1941-1945-пи йисари гъабхьи Ватандин Аьхю дяви инсаниятдин тарихдиъ варитIан гъизгъинуб ва инсафсузуб гъабхьну. Хъа му дявдин тарихдиз гъилигиш, дидин гьяракатнаъ Сталинграддиъ кIули гъушу женгариз лапра дерин мяна а. Яшлуйирин гафариан ашкар шулайиганси, думу женгар варитIан къурхулудар гъахьну.
Аьхю Гъалибвалик Хив райондин ватандашарира чпин пай кивну. Къайд апIураза, Ватандин Аьхю дявдин йисари Хив райондиан фронтдиз, совет халкьдин азадвал бадали 1800-тIан артухъ жигьилар гъушну. Гьадму гьисабнаан 1100 касди, дявдин майднариъ чпин жанар фида гъапIну. Дурарин ччвурар ктухувал гъи маракьлу дар. Дурарин варитIанна заан метлеб – душмниин гъалиб духьну, аргъаж шулайи насларин кIул’ин гьарган аку зав алди хьувал вуйи. Метлебарра бегьем гъахьну. Гъаних душмни ккидипу уьлке къайдайиз хпан зегьметнан фронтдиъ ихь агьалйири улупу игитваларикан улхурира адарза.
Гъалибвалин кьяляхъ хайлин ихь ватанагьлийир, дявдиъ улупу игитвалариз лигну, орденариинди ва медалариинди лишанлу дапIну, багъри гъулариз хъадакну гъафну. Амма вахт энгел шуладар, диди чан пай гъадабгъура. Йигълан-йигъаз ветеранарин жергйирра чIикъри шула. Гъи, Ватандин Аьхю дявдин Гъалибвалин 75 йисандин юбилейин гъаншариз дуфнайиган, Хив райондиъ гьич саркьан ветеран имдрували ухьу пашманра апIура. Хив райондин УСЗН-дин улупбариз асас вуди, улупнайи вахтназ райондиъ 17 ветерандин ачIни хпар ва 113 дявдин далу терефнан ветеранар яшамиш шула. Дурариз гьарсариз гьюкуматдин терефнаан лазим саягъниини кюмекар тувра. Хъа ихь вазифа – гьарсар ветерандикан вуйи фикрар марцциди уьрхювал ву. Фицики му мусибат чиркинвалари, кучIларина лутивали, хаинвали агъавал апIурайи девриъ дявдин гьарсар ветеран гъийин наслариз гъюзимбу уьмриз рякъ улупурайи аку ишигъ ву. Хъа ветеранарин наслариз гъи варитIан аьхю пешкеш – чпин абйирин гьунарарикан вуйи фикир ухьу марцциди уьбхювал ву. Дурари чпин веледар, Ватан, ухьу бадали сарф гъапIу кьувватар сабдихьра тевуз шулдар.
Му макьалайиъ узуз Сталинграддин гъати женгариъ иштирак гъахьи ихь ватанагьли Малларажаб Мукаиловдин гьунарар кIваина хуз ккундузуз. Думу Хив райондин Фурдагъ гъулаъ бабкан гъахьну.
Дяви ккебгъруган, Ражаб Керимович Азербайжандин Баку шагьрин нафтлин буругъариин лихури гъахьну. Дупну ккундуки, думу вахтна багъри Ватандиин душман хаин духьнайиваликан хабар кубкIу жигьилар тек-бирра гъирагъдиъ гъузундар. Гьаци, Ражаб Мукаиловра 1941-пи йисан 8-пи августдиъ Аьзизбеговдин райвоенкоматдиан дявдиз гъушну. Дугъан дявдин гъуллугъ КIару гьюлин флотдин 7-пи гьюлерин бригадайин 4-пи батальондиъ ккебгъну. Амма душмандин гюллди саризра инсаф апIури гъахьундар. Дявдин гъуллугъназ душну сацIиб вахт улдубчIвайизра, 1941-пи йисан ноябрь вазлиъ Ражабдиз, гъутIубкIу снаряддин тики кубкIну, гъагъи зиян гъабхьну. Зиян сагъ апIури, думу Грузияйин Цхалтубо шагьриъ госпиталиъ гъахьну. Зиян сагъ гъабхьиган, 1942-пи йисан эвелариъ думу хъана Севастополь шагьрин фронтдиз гъушну. Душваъ гъахьи гъагъи женгариъ ихь ватанагьли кIубанвалиинди иштирак гъахьну.
Севастополь азад дапIну ихь кьушмар хътакбалан кьяляхъ, М.Мукаиловди Волгайин дявдин флотилияйиъ гъуллугъ апIуз хъюгъну. Гьадму вахтна дугъаз Сталинград бадали гъахьи женгариъра иштирак хьувал кьисмат гъабхьну. Ражаб Мукаилов, архивдин улупбариз асас вуди, ужур пулеметчик вуди гъахьну. Чаз тувнайи табшуругъар тамам апIури, дугъу швнур-сар фашист пулеметдин гюллйириинди терг гъапIну. Кьяляхъна М.К.Мукаилов Керчь шагьриъ айи десантдин кьушмариъ иштирак гъахьну. Советарин Яракьлу Кьувватарин кьушмарихъди Румынияйизкьан гъушну.
Женгариъ улупу игитвалариз лигну, ихь ватанагьли «Сталинград уьбхювализ», «Севастополь уьбхювализ», «Кавказ уьбхювализ» медалариинди, Ватандин Аьхю дявдин II-пи дережайин ордендиинди лишанлу гъапIну. Думу гьацира йицIбариинди юбилейин медаларин сагьиб вуйи.
Ражаб Мукаилов 1947-пи йисан багъри гъулаз хъадакну гъюру. Дявдиан гъафири, сифте йисари дугъу Бакуйин буругъариин зегьмет зигбан рякъ давам гъапIну. Хизандин багьалувал фикирназ гъадабгъну, гьадму йисари жигьил эвленмишра гъахьну ва чан яшайиш багъри гъулаъ ккабалгну.
1949-1952-пи йисари думу Фурдагъ гъулан библиотекайиъ гъилихну. Хъа 1952-пи йислан 1968-пи йисазкьан Бакуйин лейтенант Шмидтдин ччвурнахъ хъайи тIилар апIру заводдиъ ляхин апIури гъахьну. 1968-пи йисан думу багъри Фурдагъ гъулаз хъадакну гъафну ва «Куштильский» совхоздиъ рабочийди гъилихну.
Гьяйифки, узуз, йиз тай жигьиларизси, му игит ватанагьлийихъди таниш хьуб кьисмат гъабхьундар. Думу 1995-пи йисан ихь арайиан гъушну. Улхбариан мялум шулайиганси, дявдин ветеранарин ачIни хпариз гьюкуматдин терефнаан саб жерге аьлава кюмекар туврайи вахтна, гьич саб кюмекра дярябкъди, дугъан уьмрин юлдаш Гьейбат халара ккудубшу йисан уьмриан гъушну. Дурари чпин уьмриъ баркаллу наслар (хьур байна кьюр риш) аьхю ва тербияламиш гъапIну.
Дявдин женгарин иштирак гъахьи касарин мургувал гьунар аьсрариз рюгьлувалси, уьмурси, марцци гьиссарси даимлугъ ву. Учвуз, ичв рюгьяриз, дявдин иштиракчйир, икрам апIурача ва учвкан вуйи фикрар юкIвариъ гьаргандиз марцциди уьрхидича!
