Кафари Кавказ – жюрбежюр халкьар дуланмиш шулайи ва дурарин милли культурайин, искусствойин текрар даршлу ужударстар аьдатар аьсрариинди уьрхюрайи регион ву. Му баркаллу ляхник вари дюн’яйиз машгьур дубхьнайи «Лезгинка» ансамблира лайикьлу пай кивна.

 

Республикайин хореографияйин коллектив яратмиш апIбан гьякьнаан 1957-пи йисан Дагъустандин партияйин обкомдин сарпи секретарь Аьбдурягьман Данияловди къарар адабгъну. Чан фикрар дугъу СССР-ин халкьдин артист Танхо Израиловдиз ачухъ дапIну, «Лезгинка» (Дагъустан) ансамблиз лайикьлу кандидатурйир агуб ва лазим вуйи материалар гьязур апIуб табшурмиш гъапIну. Гьаци арайиз гъафи му коллективди магьа гьацI аьсиртIан артухъ вахтна йислан йисаз чан ад анжагъ гужал апIура, дагъустан халкьарин ва вари Кафари Кавказдин ялхъвнар сягьнайиин бажаранлуди тамам апIури, гизаф ражари заан пешкешариз лайикьлу дубхьна.
1961-пи йисан «Лезгинкайиз» «Лайикьлу» кIуру заан ччвур тувну, хъа 1994-пи йисан думу «Академический» кIуру заан титулизра лайикьлу гъабхьну. Гьаму вахтнан арайиъ дюн’яйин 65-тIан артухъ уьлкйирин сягьнйириъ чан устадвал улупну, думу пишекарвалин коллективарин арайиъ кIули гъушу фольклорин ялхъвнарин вари дюн’яйиз машгьур фестивалариъ 48 ражари гъалиб гъабхьну.
«Лезгинка» ансамбли Дагъустандин, Кавказдин ва Урусатдинра кмиди халкьарин 100-дилан зиина ялхъвнар сягьнайиин дивну, хъа 1994-пи йисан Дагъустандин тарихнаъ сабпи ражари вуди диди «ПIартIу-ПIатIима» шубуб актнакан ибарат вуйи балет уйнамиш гъапIну.
Му коллективдиъ вари йисари РД-йин 75 лайикьлу артистари, РД-йин 9 халкьдин артистари, Советарин Союздин 1 лайикьлу артистди ва заан ччвурар айи хъана жара артистари ляхин апIури гъахьну. Гъи ансамблин яратмиш апIбан коллектив 90 артистдикан ибарат шула.
Гьадрарин арайиъ ихь миллетдин вакил, табасаран риш Жамиля Мамедовара а. Дугъан абйир-бабар Хив райондин Хив гъул’ан ву. Хъа учв Мягьячгъала шагьриъ бабкан ва гьадушваъ аьхюра гъахьну. Ич арайиъ гъабхьи сюгьбатнаъ Жамиляйи, учв фици «Лезгинка» ансамблиз гъафнуш, ктибтнийи.
– Жамиля, вари уьмур ялхъвнарихъди аьлакьалу апIуз увуз фти тясир гъапIнийи?
– Узу, Мягьячгъалайин 27-пи нумрайин мектебдиъ урхури, 13 йисандин яшнаъ айир, «Лезгинка» ансамблин мектеб-студияйизра урхуз гъягъюри гъахьунза. Урхуб ккудубкIиган, 16 йисаъ ади, узу ансамблиз ляхниз кьабул гъапIнийи. Йиз уьмур юкIв али ялхъвнарихъди аьлакьалу апIуз кюмек тувур ич дада Насижат Гьясанбеговна ву. БицIидихъанмина му пише-йиин йиз юкIв алиб рябкъюри ва бязи удукьуваларра айиган, дадайи узу «Лезгинка» ансамблин мектебдиз хъади гъафнийи.
11-пи классдиъ урхури, ансамблиз ляхнизра гъя-гъюри гъахьунза. Сабпи кьюб дарснаъ деъри, хъасин ляхниз гъягъюри, имбу дарсариз сабишв’инди султ йигъан гъягъюри гъахьунза. Дарсариан имбударин кьяляхъ гъудрузбан бадали, лапра чалишмиш духьну ккундийи.
