Айгуль Мягьямедова
Дугъриди пидиза, узу сабанра шиърар дикIуз хъюгъюр дарза, хъа ужудар шиърар урхуз, дурар гьевес кади урхрударихъ хъпехъуз гизаф ккунир вуза. Халис шаири чан эсерариъ ухьу уьмриъ фикир тутрувди гъитрайи шей’ар, табиаьтдин гюрчегвал, инсандин айтIан уьмур дериндиан улупуру ва чан текст, гъурхурин кIваз тясир апIруганси, албагуру. Ужуб шиъри думу гъурхурин фагьмиъ аку шил гъибтру, гевюл дигиш апIуру, кIвак паплар кивру, ясана уьмрин, яшайишдин бинайин месэлйир учIруди улихь дивру. Гьелбетки, инсандиз мициб тясир тувуз гьякьикьи поэзияйихьантIан шулдар. Хъа экиндигъ ачIалси фараш духьнайи гъийин «шаирарин» эсерариз дициб кьувват адар. Ав, дурари, машнакан ктIубччву зяиф шавгьриси, саб герендиз эгьмият тувру, хъасин думу «шиърар» марцциди кIваълан гъягъюру.
КIвак гьевес кубчIвиган, бикIура
Улихьна йигъари «Табасарандин нурар» газатдин редакцияйиъ ихь ватанагьли Насир Нурмягьямадовдихъди таниш гъахьунза. Думу Дербент шагьриъ бабкан гъахьну. Насир 4-пи классдиъ айиган, дугъан хизан ТинитI гъулаз кюч шулу. Хъуркьувалиинди мектеб ва институт ккудубкIну, Насири чан зегьметнан рякъ Дербент шагьриъ «Волна» НИИ-йиъ бухгалтерди лихури ккебгъну. 2011-пи йислан 2021-пи йисазкьан Мурманск областдиъ Полярный кIуру шагьриъ гьюлин флотдиин гъилихну. Гьаддихъанмина гъийин йигъазкьан МЧС-дин гъуллугъчиди лихура.
Насир Нурмягьямедовди чан уьмрин юлдаш Людмилайихъди кьюр бай – Мугьяммад ва Гьябиб – тербияламиш апIура.
– Насир, учуз уву шиърар дикIурайиваликан хабар ачуз. Му ляхнихьна фила ва фици гъафунва?
– Шиърар мектебдиъ урхури имиди урус ва табасаран чIалариинди дикIуз хъюгъюнза. Дурар жарадариз улупуз начди шуйзуз. Мобильный телефонар удучIвбан кьяляхъ, шиърар таниш дустариз хътауз хъюгъюнза. Саб ражари дустру узухьна сар артистди апIурайи мяъли хътапIнийи ва думу мяълийин гафар йиздар вуйиваликан гъапнийи. Дугъу, дидикIнайи шиърар йиз ччвурнахъ гъузуз, дурар чап апIин кIури, теклиф тувнийи. Гьаддин кьяляхъ шиърар Инстаграмдиъ тувуз хъюгъюнза. Лирикайин, зарафатнан, Ватандикан вуйи шиърар, бендар гизаф дикIури шулза, хъа вари арайиз адагъурадарза. Кми-кмиди ихь артистарихьан мяълийиз гафар дикI кIури, теклифар гъюри шулу. Заказниинди ужудар шиърар дикIуз шлуб дар. Шиърар дикIбан бадали, кIвак гьевес кади ккунду, хъа гьевес заказ апIуз шлуб дар.
— Гьамус гизафдари шиърар дикIура, дурарин гафариз асас вуди сумчрариъ мяълийир апIура. Ихь машгьур шаирари дицисдар шиърарин мяна, хъпалгувал тянкьид апIура. Гьаддикан яв фикрар фицдар вуяв?
