — гьюлиз».

Бика бабан сурат ка кIвак гьарсарин,

Дугъан шикил гъубзди фикриъ гьаргандиз.