Машгьур шаир Сергей Есенин ва дугъан хпир Айседора Дункан 1922-пи йисан майдиъ Москвайиан самолётдиъди Кёниксбергдиз рякъюъ учIвруган, дурарин лимонар айи зимбил, кIваълан дубшну, гьауз дуфнайидарихь гъубзру. Аммаки зимбил гьаърайидарин сабпну кIваин дубхьну, худнаъ абхърайи самолётдихъ хъергну, думу пассажирарихьна тувру.
Му якьин гъабхьи дюшюшдикан литературайиъ гъубзнайи ихтилат гьамус, гьелбетда, аьлхъюб кадитIан кIваин апIуз шулдар. Фицики гъи, самолётдихъ инсанар хъергну, саб фу-вуш туври хьуб фикриз гъадабгъуз читинди ву. Хъа думуган Урусатдин ватандаш’валин авиация гьаци артмиш хьуз хъюбгъну имийи ва аэропландиъди тIирхуб думукьан хатIасуз ляхинра дайи.
Урусатдин гимйир тIирхбан тарих 110 йистIан артухъ улихьна И. И. Сикорскийди чан самолёт завуз адапIу 1910-пи йисан 3-пи июндилан ккебгъну, пузра шулу. Хъа 1913-пи йисан му жигьил аьлимди яратмиш дапIну ккудукIу «Русский витязь» ва «Илья Муромец» ччвурар тувнайи аьхю самолётарикан вари дюн`яйиз хабар гъарабгъну.
Гьюкуматдин гъулан мяишатдиъ авиация ишлетмиш апIуз гьеле 1918-пи йисан хъюгъну. Думуган Москвайинна Петрограддин арайиъ самолётарин рякъ абццуз планарра ади гъахьну. Аммаки ватандаш’валин дявди му ляхин кьяляхъ гъивну.
1920-пи йисан почта ва инсанар гъахру самолётарин Смоленск — Гжатск — Москва, хъа 1921-пи йисан Москва — Харьков маршрутар арццну. Аммаки му завун рякъяр думукьан кьаназ гъилихундар. 1922-пи йисан майдиъ халкьарин арайиъ вуйи садпи маршрутар лихуз хъюгъну: Москва – Кёниксберг, хъасин рякъ Берлиндизкьан ярхи гъапIну. Гьаци вушра Урусатдин ватандаш’валин авиацияйин эвелин йигъ вуди 1923-пи йисандин 9-пи февраль гьисаб апIура. Гьадму йигъан ихь гьюкуматдин Зегьметнан ва уьрхбан советди заварин флотдин гьякьнаан жавабдарвалин идара тяйин гъапIну.
Гьамус заварин флот гьадмукьан артмиш гъабхьнуки, мисалназ, 2020-пи йисан Урусатдин завуъ 39 авиакомпанияйи ляхин апIурайи. Завун гимйириъди тIирхуб алабхъурайидариз дурарикан «Аэрофлот», Utair, «Трансаэро», S7 Airlines, «Уральские авиалинии», «Победа» ва жара ччвурар ужуди таниш ву.
Цци Урусатдиъ ватандаш’валин авиацияйин 100 йис яркьуди къайд гъапIну. Гъийин йигъан гьюкуматди кIули гъабхурайи политикайиинди, ихь авиацияйиъ анжагъ жвуван уьлкейиъ арайиз адагъу самолётартIан ишлетмиш дарапIбан рякъюн тереф уьбхюра. Дици вуйивалин шагьидвал апIурайи далиларикан вуди, Урусатдиъ ватандаш’валин самолётар хъаъру пишекрар гьязур апIурайи 20-дихьна университетар, институтар ва академийир айиваликан пуз шулу.