— Аьгъю инсанди тянкьид гъапIну кIури, узу разитIан хьидарза. Думу касдиз узу машгъул духьнайи ляхин хъана ужи дубхьну ккунду. «Насир, гьаму шиъриъ гьамци гъибикIнийиш, ужуди хьибдийи» гъапиган, узу йиз дидикIнайи гафариин артухъ ляхин апIуз мажбур шулазу. Хъа, гьяйифки, гъийин йигъаз узуз насигьятар туврайидар шиърар дикIбакан зат хабар адрудар ву. Шиърар дикIурашра, узу шаир вуза кIурадарза, думу йиз кIваз хуш вуди, машгъул духьнайи ляхин вуйиз. Фикрарик кахъну айи вахтна, гизафси йишвну, дикIури шулза. Йишвну гъибикIуб, гвачIнинган хъана дурхну, кьабулди дару йишв дигиш апIураза. Гъийин йигъаз узу урус ва ихь чIалариинди дидикIнайи шиърарин кьадар 200-тIан артухъра вушул.
Гьадрарикан бязидар мяълийиризра илтIикIна: кьюб мяъли Аьбдулла Мирзакеримовди апIура, саб – Ризван Аьлиевди, кьюб – Марьям Къазиевайи. Артистарихьна тувнайи жара текстар гизаф айиз.
– Уву гъидикIу шиърарикан варитIан кьабулди фунуб вувуз?
– Кьабулди вуйи бендар гизаф азуз. Саб ражари, аьшкь кайи вахтна, мелзниина гьамцдар гафар гъафнийиз:
Йиз аку хяд, йиз уларин нур вува,
Гьамкьан вахтна, йип, уву наан айва?
Уву вува йиз уьмрин тай, йиз кьисмат,
Йиз гьевес, йиз аьхю бахт, йиз мюгьюббат.
Уткан ва назук кюкю, дагъдин жейран
Йиз кIваз варитIан багьа вуйи инсан.
Сар увуз ачмиш апIурза йиз кIван сир
Гъушраз женнетдин ухшар вува, ккунир.
Гьаму мяълийихъ хайлин бендар хъа. Гафар кьабулди вузуз. Ич ляхнин жюрбежюр кружокариъ, яратмиш апIбан вечерариъ, дустари ккун гъапIган, шиърар урхури, бязи вахтари мяълийирра апIури шулза.
Шаирин фикир
Учу Насир Нурмягьямадовдихъди сюгьбат гъабхурайи вахтна, редакцияйиз Дагъустандин писателарин союздин табасаран секцияйин кIулиъ айи шаир Сувайнат Кюребегова гъафнийи. Сюгьбат дугъан иштираквалиинди давам гъапIнийча.
– Гьаму улихьнаси хусуси мяна айи дявдин операцияйин женгариъ «Урусатдин Игит» ччвурназ лайикь гъахьи ихь ватанагьлийиз бахш дапIнайи мяъли гъеебхьунзуз. Узу шаир дарза, гьаддиз йиз фикир узухьди гъибтдиза, Сувайнат Мевлюдиновна, гьаддикан яв фикир фициб вуяв?
– Насир редакцияйиз дуфнайиваликан шад вуза. Думу шиърар дикIбахъ юкIв хъайир ву. Сягьнайиин апIурайи мяълийирикан улхури, узухьна гизафдар илтIикIура, уву гьаз фикир туврадарва кIурудар гизаф а. Саб ражари «Мил» передачайиъ иштирак гъахьунза. Передачайин автор Мягьямед Гьюсейновдихъди артистари апIурайи мяълийирин гафарикан, шаирар вуча кIури, мяълийириз гафар дикIурайидарикан гъулхнийча Гьаддин кьяляхъ Дербентдиъ ихь мяълийир апIрудари, дурарихъди мяълийириз гафар дикIрударира узкан вуйи чпин наразивал ачухъ гъапIнийи. Сар Жамбулат Гьябибовди йиз тереф гъибиснийи. Писателарин союздиъ ухдихъанмина гьадму месэла гьял апIури гъахьну, гьаци вушра гьяспикк ккапIрудар гъахьундар. Табасаран писателарин секцияйиъ бажаранвал ктрудар адар. Узу гъяйизра Пирмягьямад Аслановди, Юсуф Базутаевди, Шагьвелед Шагьмардановди ва жарадари секцияйиъ ляхин марцциди апIури гъахьну, узура гьадрари ккебгъу рякъ лайикьлуди давам апIураза.
