Вари дюн`яйин сагъламвал уьбхбан тешкилатдин къарарназ асас вуди, гьар йисан май вазлин шубубпи элгьет йигъан вари дюн`яйиъ СПИД уьзриан гъийихдар кIваин апIбан Йигъ къайд апIуру. Сабпи ражари му Йигъ къайд апIбан серенжем 1983-пи йисан США-йин Сан-Франциско кIуру шагьриъ му уьзур кубчIву инсанарикан арайиз гъафи дестейин тешкиллувалиинди кIули гъубшну.
Урусатдиъ му Йигъ 1992-пи йисан майдин 17-пи йигъан къайд гъапIну. Мициб Йигъ къайд апIбан метлеб – му уьзур кубчIву инсанарра варидарсдар инсанар вуйивал, дураризра урхбан, зегьметнан вари ихтиярар айивал кIваинди гъибтну ккунивал ву. Гьацира му Йигъ, гъагъи уьзрихъди аьлакьа айи ва гьял дапIну ккуни месэлйириз жямяаьтлугъди фикир туври кIури, къайд апIура ва му уьзур гьарсар касдик кубчIвуз мумкин вуйивал тасдикь апIура.
Дербент шагьриъ му уьзрихъди женг ва профилактикайин ляхин фици гъабхураш ахтармиш апIбакан фикрар кIули ади, узу шагьрин полик-линикайиъ духтир-инфекционистди лихурайи Людмила Айвазовайихъди гюрюшмиш гъахьунза.
Людмила Мизамудиновнайи тасдикь гъапIганси, Дербент шагьри ВИЧ-инфекция тарабгъувал давам шула. 2018-пи йисан му инфекция кайидарин кьадар 550 кас вуди гъабхьну. Вари вахтнан арайиъ му уьзриан гъийихдарин кьадар 230 кас ву. Кьялан гьисабариинди, шагьриъ 100 000 касдикан 258,6 касдик му инфекция кубчIвра. Му улупбар республикайин улупбартIан 3 ражари артухъди ву. Республикайиъ 100 000-рикан 71,8-рик му инфекция кубчIвра.
«Гьамусяаьт шагьриъ ВИЧ-инфекция кайидарин кьадар 320 кас ву. Эгер улхьан йисари инфекция му уьзриан иццурайи касдикан шприцариин кюмекниинди тарабгъури, наркоман баяр-жилар ктIерццури гъахьнуш, аьхиримжи йисари дид’ан хизан ккебгъу жигьилар ва чпин арайиъ хизандиъ шлу аьлакьйир айи жиларна дишагьлийир иццру шула. Дишагьлийирикна тарабгъурайи инфекция бабкан шулайи бицIидарикра кубчIвра. 2018-пи йисан му инфекция 24 касдик кубчIвну. Дурарикан 15 – баяр-жилар ва 9 – дишагьлийир ву. Му инфекция кубчIврударин арайиъ 25-34 йисариъ айидарин кьадар 29%, 35-44 йисариъ айидарин кьадар – 25%, 45-54 йисариъ айидарин кьадар – 41,6% ву», – гъапнийи ич сюгьбатнаъ Л.М.Айвазовайи.
Ухьуз рябкъюрайиганси, му хатIалу инфекция кубчIврударин арайиъ вартIан аьхю процент аьхю яшнаъ айи, варибдикан аьгъювалар ади ккуни инсанар ву.
ВИЧ-инфекция кайидар, Дербент шагьрин ЦГБ-йиъ айи кабинетдиъси, республикайин ВИЧ-инфекцияйин профилактикайин Центрин гюзчиваликкра кка. Вари кетIерццнайидариз му инфекцияйихъди женг гъабхру дармнар гьавайиди тувра ва, инфекция кайидар вахтниинди ахтармиш апIбан бадали, наркомания уьзур кади гьисабнаъ айидар, ВИЧ-инфекция кайидарихъди аьлакьйир айидар гюзчиваликк ккади гъитра. Гьацира чпихьна илтIикIу агьалйиризра фикир тувра.
«Гъубшу йисан учу 29 759 (24%) агьалйирин, ццийин йисан сабпи кварталиъ 7 161 агьалйирин гьял ахтармиш гъапIунча. Профилактикайин ляхин кIули гъабхури, образованиейин вари тешкилатариъ жюрбежюр къайдйириинди гьязур апIру серенжемар кIули гъахурача. Гьацира шагьриъ айи телеканалариан сагъу уьмрин терефкрар духьну ккуниваликан передачйир гьязур апIурача. Профилактикайин ляхин жанлуди гъабхбан бадали, образованиейин тешкилатариз рякъбан пособйир гьязур дапIну ккунду. Гьацира ялгъузди баяр-шубар тербияламиш апIурайи бабарихъди, уьмриъ читинвал айи хизанарихъди социалин пишекрари гъабхурайи профилактикайин ляхнизра кюмек дапIну ккунду. ЗАГС-дин пишекрарра хизан ккебгърайи жигьиларин сагъламвалин гъайгъушнаъ ади ккунду», – давам апIура Людмила Мизамудиновнайи.
СПИД – инсандин беден жара уьзрариз къаршуди дийибгъуз даршлуси зяиф апIру уьзур ву. Му уьзрихъди аькси женгнаъ артухъдиси ляхин дапIну ккунивал ухьуз ачухъди рябкъюрахьуз. Гизафси му инфекция гъагъди айи дишагьлийи туву анализариинди ашкар шула. Дурариз инфекция «багъиш» апIурайидар чпин жилар ву. Гьаддиз, багъри хизан му гъагъи уьзрихьан уьбхбан бадали, ЗАГС-дин улихь гьарсар касди чан сагъламвал ахтармиш гъапIиш, ужу ву.
