Роберт Ражабович Рамазановди хътау кьюбсана коляска Хив райондин культурайин отделин кIулиъ айи Казбек Къазиевди Хив айи агъул хизандихьна ва Цнал гъулаъ айи легзи хизандихьна гъурукьну. Ватанагьлийириз му кюмек апIурайи касдиз гьадму хизанарин ва чан терефнаан Казбек Зейнудиновичдира марцци кIваан чухсагъулин гафар кIура. (Баркаллагь чаз Казбек Къазиевдизра, фунуб вушра ужуб ляхникк чан гъюнра ккиври, гъайгъу зигурайивализ! Чухсагъул сабну коляска лазим саягъ уч гъапIу Забирхан Римихановдиз ва думу коляска адресназ рубкьуз кюмек гъахьи Айваз Рамазановдиз!)

Бизнесмен ва жямяаьтлугъ кас Роберт Рамазановдин ччивар адашдин терефнаан Хив райондин Асккан Яракк гъул’ан, дадайин терефнаан – Мажвглан ву, хъа дугъан аьхю абана баб Хив яшамиш гъахьну. Мектеб Мягьячгъалайиъ ккудубкIну, Робертди Москвайиъ юриствалиан заан образование гъадабгъну. Хъасин дугъу журналистикайин курсарра гъурхну.
Роберт ва Гелера Рамазановари йирхьур велед – 4 бай ва 2 риш – тербия-ламиш апIура. Хизан ккебгъну имиди, инсанариз кюмек апIуз удукьру дережайихъна гъяйиз, дураризра дарвалар дярякъди имдар, Москвайиъ кира-йихъ хал бисури, милин тина – тилин мина гъягъюбра алабхъну. Гьелбетда, жвув’ин алабхъуриз жарариз аьзият кайивал рябкъюру, думу миди вуйидарин гъавриъра шулу. «Жвуваз аьзият тутрувди, жарариз кюмек апIуз даршул», – кIура табасаран мисалиъ. Гьюрматнан кьимат кIуруб даршра, Робертди кюмекназ харж апIурайи дакьатар аьдати касди уч апIуз думукьан гъулай дережайиндарра дар. Скандинавияйин аьтрафариин яшамиш шули, дурарин аьхю хизандиъра гъийин йигъаз ва гележегдиз вари ккуни-ккуниганси ккабалгну адаршул. Аммаки читинвал алабхънайидариз кюмек апIувал му хизанди аьдатназ илтIибкIна. Йиз фикриан, инсанар вари гьациб саягъ сар-сарин гъайгъушнаъ шлу дережайихъна гъафиган, жилиин женнетдиз ухшар уьмур хьиди.

Робертди хътапIурайи кюмек саб жюрейинуб дар ва гъи ккебгъну айибра дар. Дугъан хала Имамат Юзбеговайи чан чуччун баликан гьамци кIура: «Гьамкьан йисари ярхла уьлкейиъ яшамиш шули, Робертди саб вахтнара Ватан, абйир-бабар, майлар, ватанагьлийир кIваълан гьаундар. Дугъу инвалидариз, хил хътрубкьрайи хизанариз гизаф кюмек апIура. Хиварин, Ярккарин ва Мажвгларин бицIидарин багъариъ айи баяр-шубариз ЦIийи йисаз, Ушварин машквриз, Гъурбан машквриз пешкешар хътаура. Дугъу иццурайи бицIидар сагъ апIуз аьхю дакьат лазим вуйидариз кюмекнан хил гьачIабккура. Гьаци ЦIийи ЗахитIдиан вуйи хизандиз иццурайи бицIир кьюб ражари ярхлариз багьа операцияйиз гъахуз пулин кюмек гъапIну. Думу гьадмукьан инсанарин гъайгъушнаъ айи, гьадмукьан жумарт бай вуки, дугъ’ин «уж’вал» кIуру ччвур иливну ккундийи».
Улихьнаси Роберт Рамазанов-дихъди телефондихъан сюгьбат гъапIнийча.

– Роберт Ражабович, учву яшамиш шулайи йишвар ихь ватандиз ухшар вуйин?

– Мушваъ узуз ихь ватансиб йишв гъибихъундарзуз. СабцIиб йиз юкIв гъизигуб гьадму вуки, мушваъ гьавйир ва табиаьт ихь йишваринсдар ву: нир Хив айи нириз ухшарвал айиб ву, дидин багагь жилиан удубчIвурайи штун кIул хьа, дидихъ, ихь йишвариъси, рукьан кружкара дипну шулу. Душв вая хутIлар, дагъларин машарик кайи мал-къарайихъ хъайи габнар гъяркъган, ихь юрдар кIваин шулиз.

– Жара уьлкейиъ яшамиш хьуз читинди вуйин?

– Инсан наан яшамиш шулашра, гьамусяаьт дюн’я саб гьялнаъ гъубзрадар, чикиди гьюдюхюра. Ужувлануб гьадму вуки, му гьюкуматдиъ инсанариз, гьавайи илдицбар, стрессар адарди, ляхин апIуз мумкинвал тувра. Дин хъапIузра манигъ’вал адар, мусурман мистар а.
Аммаки мушваъ культурйир гъидикьурадар. Гъирагъдилан дуфнайидарихъди ерли инсанарин дус-твал ади гьеле-мелера рякъюрдар. Дуфнайидариз саб жюрейин манигъ’вал апIурдаршра, дурар багахьра алаурдар. Урусатдиан дуфнайидарин, мисалназ, ригъ гьудубчIвру терефнан жара гьюкуматариан дуфнайидарихъди дуствал ади рябкъюру, хъа ерли инсанарихъди – ваъ.

– Ватандихьан ярхлаъ яв бицIидарин гележег фици рябкъюравуз?