Гьамус социальный сетариъ айи табасаран дестйириз хайлиндари шиърар хътаура. Яратмиш апIбарихьна илтIикIрудариз чухсагъул. Гизафдари дурар ужудар шиърар ву, бикIура. Хъа эсерариз пишекарвал кайидари кьимат тувну ккунду, дурар урхурайидари ваъ. Тартиб дарапIди шиърар ишлетмиш апIуз хай шулдар. Сягьнайиина адагъурайи мяълийириз аьхю фикир тувну ккунду. Ихь шаирарин кьатI’и месэла халкьдин чIалнан «тIяаьм» чIур дарапIуб ву. Узу, мисалназ, заказниинди шиърар дикIурадарза. ДикIуз шул, эгер композитори ктабгъу гьязурди айи мукьам хьади гъафиш», – гъапнийи Сувайнат Кюребеговайи.
«Узу дажарихьна гъягъюрза»
«Бажаранвал кайириз кюмек лазим ву, хъа ктрури чан мадар апIиди», – гъапну шаир, таржумачи Лев Озеровди. Гьаму гафар фикирназ гъадагъиш, гьаци хьузра ву. Бегьем бикIузра аьгъдрудари жанлуди, сикин дарди ляхин апIура. Улихьнайин вахтариси дарди, гьамус интернет а, социальный сетар, минусовкйир, плюсовкйир. Дурари бажаранвал ктрудариз аьхю кюмек апIура. Ужур шаири гьевес кубчIвиган саб шиир ктабгъуруш, шаирвалин устадвал ктрури хъади-хъади варж-кьюдварж мяъли ктагъуру.
Гьамусяаьт саб ихь халкьди ваъ, жара миллетдин вакиларира варжариинди цIийи мяълийир сягьнайиина адагъура. Мяълийир таржума апIури, дурар гьарури чан чIалниинди урхура. Му мяълийириз кьимат туврайидар сумчрариъ арагънайи жигьилар ву. Думу заан искусство даршра, инсанари кьабул апIура.
Макьалайиъ гъитIбккнайи месэлайин натижа саб тахаллусдиинди йивуз ккундузуз.
Гъахьну-гъахьундар саб вилаятдиъ падишагь. Дугъу аьхю аьшкьниинди шиърар дикIури гъахьну, амма дурар вари башакк ккадрудар шуйи.
Падишагьдиз гьарган дугъри гаф апIру, зигьимлу гъараваш ади гъахьну. Вафалу гъараваш гьаммишан багахь хьайивализ лигну, саб ражари падишагьди дугъхьан чан шиърарин гьякьнаан дугъан фикир фициб вуш, гьерхру. Гъаравашди чан фикир гьякьлуди ачухъ апIуру: «Яв шиърар саб кепккинра ккайидар дарив, падишагь». Падишагьдиз хъял гъюру. «Яв фикир даждинсиб вуш, гъарах дажйирихъди яшамиш йихь», – дупну, дугъу гъараваш дажйир уьрхюрайи гъазмайиъ итру. Фукьан чаз гъагъиди вушра, гъараваш швнуб-саб вазли дажйирихъди яшамиш шулу.
Хъял ктубчIвиган, падишагьди гъараваш кьяляхъ хуб ккун апIуру. ЦIиб вахтналан падишагьди цIийи шиърар дикIуру ва гъаравашдикан хъана дурариз кьимат тувуб ккун апIуру. Падишагьди чаз дих гъапIган, гъараваш гукIни шулу: «Шиърар ужудар вуш бала дар хъа кучIал апIбакк ккабхъиш, гьапIру?»
Падишагьди аьшкьниинди чан шиърар урхуру. Гъараваш гафкьан дарпиди, раккнарихьинди илтIикIуру. Падишагьди: «Наана гъягъюрава? Уву узуз сабан гафкьан гъапундарваки», – чIигъ апIуру дугъаз. «Узу дажйирихьна гъягъюраза», – жаваб тувру гъаравашди.
