Дурариъ совет агьалйирин багъри Ватандихьна вуйи вафалувал, дявдин женгариъ игитвалиинди чпин жанар туву эскрарихъан вари халкьди зигурайи хажалат улупура. Амма му машгьур ва гъира инсанарин юкIварик гъалабулугъвалин гукIнишин кабхъуз гъитрайи мяълийир сад йигъан вая хабарсузди арайиз гъафидар дар. Дурариз дерин ва девлетлу тарих а.

«Гъалибвалин Йигъ»

1975-пи йисан мартдин вазлиъ уьлкейиъ Ватандин Аьхю дявдиъ Гъалибвал гъадабагъну 30 йис хьувал къайд апIуз гьязур шулайи. Думу машкврихъди аьлакьалу вуди, СССР-ин композиторарин Союздиъ Гъалибваликан варитIан ужуб мяъли ктабгъбан конкурс мялум гъапIнийи. Конкурсдиъ советарин шаир Владимир Харитоновра иштирак шулу.
Шиир гьязур хьпан кьяляхъ, Владимир Харитонов композитор Давид Тухмановдихьна илтIикIнийи. Дугъу бицIи вахтнан арайиъ шиъриз мукьам бикIуру, хъа композиторин хпир Татьяна Сашкойи конкурсдиъ думу мяъли апIуру.

Конкурсдиъ му мяълийи саб жюрейин йишвра гъибисундайи, аьксина, жюрийин вакилари ва музыкайин критикари думу тянкьид апIуру, ва мяъли телевидениейиан, радиойиан вая жара шадлугънан мажлисариъ тамам апIуз къадагъа апIуру. Критикариз мяълийин мукьам затра кьабул гъабхьундайи. Думу вахтна уьлкейиз важиблу вуйи конкурсдиъ иштирак шулайи Давид Тухманов лап жигьилур вуйи. Владимир Харитонов дявдин ветеран ва машгьур шаир вушра, мялум дару, жигьил композиторин мукьам саризра гьяспикк ккапIуз ккунди адайи.

Гьадму йисан аьхириъ милицияйин йигъаз бахш дапIнайи машквриъ Советарин Союздин машгьур артист Лев Лещенкойи «Гъалибвалин Йигъ» мяъли апIуру. Гьадму йигъхъан мина думу мяъли вари халкьдин арайиъ машгьур гъабхьну.

Дугъриданра, «Гъалибва-лин Йигъ» мяълийин гафар лап дерин мяна айидар ву. Дурарин автор В.Харитоновди шиъриъ ватан бадали чпин жан тувуз гьязур вуйи гьарсар касдихьна сяргьят адру гьюрмат улупура. Сабпи цIарарилан хъюгъну, мяълийиъ инсанариз дявди гъахи зулмарикан ва гъагъи вахтарикан ктибтура. Думу мяълийиинди авторари Ватандихьна ккунивал, халкьарин сабвал, эскрарихьна гьюрмат ва, нивгъари ацIнашра, Гъалибвалиин шадди айи улар улупура.

«Кьарнийир»

Вари дюн’яйиъ хайлин харижи чIалариз таржума дапIнайи «Кьарнийир» мяълийин гафар 1965-пи йисан Дагъустандин халкьдин шаир Расул Гьямзатовди гъидикIнийи. Думу шиир бикIуз шаир гьевеслу гъапIу кьюб гьядиса а.

Сабпиб – 1965-пи йисан Расул Гьямзатов советарин культурайин цирклиан саб делегацияйин дахилнаъди Японияйиз гъушнийи. Гьадушваъ Хиросима шагьриъ шаириз Японияйиъ машгьур вуйи бицIи риш Садако Сасакийин ядигар рябкъюру. Хиросимайиина ядерный бомбар ирчбан кьяляхъ, Садако радиацияйикк ккахъру. Думуган, учв гъагъи уьзриан сагъ хьпан бадали, шуру кагъзарикан кьарнийир апIуз хъюгъру. Японияйин кюгьне мавгьуматариинди, агъзур кьарни гьязур гъапIу кас фунуб уьзрихьанра сагъ шулу. Амма чав ккебгънайи ляхин аьхирихъна хуз кьувват гьудрубкIди, риш 1955-пи йисан кечмиш гъахьнийи.

Му бицIи шуран уьмрин тарихну шаирин кIваз лап гужалди тясир апIуру, ва дугъу шиир бикIуз кьаст апIуру.

Жара далилариинди, Кафари Осетияйиъ Газдановарин хизандиъ ургур бай айи. Дурар вари Ватандин Аьхю дявдиз гъягъюру. Сарпир 1941-пи йисан Москва уьбхбан женгариъ кечмиш шулу. Хъа 1942-пи йисан Севастополь бадали гъуху женгариъ кьюрсана гъардаш йихуру. Шубурпи бай гъакIну кIуру кагъаз гъюбан кьяляхъ, дурарин дадайин юкIв дийибгъуру. Газдановарин шубурсана баяр Киевдиъ, Новороссийскдиъ ва Белоруссияйиъ женгариъ гъийихну. Имбу ургубпи байра Берлин бисурайи женгариъ кечмиш гъахьиваликан мялумат туврайи кIару кагъаз гъулаз гъафиган, гъулан почтальон эскрин адашдихьна думу хабар хьади гъягъюз рази шулдар. Думуган, гъулан агъсакълар уч духьну, Газдановарин хулаз гъягъюру. Аба, чаз айина-адру сар бицIи худул риш униъ итну, раккнарихь гурд’ин деънайи. Чахьна гъюрайи гъуландар гъяркъиган, абайин юкIв тIубкIуру.

1963-пи йисан гъулаъ суза зигурайи дишагьлийин ва дугъхьан завуз тIирхурайи гъушарин юкьуб мурччван гюмбет дивру. Думу гюмбетдихьна Расул Гьямзатовра гъушну.

Расул Гьямзатовди авар чIалниинди гъибикIу шиир, Наум Гребневди урус чIалназ таржума дапIну, «Новый мир» журналиъ чап апIуру. Думу шиир советарин машгьур актер ва артист Марк Бернесдин хиликк ккабхъру. Шиърин дерин мяънайиин тяжуб гъахьи артист, мукьам бикIуб ккун апIури, композитор Ян Френкелихьна илтIикIуру. Адлу композитор, мяълийихьна мукьам бикIури, шубуб вазли гъилихнийи. 1969-пи йисан июлин вазлиъ, учв гъагъи уьзриан иццурашра, Марк Бернесди саб дублиан му мяъли запись гъапIнийи. Мяъли дапIну саб вазлилан Марк Бернес кечмиш шулу.

Му мяълийир ветеранарин гимнар, ихь эскрар уьмурлуг кIваин уьрхюз гъитрайи ядиграр гъахьну. «Гъалибвалин Йигъ» ва «Кьарнийир» мяълийир «Гъумрал риш», «Пак дяви», «Катюша», «УкIу ягълухъ» ва жара мяълийирихъди гьаммишан инсанарин мелзниин гъузди.