Аьлиаьгьмед Аьлиев Хив райондин Кьуликк гъулаъ мялимдин хизандиъ бабкан гъахьну. Дугъан адаш Аьли Гьяжиибрагьимович 57 йисан Кьуликк гъулан мектебдиъ мялимди, хайлин йисари директорди гъилихну, хъа дада Айна Ханмягьямедовна кейвани вуйи. Дурари хьур бализ ва кьюр шураз тербия тувну, дурарикан жямяаьтдиз хайирлу инсанар ктаъну.
1976-пи йисан мектеб ккудубкIу Аьлиаьгьмед Аьлиев Мягьячгъалайиъ Дагъустандин гьюкуматдин медицинайин академияйик урхуз кучIвру. Хъуркьувалиинди урхурайивализ лигну, Аьлиаьгьмеддиз Саратовдин военный медицинайин институтдин хьубпи курсназ теклиф апIуру. Военный медицинайин академия ккудубкIбан кьяляхъ, 1982-пи йисан дугъу Минск шагьриъ Советарин оборонайин министерствойин военный госпиталиъ хирургди ляхин апIуз хъюгъру.

Военный хирург, полковник Аьлиаьгьмед Аьлиевди пенсияйиз удучIвбалан кьяляхъ, 2004-пи йисхъан мина чан ляхин Дагъ. Огни шагьрин ЦГБ-йиъ давам апIуру.
2022-пи йисан 24-пи февралиъ Украинайиъ хусуси метлеб айи дявдин оперция ккебгъиган, душваъ гюллйир куркIнайи аьзарлу эскрариз йиз кюмек герек ву, дупну, Аьлиаьгьмед Аьлиевди дишла дина гъягъюз гьяракат апIуру.
Улихьна йигъари Аьлиаьгьмед Аьлиевдихъди гюрюшмиш гъахьунза ва дугъахъди сюгьбат гъубхунза.

– Аьлиаьгьмед Аьлиевич, уву, 63 йис дубхьнайи военный пенсионер, фици Украинайиз алдахъунву?

– Украинайиъ хусуси метлеб айи дявдин операция ккебгъу йигъланмина, кьушмарин аьзарханайиз хирургди гъягъюрза кIури, гизаф йишвариз илтIикIури гъахьунза. Йиз гъидикIу кагъзаризра жаваб адруган, Дербент шагьрин военный комиссариатдиз душну, жвуван хушниинди аьрза гъибикIунза ва узу пишекарвалин буржи тамам апIуз гъауб ккун гъапIза. Шубуб вазлиз йикьрар йитIну, дина 2022-пи йисан 12-пи ноябриъ гъушунза.
Хъа вари варис-мирас, уву гьаз дина гъягъюрава, уву лазим вуйи кьадар гъилиху кас вува, увуз рягьятвал гъадабгъ кIури, узухъ хъюгъну гъахьну.
Узуз, дявдин гъизгъин женгариъ зийнар духьну, гафар апIузкьан даршули, гьава йивнайиси дахънайи эскрарин учIвру даднакан аьгъязуз, узу фицдар жигьилар аьжаликкан ккадагънуш, саризра хабар адар. Узу дурариз духтирра, гъардашра гъахьунза. Душваз гъягъбан метлебра – узуз айи зегьметнан тажруба ишлетмиш дапIну, ихь жигьил хирургариз кюмек апIуб вуйиз. Душваъ ихь аьдати больницайиъси дар, кьушмарин аьзарханайиъ гьаммишан читин дюшюшар алахьуру.
Йиз зегьметнан тажрубайиъ гъабхьи ляхин ву: саб ражари сар эскри, «узуз сарун эскервал апIуб дабтIнайиз» дупну, муччвур, рукьан синтI ва кьумар хътIюркънийи. Дугъан фунин рентген гъапIган, вари мюгьтал духьну дийигъунча. Гьамус гьапIру? Ихтиятди ляхнихъ хъюгъну, операция гъапIунза ва вари думу шей’ар сабдихъди саб адагъунза. Гьамци думу эскер аьжаликкан ккадагъунза. Гъийин йигъазкьан думу шей’ар ядиграрси уьрхюраза.
Учу Украинайиз Ростов-диантина гъушунча, ва Лисичанск шагьризкьан душну, душваъ дийигъунча. Шубуд йигъан ихь эскрарихъди сенграриъ гъахьунза. Зийнар гьахьи жигьил эскрариз кюмек апIурайиган, узу духтир вуйиб аьгъю дубхьну, кьушмарин дивизияйин командириз хабар тувнийи. Узуз гуржйирин «Эскрин гага» фильм кIваин гъабхьнийиз: вари жигьил эскрар ва узу – дураригъ гъяйи сар яшлу кас вуйза. Хъа гъи Ватанди ихь улихь дивнайи вазифа ухьу яшназ дилигди гьял дапIну ккунду. Му кьабир, тмунур – бицIир ву ва гьацдар жара багьнийир агури, гъузуб ярамиш дар. Ухьу вари сатIи духьну, ихь Ватандин сяргьятар азад дапIну ккунду. Узуз дицисдар йишвариъ ляхин апIуз ужуб тажруба айиз.

– Узузра яв уьмрин тажрубайикан мялуматар айиз. 1982-пи йисхъан мина кьушмарин аьзарханайиъ хирургди лихурайи кас вува. Му цIиб вахт дар, фуну йишвариъ гъилихунва?

