Улихьна йигъари Табасаран райондин Хюрикк гъулаъ яшамиш шулайи агъсакъал Къазимягьямед Мягьямедовдин адресдиз РФ-дин Президент В.В. Путиндихьан тебрикнан кагъаз гъафну. Уьлкейин кIулиъ айирин терефнаан тебрикнан кагъаз гъадабгъувал, гьелбетда, Къ. Мягьямедовди аьхю гьядисаси кьабул гъапIну. Тебрикназ багьнара адарди дайи: гъябгъюрайи йисан Къазимягьямедди 95 йис яш хьувалин юбилей къайд гъапIну.

 

В.В. Путиндин кагъзиъ гьамцдар гафар айи: «Гьюрматлу Къазимягьямед Къазимягьямедович! Узу кIваантIан уву яв юбилейихъди тебрик апIураза. Уву уьмрин аьхю мектеб ккадапIунва, дявдин гъагъи йисарин имтигьян дурумлуди ккюбгъюнва, думу завали гъюрдариз илтIибкIу уьлке сифте кIул’ан цIийи алапIбан ляхниъ аьхю зегьмет гъизигунва. Увуз ватандихьна айи аьхю ккунивал, гъийин ва гележегдин насларихьна вуйи жавабдарвалин нумуна учузра, ихь гъюру насларизра тувунва. Узу увуз мюгькам сагъвал, кIван шадвал, имбу уьмриъ хъана ужуб дуланажагъ ва хушбахтвал хьуб ккун апIураза».

Къазимягьямед Мягьяме-дов 1924-пи йисан Табасаран райондин Хюрикк гъулаъ нежбрин хизандиъ бабкан гъахьну. Дугъу чан уьмрикан гьамци ктибтура: «1932-пи йисан узу мектебдиз гъушунза. Думуган мектеб Казим Меджидовдин хулариъ ерлешмиш дубхьнайи. Дарсар латин гьярфариинди кивуйчуз, хъасин, табасаран алфавитдиинди китабар удучIвиган, ихь гьярфарииндира урхуз-бикIуз улупнийчуз. Учуз дарсар кивру мялим, Гьяжимягьямед Рамазанов, Табасаран райондин Гурихъ гъулан агьали вуйи. Юкьубпи класс ккудубкIхъанмина мектебдиъ урхуб давам гъапIундарза. Хьадан, чвлин, хьадукран фаслариъ йиз адашихъди ва аьхю гъардшарихъди хизандин мяишатдиъ кIули гъягъру ляхнариъ иштирак шуйза. Уьлин чIиваъ дурариз хураг, шид гъабхуйза ва узхьан удукьру пучIу ляхнар тамам апIуйза.

Йиз аьхю гъардаш (дугъаз Аьгьмадхан кIуйи) гакIвликан хизандин ва гъулан мяишатариъ ишлетмиш апIру алатар ктаъру уста вуйи. Дугъу гадар апIру кьулар, кьюршар, кьямкъяр; аьхю гьариз душну, кьябар, чянхяр ва жара мутмуйир ктауйи, гъулаз духну, дурар рас апIуйи, хъа бегьем гьязур гъахьи бакришнар жара гъулариз гъахури, масу тувуйи вая дяхнихъ, мухахъ гьюдюхюйи. Кми-кмиди узура дугъахъди ярквразра, гъуларизра кюмекчиди гъягъюри шуйза.

Йиз адаш Мягьямед гъулаъ айи машгьур нежбрарикан сар вуйи. Дугъаз кьюр жут йицар, 2-3 ккитру хюнйир, саб гектарилан артухъ экин убзру хутIлар, гьаци хярар ва йимишдин багълар айи. 1937-пи йисан думу колхоздик кучIвнийи ва чаз айи девлет чан хушниинди колхоздин дахилназ тувнийи.

Сад йигъан учу гъулан далу терефнаъ колхоздин раццарихъ хъайча. Раццариъ мухан шалар урчну, гьяйвнарихъди гадар апIурайча. Раццахъна гъафи председатели учуз ихь гьюкуматдиин немцар алархьну, ухьухъди дяви ккебгъну, кIури хабар тувнийи. Узуз думуган я «дяви», ясана «немцар» кIуру гафар гъеерхьдар дайзуз. Сад-швнуд йигълан баяр-жилар дявдиз гъахуз хъюгънийи. Аьхир, гъулаъ гъуздар дишагьлийирна яш дархьи баярна кьабидар вуйи. Ляхин удукьрудар вари дявдиз гъурхган, гъулаъ ляхин апIуз шлудар гъузурдайи, гъулан мяишат ккадабхъуйи. Гьаци вуйиган колхоздин председатели, райондиз душну, сад-швнуд ляхин удукьру жигьил баяриин бронь иливнийи. Дурарин жергейиъ узу, Аьгьмадов Ражаб, Шихязизов Аьбдулла, Мягьмудов Кьасум, Мягьямедов Шябан, Мягьямедов Мягьямед, Ражабагъаев Рамазан, Гьясанов Ражаб, Аьлибегов Гьямид ва хъана жарадар айи.

