Наркомания – гъи жигьил жанар ва уьмрар талаф апIру тIягъюн дубхьна, ва дидин улихьишв гьадабтIбаан ляхин неинки тялукь органари, хъа жюрбежюр жямяаьтлугъ тешкилатарира гъабхура. Наркоманияйин профилактика гъабхбан ляхин фици тешкил дапIнаш, Дербент шагьриъ ерлешмиш дубхьнайи, коррупцияйихъди женг гъабхурайи Дагъустандин региондин жямяаьтлугъ центрин председатель Расул Гажимусаевдихъди сюгьбат гъубхунза. Думу исихъ чап апIурача.

 

– Расул Мягьямедович, наркомания – варитIан гъагъи уьзурси гьисаб апIура, диди фукьан жигьилар уьмриан гъухнуш, саризра жиниб дар. Гьаму месэла гьял апIуз гъи фицибкIа рякь айин?

– Наркомания, уву гъапиганси, гъи ихь жямяаьтлугъдин арайиъ яркьуди тарабгънайи варитIан гъагъи уьзрарикан саб ву. Урусатдин статистикайин гъуллугъарин мялуматариинди, ихь уьлкейиъ наркотикар ишлетмиш апIурайидарин кьадар йислан-йисаз артухъ шула. Наркотикар ишлетмиш апIру кас жямяаьтлугъдиз хатIа кайи кас вуйибра саризра жиниб дар. Дицир касди икIар, инсан йивну йикIбан ва гьацдар жара гъагъи тахсиркарвалар апIуру.

Гъи Дербент шагьриъ ва Дербент райондиъ наркоманияйихъди эрг’вал адарди женг гъабхура. Гъийин йигъаз духтрар-наркологари Дербент шагьриъ ва Дербент райондиъ наркомания диагноздиинди 100-тIан артухъ агъалйир гьисабназ гъадагъна.

Хъа эгер гьарсар наркоманди чахъди думу чIуру рякъ’ин сарсан кас алаиш, 4-5 йисаз дурарин кьадар лапра аьхюб хьибди. Му завалин улихьишв гьадабтIбан, къанунсуз вуди гиниб ва хяшхяш гьясил, хатIалу дестйир терг апIбан гъайгъушнаъ шагьрин ва райондин администрац-йирин главйирра, мектебарин директорарра ва гъулан мяишатарин кIулиъ айидарра гъахьиш, харжи даршул. Гьар йисан Дербент шагьриъ ва райондиъ, РД-йин айтIан ляхнарин министрин 856-пи нумрайин приказдиз асас вуди, наркоманияйихъди женг гъабхбаз, къанунсузди гиниб ва хяшхяш гьясил апIувал терг апIбаз бахш дапIнайи гьяракатнанна профилактикайин «Хяшхяш» операция кIули гъабхура. Серенжем хъуркьувалиинди кIули гъабхбан бадали, Дербентдин ОВД-йи, Дагъустандин Огни шагьрин ОВД-йи, Дербент ва Табасаран районарин мехлесхозари, гъулан мяишатдин управленйири ва жара тешкилатари сатIиди вуйи планра тартиб апIуру.

Натижайиъ гъубшу йисан ва цци РОВД-йин пишекрари Дербент райондиъ къанунсузди гиниб ва хяшхяш гьясил апIбан хайлин дюшюшар ашкар гъапIну. Амма аьхиримжи вахтна наркотикар кайи набататар гьясил апIрудари жара аьмал аьгъю дапIна – му зегьер кайи набабатар хулаъ кьут-йириъ, тазариъ гьясил апIуз хъюгъна. Набататар йигъну хулаъ гъитра, йишвну чIатариз адагъура. Сабсана мисал кIваин апIуза: гъубшу йисан РФ-дин ФКН-дин РД-йиъ айи Управлениейин Дербентдин МРО-йин гъуллугъчйири агбанна гьяракатнан серенжемар кIули гъахурайиган, райондик кахьрайи гъулариъ дуланмиш шулайи агьалйирихьан аьхю кьадар гъеебццу марихуана тадабгъну. Ва гьаму делойиинди гъуларин хайлин агьалйириз жаза гьадабтIну. Дурарин арайиъ сар-кьюр дишагьлира а.

