Дербент, Урусатдин шагьрарикан варитIан кюгьне вуйибси, вари дюн`яйиъ айи кьюгьне шагьрариканра саб вуди гьисаб апIура. Му Кьибла Дагъустандин шагьриъ айи тарихдин ядиграри, музеяри Дагъустандиз гъафи гьарсар кас чпихьна зигура ва Дербент шагьриз «Завун кIанакк ккайи музей» кIуру ччвур лайикьлуди тувнайиб субут апIура.

Гьамусяаьт шагьриъ 8 музей а. Дурарикан 7 музей 1989-пи йисан тешкил гъапIу Гьюкуматдин тарихдинна архитектурайин ва художествойин музейзаповедникарик кахьра. Дурарин арайиъ архитектурайин комплекс «Нарынгъала, «Дявдин машгьурвал», «Бестужев-Марлинскийдин Хал-музей», «Пётр Сарпирин Хал», «Дербентдин культура ва дуланажагъ», «Каспийин табиаьт», «Халачийин ва ккабалгбанна ишлетмиш апIбан искусствойин» музеяр а. Хъа шагьрин варитIан цIийи, дюн`яйин динарин ва культурйирин музей республикайин культурайин министерствойиз дахил шула.

Гъийин девриъ музейзаповедникдин гъайгъушнарикан узу дидин директор Аьли Ибрагьимовдихъди ва му тешкилатдин архитекторин заместитель Ибрагьим Субаровдихъди сюгьбат гъубхунза .

Аьли Ибрагьимовди къайд гъапIганси, кIули духьну ккуни ляхнар гьелелиг гизаф ами. Шагьрин юбилейин улихь хайлин ляхнар тамам гъапIнушра, аьсрариинди фикир тутрувди гъузнайи ядиграр уьрхбан бадали, му тешкилатдин пишекрари заявкйир гьязур апIура.

«Гьамусяаьт Нарын-гъалайиъ айи гьямамар, мистар, «Бестужев-Марлинскийдин Хал-музей» расвалин ляхнариз ккилигура. Гьацира шей`ар уьрхру йишвар тешкил апIувал планламиш дапIнача. Ич пишекрарин фикриинди, Дербент шагьриъ ва Дербент райондиъ археологияйин ляхнар кIули гъахру дестера ади ккунду. Музеяриз гъюрударин кьадар артухъ апIбан бадали, вари ядиграрин, гъалайин кафари терефнаъ айи 2000 метркьан цалин расвалин ляхнар духну ккунду. Шагьриз гъюрайи хялариз ва туристариз рябкъюрайиб «магалар» айи тереф ву. Му терефнаъ коммуникацйир, рякъяр дапIну, акв дизигну ккунду», – гъапну музей-заповедникдин директорди.

Дугъу тасдикь гъапIганси, шагьрин йирси пайназ юбилейин улихь дицикьан фикир тувундар. Кюгьне шагьриъ гизаф мертебйирин хулар дивувал къадагъа апIура.

«Ихь республикайиъ документарик лазим вуйи къайдайиинди бикIури, ляхин апIру вахтна Урусатдин къанунар гьархра. 10-12 метр ягълишин айи хулартIан дивуз ихтияр адрушваъ (шубуб этаждин), 25 метртIан артухъра ягълишин айидар тикмиш апIура. Учу мици дубхьну даккниваликан гьаммишан бикIурашра, кIурашра, гьелелиг дигиш`валар рякъюрадар. Дициб ягълишин айи хулари, гъалайин багарихь хьайи гьарсар касди чаз ккуниганси расвалин ляхнар гъахури, сарин исди, тмунурин ягъалди гъваарик кивнайи жюрбежюр рангарин рукьари ва шифери кюгьне шагьрин мешреб чIур апIура. Накь Баккуйиан гъафи архитекторар мициб аьгьвалатниин мюгьтал гъахьнийи. Дурари, тарихдин шагьур мициб гьялнаъ ади ккундар, гъапнийи», – давам гъапIну Аьли Магьиятдиновичди.

«Ич тешкилатдин пишекрари гьар вахтна кюгьне шагьрин къайдйириинди вуйи артмиш`валикан кIура. Учухъ хъпехъуз ккунир адар. Натижайиъ учу шлиз-вуш манигъ`вал апIурайиганси шула. ЦIиб вахт хьайизра ляхниан адаурайи шагьрин гьякимари саб фтихъанкьа жавабдарвал гъабхурадар. Дурар чпиз пул гъазанмиш апIбахъ хъа. Ихь гьарсарин фагьум дигиш дубхьну ккунду. Гьамциб тарих айи шагьриз гъи фикир тутрувиш, закурин йигъан ухьу наслариз фу гъибтди?», – кIура йиз сюгьбатчи Ибрагьим Субаровди.

Дугъан гафариинди, жара гьюкуматариъ яшамиш шулайи инсанарин чпин тарихдихьна вуйи рафтар жарадар ву, хъа ихь халкьди, кюгьне накьварин гъванарра кмиди дюргъну, чпи апIурайи хуларин цаларигъ гъивра.

«Аьсрариан ухьуз гъузнайи тарихдин ядиграр уьрхбан бадали, ухьу гъайгъу дизигну ккунду. Республикайин улихькIулихь хьайидари, музеярин пишекрари кIурубдиз фикир туври, чпихьан удукьру кюмек дапIну ккунду», – давам гъапIну дугъу.

Артмиш шулайи баяршубариз ватанпервервалин тербия тувбаъ музеярин пишекрарра жанлуди иштирак шула. Дурари ихь халкьдин культура артмиш хьпаъ важиблу роль уйнамиш апIура. Майин 18-пи йигъан «Музейиъ йишв» кIуру мяракйириъ шагьрин агьалйирра ва дуфнайи хяларра иштирак гъахьну. Думу серенжемариъ музеярин пишекрари баяр-шубар артмиш апIбан мастер-классар, концертдин программйир, поэзияйихъ юкIв хъайидариз ДГУ-йин мялимарихъди гюрюшар тешкил гъапIну ва шагьриъ кIули гъушу вари мяракйириъ чпира жанлуди иштирак гъахьну.