Узу му ляхниин рази гъахьундайза ва, военкоматдиз душну, узура фронтдиз гьауб тIалаб гъапIза. Узу чахьна илтIику офицери чан столиин дивнайи кагъзарин чIвеэригъ хайлин вахтна фу-вуш абгури гъахьи. Саб кагъзик дибикIнайибдиз дилигну, «уву дявдиз гьауз шулдар, жигьил, ув`ин бронь иливна, увкан дявдин женгариътIан зегьметнан фронтдиъ артухъ хайир хьибди. Уву гъулан мяишатдиъ гъизигу зегьметра фронтдиъ эскрари апIурайи гьяракатариз барабар ву. Уву яв гъулаз хъадак ва увук кайи гьунар зегьметнан фронтдиъ улуп», – гъапнийи. Узу гъулаз кьяляхъ хъадакза ва йишв-йигъ дарпиди гъулан мяишатдиъ лихуб давам гъапIза. Гизафси кIул али мягьсулар чвлин вахтна урзуйча. Чвну хъадаку уьхвар хьадукра хъана хътакуйча ва душвариъ хьадан мягьсулар урзуйча (хьадан мух, гьяжибугъда, харар ва жарадар). Экинар кудучIвган, дишагьлийири думу хутIлариъ ачIал апIуйи, хъа учу, гъулаъ айи кьабидарра улихь хьади, гализ (арандиз) лихуз гъягъюйча. Ихь колхоздиз «Молотовдин ччвурнахъ вуйи колхоз» кIуйи. Галиъ «Узун дере» участокдиъ Молотовдин колхоздин дахилнаъ айи 60 гектарихьна жил айи. Дидкан 25 гектар мягьсул убзру хутIлар вуйи, имбу жил хярарси дипнайи. Узун дерейиъ экинар ургуз ляхин апIуз шлудар вари гъягъюйи, аьхю яшар духьну айидарра кади. Экинар ккудукIган, хярар уршвуйча, вахт-вахтари гьюдюхюри, арабир гъулазра гъюри шуйча. Душваъ лихурайидариз яшайишдин шартIар лап дараскьалдар вуйи. ГьубкIну хурагра адайи, шидра жара йишвариан вуйи. Учухъ хъайидар гизаф кетIерццуйи, гаш`анна цIюхъмариан йихрударра шуйи.

Учу галариан гъяйиз, гъулаъра экинар хъуркьуйи. Фукьан бизарди вушра, гъулахъ хъайи экинарра ккадагъну ккундийи. Лихуз шлудари учхьан шлуб вари апIуйча. Натижайиъ хайлин рузи уч шуйи. Колхоздин аьхю складдин вари хуларра, коридорра, гъулан мистра абцIуйи. Гьамци учу гьясил гъапIу тахил вари фронтдиз хътапIуйи. ДумутIанна савайи, гьарсаб хизандиин йиккун ва ччимдин налогарра алийи. Гъулаъ айидариз ипIруб гъубзурдайи. УкIан ашар итIбаан инсанарин машар аьргъюйи ва хайлиндар гашу йихуйи.

Дяви ккебгъу йисан чвлин аьхириъ Мягьячгъалайиан Таркийиз электролиния зигруган, жилиъ бурузар урсуз ичIар йир-ккузра гьаънийча, – давам гъапIу кьаби ветеранди, – думутIанна гъайри КIежхин, Дагъ. Огнийин, Мамедгъалайин багарихь танкариз рякъ гьадабтIру яркьу гъанавар йирккури гъахьунча. Узун дерейиъ гъабхьи укI гьяйвнарихъди Мамедгъалайихъна гъабхури гъахьунча. УкI вагъунариъди Мягьячгъалайин терефназди гъабхуйи. Думу цIийиди тешкил гъапIу гьяйвнарин кьушмиз ву, кIури хабар гъабхьнийчуз. Дяви ккудубкIбан кьяляхъра гизаф йисари инсанарин яшайишдин дережа лап искканубди гъубзнийи. Гъи, аьлгьямдулиллагь, инсанарин яшайиш ужуди ву: кьабидариз, инвалидариз пенсия тувру, гьюкуматдин ляхнариъ адрударира, жара йишвариз душну, пулин дакьатар гъазанмиш апIуру. Ихь аьхю гъулаъ, узуз аьгъюбдиинди, саб, кьюб машин адру хизан сабра адар. Гьар гъудгнихъ инсанариз буллугъвал тув, Аллагь, инсанарин яшайишдин дережа айибтIан ис мапIан, Аллагь, кIури, дюъйир апIури шулза», – ккудубкIнийи Къ. Мягьямедовди чан сюгьбат.

Къ. Мягьямедовди 1944-пи йисан Гюлсенем кIуру шурахъди хизан ккебгънийи. Думура гъулан дишагьлийирихъди сифте колхоздиъ, хъасин совхоздиъра лихуйи, хъа хулаъ халачйир урхуйи. Хпир кетIерццну, кечмиш гъахьиган, Къазимягьяммедди Гурихъ гъул`ан вуйи Гюлирейгьан кIуру дишагьлийихъди хизан ккебгъру. Гьамус магьа дурар, албагну, гьюрмат ади яшамиш шули, 40 йистIан артухъ вахт ву. Дурари гъи Хюрикк гъулан мист къайдайиъ уьбхювализ аьхю фикир тувра.