Ватандин Аьхю дявдин йисар совет халкьдин тарихнаъ варитIан аьхю сузайин ва хажалатнандар гъахьну. Диди хайлин инсанарин фагьмиъ уьмур-луг гьадрархру лишнар ва дакьикьйир гъитну. Думу дявдиъ багахьлуйирикан, мирасарикан ясана гъуншйирикан кечмиш дархьи саб хизанра адар.
Ич аьхю аба Шябан Шябановра думу дявдиъ иштирак гъахьир вуйи. Дявдиз думу 1942-пи йисан, хал-хизан ва юкьур велед гъитну, чан хушниинди гъушнийи. Дявдин йисари дугъу зенитдинна авчйирин полкнаъ гъуллугъ апIури гъахьнийи. Дяви ккудубкIбалан кьяляхъ дурарин полкнан эскрар хулариз деетундайи, фицики думу вахтна Японияйихъди вуйи дяви ккебгъбакан улхбар гъягъюрайи. Ва абайин полкнан эскрар думу гьюкуматдиз багахь хьайи сяргьятар уьрхюз гьаънийи.
Гъулаз аба 1946-пи йисан гъафну. Дявдин женгариъ улупу кьягьялвализ ва дирбаш’вализ дилигну, дугъаз хайлин медалар ва орденар тувнийи. Дурарин гьисабнаан «Кьягьялвалин», «Сталинград азад апIбаз лигну», «Берлин бисбаз лигну» ва гьацира жарадар айи. Абайиз гьаз-вуш зат дявдикан ктибтуз ясана чан медалариинди ва орденариинди фурс апIуз ккуниб дайи. 1970-пи йисари узуз, бицIи шураз, аба чан медалар китIнайи цIийи палтар алахьну кIваинди имизуз. Гьар ражари медалар кайи костюм алабхьу аба ишури рякъюйзуз. Дугъу адашдиз чахъди женгариъ гъийиху дустар кIваълан дурушрайиваликан кIури шуйи. Саб ражари абайи адашдиз учв дявдиз гъушу сабпи йигълан кьяляхъ гъулаз гъяйизкьан вуйи уьмрикан аьхю сюгьбат гъапIнийи. Узу, набалугъ риш, думуган дурарин ихтилатарин бегьем гъавриъ шуладайишра, абайин уларилан гъягъюрайи нивгъар рякъюрайган, дугъаз хайлин читинвалар ва гьякьикьи дяви гъябкъювалин гъавриъ гъахьиза.
«Дяви хажалат ву. Гьаммишан уларикк аьжал, ликарикк тIуркIурайи яракьар, жвув’ина гъюрайи немцарин танкар, завлан гьюжум гъабхури, бомбар ирчри, къяркърарси илтIикIурайи душмнарин самолетар, хътадабтIри йивурайи артиллерия – хиял бирмиш апIин, гьаму аьхю дюн’я гюллйирихьан гьитIикIуз даршлу бицIи йишваз илтIибкIну. Гьарсар совет эскер ихь ватан бадали ва багъри жил бадали игитарси женгнаъ учIвуйи. Йиз дустар хайлиндар талаф гъахьну. Хилариин дагъустан бай гъакIнийиз. Дугъан аьхиримжи гафар, «адаш, дада кюмек апIинайчва», вуйи», – ктибтури гъахьну абайи.
Сталинграддихъан вуйи женгариъ абайизра зиян гъабхьну. Госпиталиъ айи вахтна дугъаз чахъди хъайи дестейин вари эскрар гъийихуваликан хабар ебхьуру. Госпиталиан думу фронтдиз кьяляхъ гъушну.
Дидхъанмина хайлин йисар улдучIвну. Думу сюгьбатарин важиблувалин узу кьандитIан гъавриъ гъахьундайза. Гьяйиф, гъубшу уьмур кьяляхъ апIуз шлуб дар. 1981-пи йисан аба кечмиш гъахьну, 2005-пи йисан ич адашра рягьматдиз гъушну.
Цци Аьхю Гъалибвалин 78-пи йис къайд гъапIну. Думу дявдин ветеранар ва шагьидар гъюблан-гъюбаз цIиб шула. Сакьюдар йисарилан дурар сарра гъудрузрувалин вари гъавриъ ахьа. Амма дурарихьна вуйи гьюрмат наслиан наслиз гъубзди. Узхьан йиз абайикан бегьем мялуматар гъадагъуз, гьяйифки, гъабхьундарзухьан. Хъа дугъу сюгьбат апIурайи вахтна бикIузра амур гъапIундайзуз. Амма узуз айи мялуматар йиз кьюрид шубариз ктитунза. Учвура ичв абйир магьарханай, шлубкьан мялуматар агуз ва дурар тарагъуз чалишмиш йихьай. Дурар ихь игитар ву.
