Бабу ихь уьмриъ аьхю йишв бисура. Му заан ва лап гирами гаф бицIир гъапIу вари дишагьлийириз пузра шулдар. Бабвал – му гьар йигъандин гъайгъушнар, даърахди гьаъру йишвар ва аьзиятар ву. Ухьу гьарсари ихь бабарин зегьметар кIваълан гьаъну ккундар, гьаз гъапиш бабан улихь велед гьарган буржлу ву.

 

 

 

Гъи ихь уьлкейин вари дишагьлийирин метлеб саб ву – ислягьвал ва жвуван бицIидариз бахтлу уьмур хьувал. Думу метлебнахъ хъуркьбан бадали, зегьметкеш дишагьлийири яркьу женг гъабхура. Дурарин веледари уьлкейиъ ислягь уьмур уьбхбан бадали чпин жанар тувра.

Газатдин «Хусуси метлеб айи дявдин операция» рубриккайиккди гьамусяаьт Украинайин аьтрафариин кIули гъягъюрайи дявдин гьяракатариъ «Урусатдин Игит» ччвур гъадабгъу ихь жюрэтлу ватанагьлийирин бабарикан макьала туврача.

Сифте сюгьбат Абачева Угълан Шихмирзановнайихъди гъубхнийза. Угълан Абачева ихь уьлкейиз варитIан гъагъи Ватандин Аьхю дяви ккебгъу 1941–пи йисан Хив райондин Зилдикк гъулаъ бабкан гъахьну. Дугъу чан уьмрин юлдаш Аьбдулмуъмин Шагьсиновичдихъди 10 велед тербияламиш гъапIну. Дурарикан варидарикан ихь гьюкуматдиз вафалу касар гъахьну.

Угълан Абачевайи чан веледарикан гьамци ктибтнийи: «Узуз ургур бай ва шубур риш айиз. Дишагьлийиз жили велед гъахьиган, ихь аьхю абйири кIури шуйи: «Баяр ихьдар дар, дурар гьюкуматдин гъуллугънаъ айидар ву». Дугъриданра, гьаци ву. Магьа гъи йиз шубур бали ва худли гьюкуматдин ислягьвал, азадвал бадали Украинайин аьтрафариин женгар гъахура: Эседуллагьди, дугъан бали Арсенди ва Исабегуна Вадимди. Эседуллагь баярикан хьурпир вуйиз. Дугъан метлеб – офицер хьувал вуйи. Ихь Ватандин Аьхю дявдикан вуйи кино дугъу зат ккадапIурдайи. «Жан дада, уву гъапиб вари апIурза, хъа йиз кино ккебгъу вахтна узуз машат мапIан», – кIуйи дугъу.

Гьелбетда, веледар аьхю апIбаъ, дурариз тербия тувбаъ йиз жилирин эгьемият аьхюб гъабхьну. Эгер думу сабурлу, гъир’ятлу кас гъвалахъ хътайиш, узхьан сарихьан 10 веледдиз тялукь тербия, билиг тувуз даршлийи. Хъа йиз жилир кечмиш духьну, йирхьуд йискьан дубшна, амма гъира дугъан сирин йиз баярин кьяляхъ хъайиб аьгъязуз. Думу гьаммишан баярин гъайгъушнаъ айир, дурариз тербия тувбахъ хъайир вуйи. Дурар Аллагьдиина аманат дапIназа. Йиз худлари, аьхю баб, яв веледарикан варитIан ккунир фуж вувуз, кIури, узхьан гьерхри шулу. Хъа бабаз чан вари веледер саб ву. Сабну хил’ин хьуб тIуб, тмуну хил’инра – хьуб, вари – йицIуб тIуб ву. Гьадрарикан фуну тIубаз зиян гъабхьишра, иццру апIурувуз, аьхир. Бабаз чан веледарра гьаци ву. Хьур вушра, йицIур вушра, вари явдар ву. Бабаз вари веледар саб ву. БицIиди имишра, аьхю духьнашра, веледарихъан гьарган бабан юкIв убгура».

Юкьур дявдиъ… Юкьуб ничхриз дубхьна пай
Дадайин юкIв, гьялак гъапIуб хабрари.
Рякъюра дадайиз гагь му, гагь тму бай
Дявдин гюллйирикк дар-дару чIурариъ.
(Э. Аьшурбегова.)

Гъи ихь вари бабарин дерд саб ву – Украинайин аьтрафариин гъябгъюрайи дявдиъ гъалиб духьну, женгариъ иштирак шулайи вари баяр сагъ-саламатди чпин хизанарихьна кьяляхъ гъювал.