Мектеб ккудубкIиган, ДГУ-йин филфакдин журналистикайин отделениейик урхуз кучIвунза.
– «Лезгинкайин» гастролйирин график урхбахъди, хъасин хизандин гъайгъушнарихъди фици албагури гъахьунва?
– Вуздиъ йиз ляхнин хусусивалин гъавриъ ахъуйи. Хъа хизандин гьякьнаан кIуруш, йиз жилирра улихьган гьаму ансамблин артист вуди гъахьну. Учу мушваъ таниш духьну, ич хизан ккебгъунча. Гьаддиз хизандин терефнаанра узуз ляхнин гьякьнаан манигъ’вал шуладар. Ич лап албагу коллектив вуйич, гизафдари хизанариинди ляхин апIура. Гизаф вахт сатIиди адапIруган, аьхю хизандиъси, сар-сариз кюмек апIури, багъри касарси шулу.
23 йисан ансамблиъ ляхин апIури, жюрбежюр уьлкйириз гъягъювал кьисмат гъабхьунзуз: Америкайин СатIи вуйи Штатариз, Вели-кобританияйиз, Францияйиз, Германияйиз, Италияйиз, Аьрабарин СатIи вуйи Эмиратариз, Сирияйиз, Тур-цияйиз, саб гафниинди, учу гъушу гьюкуматартIан, дурушдар ктухуб рягьят ву.
Пуз ккундузузки, гьар цIийи гастролйир – цIийи гьиссар, гьядисйирси, хусуси тажруба девлетлу апIуз, цIалцIам апIуз аьхю мумкинвалра ву. Хъа концертдин кьяляхъ, тамашичйир учухьна гъюри, чпин фикрар ачухъ апIруган, ляхнихьна вуйи гьевес хъана гужал шулу. Дурари ихь ялхъвнариинди дагъустанлуйирин хасиятнан лишнар ачухъ шулайиваликан кIури шулу: жиларин – дирбаш’вал, дишагьлийирин – умунвал ва саламатвал. Дурарин, иллагьки ригъ алабхъру терефнан уьлкйириъ, му кьиматлувалар ухдитIан дургуз хъюгъна.
– Жамиля, вари дюн’яйиз машгьур вуйи ва лапра заан дережайин серенжемариъ иштирак’вал апIури шлу «Лезгинка» ансамблиз кьабул апIувал думукьан рягьятди даруб аьгъяхьуз. Увуз му ляхниъ шлинкIа кюмек гъабхьнийин?
– Ялхъвнарихьна вуйи йиз аьшкь лап бициIдихъанмина ачмиш гъабхьнийи. Ликри гъудужвубси, фицибкIа музыкайин сес гъабхьибси, ялхъвниз удучIвури гъахьунза, хъа гафар апIуз гъудубгъиган, узу балерина шулза кIури, умудлуди пуз хъюгъюнза ва кьастра гъапIнийза.
«Лезгинка» ансамблихьна вуйи рякъ, гьелбетда, рягьтиб дайи. Думу аьхю зегьмет ва заан пишекарвал тIалаб апIруб вуйи. Амма дидин натижайи кIваъ айи умударихъна хруган, вари читинвалар ккагъуз кюмек тувру. Студияйин отчетный концертдин кьяляхъ узуз ансамблиз теклиф гъапIиган, йиз шадвалин кьадар адайи.
– Жамиля, улихьнаси, 11-пи июндиъ, республикайин Глава Сергей Меликовдин указдиинди увуз Дагъустан Республикайин Халкьдин артист кIуру ччвурра тувну. Гьелбетда, лайикьлуди. Му гизаф йисарин яв дурумлу зегьметназ халкьдира лайикьлу кьимат тувувал ву. Му хъана заан пешкешнахъди уву кIваантIан мубарак апIури, яв кIваъ айи мурадар гьамусдихъантина рягьятди кIулиз удучIвуб ккун апIурача.
Дагъустандин кIулиъ гъахьи М. Данияловдин кьастниинди арайиз гъафи ансамбли гьацI аьсиртIан артухъ вахтна вари дюн’яйиъ арайиз гъюрайи фунуб гьядисайихьнара ялхъвнин чIалниинди чан янашмиш’вал улупура.