– Ав, дугъриданра, хайлин йисари военный хирургди гъилихунза. Минскдиъ кьюд йисан, Афгъанистандиъ 963 операция гъапIунза. Белоруссияйин Слуцк кIуру шагьриъ, Украинайиъ, Москвайиъ, Санкт-Петербургдиъ лихури гъахьунза, аьхирки Чечендиз алдахъунзу, гьадлин – Грузияйиз. Хайлин йисари Батумийиъ гъилихунза. Магьа гьамци, йиз хизанарра кьяляхъди, жюрбежюр уьлкйириъ ляхин апIури гъахьунза. Йиз уьмрин юлдаш Элисо Ричиковнайиз аьхю чухсагъул пуз ккундузуз, узуз наана ляхниз теклиф гъапIишра, энгелвал дарапIди, думура узухъди сабси гъюри гъахьну.

– Хъа фуну йишваъ ляхин апIуз варитIан читинди алабхъунвуз?

– ВаритIан читинди гьамусди Украинайиъ ву. Узуз мициб мусибат гьич гъябкьюб дарзуз. Узуз ва узухъди лихурайи имбу духтрариз шубуб вазлин арайиъ дахъну рягьятвал гъадабгъуз вахт гъабхьундарчуз. Йигъ-йишв дарпи, варжариинди ихь эскрар хури гъахьну. Йиз, Дагъ. Огни шагьрин больницайиъ ляхин апIури, дюзди 20 йискьан вуйиз. Амма шубуб вазлин арайиъ узу гьаму 20 йисан гъапIдартIан артухъдира операцйир гъапIунза. Ихь республикайин травматологияйин ва ортопедияйин центриъ лихурайи хирург Зиявудин Гьяжиевдихъди сатIиди жюрбежюр зийнар духьнайи ихь эскрарин операцйир апIури гъахьунча, ва гьацира учухъди ихь ватанагьли дишагьли Сабият Къурбановайира медсестравал апIури гъахьнийи. Гизаф марцци, чан ляхнин тажруба айи кас ву, учу гъапибра апIури, зийнар духьнайи эскрариланра фарфалагси илтIикIури, дугъу дурарин вари табшуругъарра бегьем апIуйи.
Гьацира Чечендин дявдиъра гизаф хатIайикк ккуркьур вуза. Зийнар духьнайи эскрар женгар гъягъюрайи йишвариан адагъуз хъуркьри адруган, гъабшиб ибшри дупну, узура кюмекназ гъягъю-йза. Кьушмарин аьзарханайиз хъуркьайиз, зийнар духьнайи эскрар рякьюъ имиди операцияйихьна гьязур апIуйза. Думу дявйир чиб-чпихъди тевиш, Украинайиъ айибсиб мусибат Чечендиъ адайи.

– Увкан вуйи макьала газатдин машариъ чап гъапIган, думу урхуз варидариз маракьлу хьибди кIури, хиял вуйиз. Думу уву сагъ гъапIу эскрарира урхуб мумкин ву...

– Мумкин ву, гьаз гъапиш жюрбежюр миллетарин вакилар сагъ гъапIунза. Йиз пише – инсанар сагъ апIувал вуйиз. Духтри, му ужур, му харжир, тмунур угъри ву кIури, жара дарапIди, чан аьзарлуйир вари сабси дидисну ккунду. Гьятта йисирвализ гъадагънайи, хиларик фашистарин ишаратар кайи нацистаринра операцийир апIури гъахьунча. Дюзди гъапиш, учу чпиз кюмек апIурашра, гизаф гьяясуз касар вуйи.

– Аьлиаьгьмед Аьлиевич, яв тажрубайиъ операцияйин вахтна иццурайи кас саб ражнукьан яв гаркIликк йикIбан дюшюш гъабхьнийин?

– Узу ваъ гъапиш, думу гафнахъ сар касра хъугъидар, вушра дицдар дюшюшар тек-биртIан гъахьундариз. Дурарра кетIерццнайи инсан учв вахтниинди духтрихьна илтIитIикIувалин натижайиъ гъахьидар ву. Узу гьар ражари гаркIал хилиз гъадабгъайиз, Аллагьдикан кюмек ккун дапIну, йиз ляхнихъ хъюгъюри гъахьунза. Мисалназ, дюзди йицIуд йисанкьан Батумийиъ гъилихунза, амма душваъ узу операция дапIну гъакIи кас саб ражарикьан гъахьундариз.
Аьлиаьгьмед Аьлиев ужуб хизандин кIулра ву. Дугъу чан уьмрин юлдаш Элисо Ричиковнайихъди шубур уткан шубар аьхю дапIну, дурариз заан образование тувну. Марина Дагъ. Огни шагьрин больницайиъ сар-сарикна тарагъру уьзрарин духтир, Людмила инглис ва француз чIаларин мялим, хъа Надежда шиклар зигру дизайнер ву. Элисо Ричиковнайи Дагъ. Огни шагьрин 3-пи нумрайин мектебдиъ географияйин дарсар кивра.
Макьалайихъди тувнайи шиклиан рябкьюрайиганси, Аьлиаьгьмед Аьлиевдин мухур орденарихъди, медаларихъди дабалгна. Дурарикан гьарсаб дугъу баркаллу зегьмет зигбиинди гъадагънайидар ву. Украинайин аьтрафариин гъябгъюрайи хусуси метлеб айи дявдин операцияйиъ чан пишекарвалин вазифйир заан дережайиъди тамам апIбаз Аьлиаьгьмед Аьлиевдиз «Дирбаш’вал улупбаз лигну» медалра тувну. Ихь ватан бадали гамар алдагъурайи Аьлиаьгьмед Аьлиевичдиз мюгькам сагъ’вал, кIван шадвал, мурад-метлебарихъ хъуркьувал ккун апIидихьа.