Мягьямедова Магьизат Шябановнайин бабвалин гьунарарикан къайд апIайиз, дугъан кIван аьзабнакан дарпиди гъибтуз хьибдар. Дугъан бай Исрафил Мягьямедов 2022-пи йисан 23-пи майдихъанмина хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ иштирак шулайи. Ккудубшу йисан октябрин эвеларианмина дугъу идара апIурайи мотострелковый бригадайин хусуси составди Херсондин область бадали вуйи гъагъи женгариъ иштирак’вал гъапIнийи. Жигьил командир, Украинайиъ Херсон шагьрин сяргьятар азад апIури, 2022-пи йисан 15-пи октяб-риъ ихь арайиан гъушну. Ватандин бирмиш-буйругъ заан дережайиъди тамам апIбаз лигну, «Урусатдин Игит» заан наградайиинди лишанлу гъапIну. Исрафил Мягьямедовдин «Гъизилин Хяд» думу йикIбалан кьяляхъ дугъан хизандихьна тувну.

Баб-дишагьли жилиин варитIан гирамир, жарарин дердра чанубси гьисс апIрур, гьарган гьяракатнаъ айир ву. Магьизат Мягьямедова гьацдар дишагьлийирикан гьисаб апIуз шулу. Дугъаз шубур риш ва шубур бай а. Шубрид баярира уьмрин рякъ вуди Ватандиз гъуллугъ апIувал ктабгъну. Вари шубарра заан образование гъадабгънайидар ву.

Магьизат Мягьямедовайи ич сюгьбатнаъ къайд гъапIнийи:

«Украинайиъ дяви ккебгъу йигъланмина гьар гъудгниин Аллагьдикан думу дявдиъ иштирак шулайи вари бабарин баяр сагъ-саламатди кьяляхъ гъювал ккун апIураза. Хъа Украинайин халкь бадали, думу мянасуз политикайин зулмиккан азад апIури, жанар фида гъапIу баярин накьвар чпи бабкан гъахьи ругариз кьисмат ишри.

Ватандин Аьхю дявдин ва дидин кьяляхъ читин йисари ихь бабари фукьан аьхю зегьмет гъизигнуш, ухьуз варидариз мялум вухьуз. Дурари, жилар дявдиз гьаъну, хулан, баяр-шубарин вари гъайгъушнар чпин кIул’ина гъадагънийи. Думу вари читинвалариан удучIвну, чпин хизанар гъюрхю бабар думуган ихь арайиъ гизаф айи. Совет уьлкейин девриъ дишагьлийиз рягьятвал гъадабгъуз вахт ккабхъурдайи. Гьаммишан колхоздин, халачйирин фабрикайин ва жара ляхнариин машгъулди шуйи. Хъа гъийин дишагьлийириз думукьан читинвалра адар, гьаз гъапиш ихь гьюкуматдин терефнаан дурариз гизаф кюмек а, дурарин игьтияжариз фикир тувра. Думу вахтна дявдиз гъушу чвйирин, жилирин, баярин накьвар наан ашра аьгъдарди, гьадму учIврушин, дерд кIваъ ивну дуланмиш гъахьи бабар, хпар гизаф гъахьну.

Йиз швушвканра, худлариканра, душну учвуз дюаь апIуз накьв ачвуз, хъа думу адрудари гьапIра, жан баяр, дупну, сабур апIуб ккун апIураза. Гьаз мици кIурва гъапиш, чвевалин накьвар дапIну гъитра кIури, хабрар ерхьури шулиз. Хъа шюкюр ибшри Аллагьдиз, йиз бай йиз улариккна духну, думу накьвдиъ саламат апIувализ. ГъакIи Исрафилин машну фициб акв туврайиш, учвуз рябкъюз ккуний. Балин машкьан дярябкъю бабариз аьхю кьувват туври. Узу йиз Исрафилиз гьюкуматди мициб заан кьимат тувбиинди уткан вуза, дугъу чан кьаст кIулиз адабгъну.

Фици теклиф капIру абйир-бабариз!?
Дурар ккаарцуз шлу гафар аьгъдариз.
Бабан читин йигъаз дюрхнайир вуй бай.
Дугъахъ ишал апIру яшар гъахьундай!
(Э. Аьшурбегова)

Мурадова Умижат ихь гьунарлу жигьил генерал-полковник Рустам Мурадовдин дада ву. Дугъу шубур бай аьхю дапIну, дурариз тербия тувну, гъи дурари ихь гьюкуматдин заан гъуллугъариъ ляхин апIура. Рустам Мурадов Урусатдин Игит, генерал-полковник, ихь кьушмарин Ригъ гьудубчIвру терефнан дявдин округдин командующий ву, Ислам Мурадов – Дербент шагьриъ ЦГБ-йин кIулин духтирди лихура, хъа Ризван Мурадов ккудубшу йисан аьхиризкьан РД-йин энергетикайин ва тарифарин министрди гъилихнийи.
Хъа му баяри хъуркьувалар гъадагъбаъ аьхю роль уйнамиш гъапIур дурарин дада Умижат ву. Гъи дугъа-хъра хъпехъидихьа.

