Гьар йисан 3-пи сентябриъ ихь уьлкейиъ терроризмдихъди гъабхру женгнаъ сабвал улупру йигъ къайд апIуру. Уьлкейин тарихдиъ террориствалин актар гизаф гъахьну, дурарикан варидарикан ктибтуруш, ухьуз газатдин машар гьуркIидар.
Дагъустан террористарин хаин гьяракатарихьан гизаф зарар гъабхьи республика ву. Вягьши гьяйванатарихъди яркврариъ яшамиш шулайи бандитари гагь мушваъ, гагь тушваъ хулар тIуркIуз, инсанар йихуз хъюгънийи. Дурариз я Аллагьдихьан, ясана къанундихьан гучI амдайи. Хул’ан ляхниз удучIву касдиз кюлфетар, думу сагъ-саламатди кьяляхъ гъювалик шаклуди, кIвак къурху кади, ккилигури шуйи. Республикайиз лап гъагъи йисари, шагьрариъ гизаф мертебйирин хулариъ яшамиш шулайи агьалйири, чпин хулар ва хизанар инсафсуз террористарин кьастарихьан уьрхюри, йишвну нубатнахъди гъаравулвал апIуз удучIвури ккебгънийи. Машкврин йигъари бицIидар хъади хул’ан удучIвуз гучI шуйи.
2002-пи йисан 9-пи майдиъ Гъалибвалин йигъаз бахш вуйи парад гъабхурайи вахтнаъ Каспийск шагьриъ саб дупну гьарай утIубччвнийи. Парад гъабхурайи майдандиъ террористари тIубкIру сяняаьт гьяракатназ гъабхнийи. Ислягьвалин вахтнаъ къайд апIурайи Гъалибвалин йигъ кяфир душмнари улариин нивгъар али йигъаз илтIибкIнийи. Инсанарин уьмрарихьна гьаму кьадар чIуру кьастар, бюркью ягьсузвал наънан вуйкIан!? Думуган террористари вари уьлке гъах гъапIну. Натижайиъ 43 кас гъи-йихнийи, гьадму гьисабнаъди парадиз дуфнайи бицIидарра.
Думу вахтари террористар чиб-чпихъди, инсафсузвал шли артухъ улупуруш талитнаъ айидарси вуйи. Гагь больница кьялаъ тIапIуйи, инсанар гиравди дисуйи, гагь хулар даргъуйи, ккилигури адру терефнаан гьюжум апIуйи.
Гьамциб аьгьвалат саб ихь республикайиъ дайи, Дагъустандиъкьан даршра, террористари чпин чиркин кьастар уьлкейин жара шагьрариъра кIулиз адагъурайи.
2004-пи йисан 1-пи сентябри Бесландиъ вягьши террористари кIулиз адабгъу теракт чан инсафсузвалиинди варитIан хажалатнануб вуди гьисаб апIура.
Вари уьлкейиъси, Беслан шагьрин 1-пи нумрайин мектебдиъ Аьгъюваларин йигъаз бахш дапIнайи линейка гъабхурайи. Думу йигъан мектебдин аьтрафариин гъабхурайи линейкайиъ 1000-рилан зиина инсанар айи. Вахт ккимиди яракьламиш духьнайи бандитари гьадму инсанар вари гужниинди мектебдин айитI айи спортзалиъ тIаъну, саки шубуд йигъ гъабхьнийи. Чвлин вазлин садпи мани йигъари бандитарин йисирвалиъ айидариз я шид туври гъахьундар, ясана ипIруб, чIат ктучIвузра мумкинвал адайи. Мектебдин дараматдикк вари терефарихъан минйир ккивнайи.
Кьувватнан гъурулушарин вакилар, бандитар алдатмиш апIуз даршули, гьапIрушра мюгьтал духьну, шубуд йигъ гъабхьнийи. Вари дюн’я, гьаму йигъарин гьядисйириин мюгьталди, ужувлан аьхириз ккилигурайи. 3-пи сентябриъ аманат вуди дидиснайидар азад апIбан бадали Урусатдин хусуси метлеб айи подразделенйирин варитIан дирбаш гъуллугъчйири операция ккебгънийи. Натижайиъ 333 кас гъийихнийи, думу кьадарнакан сад йислан 17 йис’ина яшар вуйи 186 бицIир вуйи.
Урусатдин ХХ аьсрин тарихдиъ Бесландиъ гъабхьи теракт варитIан аьхюб ва гъагъиб гъабхьну. 2004-пи йисандин гьядисйирин кьяляхъ уьлкейиъ инсанар гизаф уч шлу йишварихь-стадионариъ, вокзалариъ, мектебариъ инсанарин хатIасузвал уьбхру уьлчмйирин мюгькамвал артухъ апIуз хъюгънийи. Бесландиъ гъийихдарин гьюрмат уьбхюри, ихь уьлкейиъ 2005-пи йисан 21-пи июлиъ терроризмдихъди гъабхру женгнаъ сабвал улупру йигъ къайд гъапIну. 3-пи сентябрь терроризмдихъди вуйи женгнаъ гьюкуматдин ва жямяаьтдин Сабвал улупру йигъ ву.
Бесландин гьядисайихъан мина 20 йис тамам гъабхьну. Амма гьар ражари 1-пи сентябрь улубкьруган, кIваъ зиян ади, гьадму гъагъи йигъар кIваин шулу. Инсанди инсандиз гьюжум апIувалтIан аьхю тахсиркарвал дюн’яйиъ гьичра даршул. Гьацдар тахсиркрар ккудукIнадар, Бесландин гьядисйирихъан минара саб кьадар террактар гъахьну. Хъа ихь метлеб — инсафсуз инсанариз ихь арайиъ йишв адрувал улупуб вуйихь.
Гьамусяаьт Урусатдин Яракьлу кьувватарин дахилнаъди ихь эскрари Украинайиъ инсафсуз нацистарин гьюжмиккан ислягь агьалйир азад апIури, женг гъабхура. Думу женгариъ йихурайи ихь жигьилари гьюкмин къанун ва къайда, уьлкейин маракьар, инсанвалин аьдатар уьрхюра.