– Узу ва йиз уьмрин юлдши ич бицIидарин гележегдикан гизаф фик-рар апIурача. Дурариз аьгъювалар гъадагъбан, тяминвалин ва имбу терефариан читинвалар алахьидар, хъа жара миллетарин арайиъ яшамиш шули, багъри чIал ва культура уьрхюз читинди ву. Гьар фици вушра, учу хулаъ ихь чIал апIуз, веледариз ихь миллетдиз хас вуйиб улупуз чалишмиш шулача.
Мушваъ туврайи аьгъювалар цIиб пучIу саягънандар ву. Мисалназ, вари дарсар мектебдиъ апIуру, хулаз ляхин туври аьдат адар. Эгер увуз дерин аьгъювалар гъадагъуз ккундуш, уву кIул’инди ляхин гъабхурува. Увуз вуш-дарш урх кIурайирра адар, хъа урхуруш – манигъ’вал апIурайирра: библиотекйир ва миди вуйи шартIар а.
Наан яшамиш шулашра, йиз фик-риан, жигьиларихьди ихь милли культурайин ва аьдатарин насил хьуз гъитуб думукьан рягьти месэла дар. Гьаддиз ухьуз агъсакълар уч шлу гимар, яшлу инсанар имиди, ихь жигьилар дурарин багахь, дурарихъди аьлакьайиъ гъитуз чалишмиш духьну ккунду. Думу ляхин закуриз дидрипди апIруб ву.

– Уву хайлин ватанагьлийириз чпин гъагъи кьисматниин гъалиб хьуз кюмек апIурайивалин чухсагъул! Рягьимлувалин ляхнихьна фици гъафунва?

– Ухькан гьарсар касдин ччивар Ватандиъ кьаб дибиснайидар ву. Жвуван ватанагьлийириз кюмек апIуз чалишмиш’вал гьарсар касдин къанажагъдиъ ашул. Эгер инсан уьмрин мянайин гъавриъ гъахьнуш, дугъу жвуван халкьдиз фициб кюмек шулуш ва чан кьяляхъ фу гъибтруш, фикир апIуру.

Хъа узкан улхуруш, жара юрдариъ инсанарихьна ва табиаьтдихьна фици янашмиш шулаш рябкъруган, ихь йишваъра гьамци гьаз хьидархъа кIури, фикир шулиз. Мушваъ инсанарин дуланмиш’вал саб жюрейинуб ву. Кючйир ичIикрурра, депутатра, мялимра – вари саб дережайиъ яшамиш шула ва инсанарин яшайишдин шартIар хъана ужуди ккабалгувалиин аьшкьламиш ву. Белки, ихь ватанагьлийирин уьмурра заан дережайиъ дубхьну ккунди, юкIвар-чIубар илдицурайивали рягьимлувалин ляхнихьна хурушул.

– Инвалидариз коляскйир хътаъбиин гьаз дийигънийва?

– Узу улихьнаси 5 йисанкьан ихь рес-публикайин рягьимлувалин «Инсан» ва «Марцци юкIв» фондарихъди аьлакьайиъ ади ляхин апIури гъахьунза. Гьадмуган Дагъустандиъ инвалидариз коляскйирин дарвал кайиб гъябкънийзуз. Кюмек адрударин язухъди вуйзуз ва, Москвайиз саб форумдиз гъюрайи вахтна, узухьди коляс-кйир духну, Дагъустандиз хътаъбанди гъахьнийза. Му ляхин йиз бализ дарс хьуз, думура узухъди хъади гъафнийза. Гимийилан гимийиина узуна йиз бали думу коляскйир хиликкди хъчIюхюри гъахнийча.

– Ихь юрдарихъди аьлакьалу нубатнан планар фицдар вуяв?

– Учуз (узуз ва узухъди му ляхин кIулиз адабгъурайи ихь баяриз) мектебарин ишлетмишнаъ конторкйир ирчуз ккунди ачуз. Конторка гъапиган, думу бай-шуру дарснаъ, деъну дарди, дийигъну урхуз-бикIуз шлубсиб партайиз ухшар ву. Му ляхин ихь гьюкуматдиъра Президентдин дережайиъ тасдикь дапIнайиб ву. Урхбан гидишатдиъ конторкйир тIауз Кьибла Дагъустандин 4 райондихъди йикьрар дапIнача.

– Роберт Ражабович, ихь газат урхурайидариз, чIатху гьисабнаан - ихь халкьдиз, фу теклиф апIурава?

– Ихь ччивар (тарих), багъри чIал аьгъю апIуб, багъри инсанариз, кьабидариз гьюрмат ва кюмек апIуб. Ихь жигьилари мянасуз шиклариинди чпин дикъат бисурайи фильмариз вахт харж дарапIри, тарихи фильмариз лигури, чпин аьгъювалар артухъ апIри. Инсанди, наан ашра, чакан фуж духьнашра, чав гьаммишан ужувлахьинди илдицури ккунду. Учв ягъал кIакIариз удучIвган, дугъу чан ччивар гьархну ккундар – багъри инсанариз, жараб дарш, зенгкьан дапIну, эгер мумкинвал аш – пулиинди кюмек дапIну ккунду. Инсанди чан Ватандихъди аьлакьа дудубгну ккундар.
Читин месэлйир гьял апIруб гьюкум дар – дурар гьял апIруб халкь ву. Уьмур ужувлахъинди дигиш апIуз аьдати инсанарин гаф ва гьяракат лазим ву. Халкьдин сабвал айиган ва чав инсанди жвуваз гьюрмат апIуз хъюгъган, хъуркьувалар ва улихь гъягъювал шулу.
Шиклиъ: Роберт Рамазанов чан аьхюну балихъди.