«Узуз айидар гьаму шубур байтIан дариз. Фици гъапишра, хулан мяишатдиъ дишагьлийиз хайлин ляхин ади шулу. Дегьзаманйирихъанмина ихь дишагьлийирин сяняаьт халачичивал вуйи. Узу 1952-пи йисан Табасаран райондин Дагъни гъулаъ бабкан гъахьунзу, ва Дербент райондин Чинар гъулаз швуваз гъушунза. Душваъра хайлин йисари халачйир урхури, фаб-рикайиъ кIакIначи халачичи вуди гъахьунза, хайлин гьюрматнан грамотйирра тувнийиз, ва гьацира аьлава вуди дерзичивалра апIури гъахьунза. Хъа хулаъ айидар жили веледар вуйиган, дурариз хураг гьязур апIувал, палат убччувал, дурар дарсариз гьязур хьуз гъитувал – вари сар касдиин алабхъиган, гьелбетда, хизандиканра кюмек ккунду. Хъа узу бицIидимиди шубрид баяризра табшуругъар тувуйза ва дурар тамам апIбиин гюзчивал гъабхуйза. Маншаллагь, йиз аьхюну бай Рустам вари ляхнариъ жавабдарвал гьисс апIрур вуйи.

Фунуб мажлиснаъра мясляаьтназ, гьюрматназ йишв ачухъ апIрудар дишагьлийир шулу. Жилиин уьмур давам апIурайидар, хизандиъ манишин уьбхюрайидар дишагьлийир ву. Фунуб девриъра уьлкейиъ читинвалар арайиз гъафиган, хизандиъ читинвалар гъахьиган, дишагьлийири дурар кьюбди ачухъди гьисс апIуру ва дарвалариан удучIвуз мумкинвалар агуру. Хъа бицIидарихъди аьлакьалу вуйи читинвалар баб-дишагьлийихьан гьичра ярхла апIуз шулдар. Хъа гъи йиз бали ихь Ватандин бирмиш-буйругъ заан дережайиинди тамам апIбаз лигну, Урусатдин Президентди, аьхю хъугъ’вал алди, думу заан гъуллугънаъ тяйин гъапIну. Гъи йиз веледари узу гъизигу зегьмет субут апIурайивал – варитIан аьхю машквар вузуз. Фунур бабура, гележег ужуб ибшри кIури, чан веледдихъ аьхю зегьмет зигуру. Гъит ихь дюн’яйиъ дуланмиш шулайи вари дишагьлийири гъизигу зегьмет чпин веледари субут апIри! Бабаз веледдикан гизафуб ккундар – веледдин ужуб яшайиш ва дугъкан сакьюдар ужудар гафар. Хъа йиз веледари гьар машкврихъди узу тебрик апIуру. Думура бабаз аьхю шадвал ву. Аьхириъ пуз ккундузузки, Украинайин аьтрафариин гъябгъюрайи хусуси метлеб айи дявдин оперцияйиъ иштирак шулайи вари бабарин баяр гъалиб духьну, улихьди йиз Рустамра хьади, кьяляхъ гъюри. Валлагь, гьаммишан Рустамдин телефондин зенгназ ккилигури шулза. Дугъан гъюнариин гъи аьхю жавабдарвал ал. Наан ашра Аллагь кюмек ишри чаз, ва дугъахъди ихь имбу баяризра».

Жан дадйирин, анжагъ гъузай чIивиди!
Фициб кьаза дюшюш дубхьнашра учвуз,
Багъри ксари вафалувал уьбхиди!
Рякъ бихъиди бедбахтвал’ан удучIвуз!
(Э. Аьшурбегова)

Къурбанова Аминат Исмяиловна — Урусатдин Игит Руслан Къурбановдин дада ву. Аминат 1974-пи йисан Дагъ. Огни шагьриъ бабкан гъахьну. Мектеб ккудубкIган, думу Табасаран райондин ТIаттил гъулаз швуваз гъягъюру. 13 йисан душваъ дуланмиш духьну, Аминат ва дугъан жилир Маркиз Гьяжиасланович Ставропол крайдиз кючмиш шулу. «Узуз варитIан багьалу пешкеш – йиз бализ Урусатдин Игитрин «Гъизилин Хяд» медаль тувувал гъабхьну. Думу хабар гъеебхьиган, узузра аьгъдарди уларилан шадвалин нивгъар гъягъюз хъюнийиз. Гъит ихь бабарин уларилан гъягъру нивгъар анжагъ шадвалиндар ишри.

Дупну ккундуки, аьхиримжи вахтна, улихьнаси дарди, баб-дишагьлийириз яшайишдин думукьан читинвалар алахьури имдар, фицики ихь уьлкейин кIулиъ айидари дишагьлийириз аьхю фикир тувра. Жигьил дадйириз бицIир гъахьиган, сабишв’инди пулин пособие, веледариз 17 йис хьайиз пособйир тувра, дадавалин капитал жара апIура. Уьлке ухьухьна гьамци янашмиш шлуган, ухьура думу, хатIайиъ айиган, дюбхну ккунду», – гъапнийи Аминат Исмяиловайи.