– Му гъагъи ляхин кIулиз адабгъбан бадали, гьелбетда, жямяьтлугъдин терефнаанра кюмек лазим ву. Дициб кюмек айин?

– Мицдар серенжемариъ жямяаьтлугъдин кюмекра бицIиб шулдар. Гьелбетда, гъайигъушнарра садар ву, наркоманияйихъди женгра сатIиди дубхну ккунду. Хъа саспиган жарасира шулу. Мисалназ, ккудушу йисари саб жерге гъуларин администрац-йирин кевшанариин думу серенжемар кIули гъахурайиган, ерли руководителари, Дербент райондин гъуларин агьалйирихъди аьлакьа чIур шулич кIури, иштирак’вал улупундар. Хъа дици дубхьну ккундар: варди сатIиди хатIалу набататар гьясил апIуз гъидритбан тереф дюбхну, дурар терг апIбак чпин пай кивну ккунду.

Табасаран райондин мехлесхоздин ляхин жаради къайд апIуз ккундузуз. Дурари гьар йисан чIурариъ жиниди хяшхяш ва гиниб гьясил апIурайидарикан мялумат туври шулу.

Узу гьарсар касдикан, гъуларин имамарикан, активдикан, агъсакъларикан думу зарарлу набататар терг апIбак чпин пай кивувал ккун апIураза. Улихь-кIулихь хьайидари жямяаьтлугъдин арайиъ наркотикар кайи сурсат гьясил апIувал къанусуз ляхин вуйиваликан, уголовный жавабдарвализ зигруваликан дупну, дурар гъаврикк ккаувал лазим ву. Зиихъ къайд дапIнайибдин натижа йивури, пуз ккундузузки, наркотикар кайи набататар къанусузди гьясил апIувалихъди аькси женг къанун уьбхру гъуллугъарихъди сатIиди дубхну ккунду.

– Гъийин девриъ «гъал’ян» зигру карханйир артухъ шула ва ихь жигьиларра дицисдар йишвариин аьшкьламиш духьна. Дурарикан жигьил наслиз фициб зарар а?

– Ужуб суал ву. Гъал’ян гъян хъибтру дарманси гьисаб апIурайиб ву. Гъийин ихь жигьилар дид’ин гизаф аьшкьламиш духьна. Хъа дидик гизаф зарар кайиб дурариз хабар адар. Пишекрарин гафариинди, дидик хайлин лазим дару, думу зигру касарин психика асиллувалиъ ипру химияйин шей’ар каъра, ва дурари жигьиларин фикриз ва психикайиз чIуру тясир апIуру. Цци февралин вазлиъ учухьна жямяаьтлугъ тешкилатарихьан, идарйирихьан хайлин аьрзйир кайи кагъзар гъафнийи. Дурариъ улупнайи далилар ахтармиш апIбан бадали, гьадму вазли учу ихтиярар уьрхру органарин ва гюзчивал гъабхру жара идарйирин вакиларихъди сатIиди Дербент шагьриъ айи кафйириъ, ресторанариъ ва гъал’ян зигру жара йишвариъ ахтармиш апIбанна профилактикайин серенжемар гъухнийча. Натижайиъ му идарйирин ляхниъ хайлин камивалар ашкар гъахьнийи ва дурарин эйсйирин журум гъапIну, хъа гъял’ан зигру бязи кафйир суддин къарарниинди хъяркьну.

Ухьуз ихь аьхю шулайи жигьиларин гележегдикан фикир каш, мицисдар ляхнариз ихь жямяаьтдира, абйир-бабарира кюмек тувну ккунду.

– Чухсагъул.