Гьяжимягьямед Гьяжиев,

Хюрикк гъул

1990-пи йисан ООН-дин жягьтлувалиинди гьар йисан яшлуйирин йигъ къайд апIуз ккебгъувалин гьякьнаан къарар адабгънийи. Гьаддихъанмина октябрь вазлин сабпи йигъ Яшлуйирин йигъси вари дюн’яйиъ къайд апIура.

 

2019-пи йисан Табасаран райондин Хюрикк гъулаъ яшамиш шулайи агъсакъал Къазимягьямед Мягьямедовди чан 95 йис хьувалин юбилей къайд гъапIнийи. Думуган дугъан адресназ РФ-дин Президент В. В. Путиндихьан тебрикнан кагъаз гъафнийи.
Уьлкейин Президентдин терефнаан тебрикнан кагъаз гъадабгъувал, гьелбетда, Къ. Мягьямедовди аьхю гьядисаси кьабул гъапIнийи. Хъа цци, гъябгъюрайи йисан, дугъу 100 йисандин юбилей къайд апIура.

Къазимягьямед Мягьямедов 1924-пи йисан 1-пи июлиъ Табасаран райондин Хюрикк гъулаъ нежбрин хизандиъ бабкан гъахьну. Дугъу чан уьмрикан гьамци ктибтура: «1932-пи йисан узу мектебдиз гъушунза. Думуган мектеб гьамус Казим Межидовдин хизан яшамиш шулайи хулариъ ерлемиш дубхьнайи. Дарсар латин гьярфариинди кивуйчуз, хъасин, табасаран алфавитдиинди китабар удучIвган, ихь гьярфарииндира урхуз-бикIуз улупнийчуз. Учуз дарсар кивру мялим Гьяжимягьямед Рамазанов Табасаран райондин Гурихъ гъулан агьали вуйи. Юкьубпи класс ккудубкIхъанмина мектебдиъ урхуб давам гъапIундарза. Хьадан, чвлин, хьадукран фаслариъ йиз адашихъди ва аьхю гъардшарихъди гъулан мяишатдин ляхнариъ иштирак шуйза. Хяраъ вушра, хутIлиъ вушра дурар лихурайиган, уьлин чIиваъ дурариз хураг, шид гъабхуйза ва узхьан удукьру пучIу ляхнар тамам апIуйза.
Йиз аьхю гъардаш (дугъаз Аьгьмадхан кIуйи) гакIвликан хизандиъ ва гъулан мяишатариъ ишлетмиш апIру алатар ктаъру уста вуйи. Дугъу гадар апIру кьулар, кьюршар, кьямкъяр; аьхю гьариз душну, кьябар, чянхяр ва жара мутмуйир ктауйи. Гъулаз духну, дурар рас апIуйи, хъа бегьем гьязур гъахьи бакришнар, жара гъулариз гъахури, масу тувуйи вая дяхнихъ, мухахъ гьюдюхюйи. Кми-кмиди узура дугъахъди ярквразра, гъуларизра гъягъюри шуйза.

Йиз адаш Мягьямед гъулаъ айи машгьур нежбрарикан сар вуйи. Дугъаз кьюд жут йицар, 2-3 ккитру хюнйир, саб гектарилан артухъ экин убзру хутIлар, гьаци хярар ва йимишдин багъар айи. 1937-пи йисан думу колхоздик кучIвнийи ва чаз айи девлет жвуван хушниинди дугъу колхоздин дахилназ тувнийи.
Сад йигъан учу гъулан далу терефнаъ колхоздин раццарихъ хъайча. Раццариъ мухан шилар урчну, гьяйвнарихъди гадар апIурайча. Раццахъна гъафи колхоздин председатели учуз ихь гьюкуматдиин немцар алархьну, ухьухъди дяви ккебгъну, кIури, хабар тувнийи. Узуз думуган я «дяви», ясана «немцар» кIуру гафар гъеерхьдар дайзуз. Сад-швнуд йигълан баяр-жилар дявдиз гъахуз хъюгънийи. Аьхир, гъулаъ гъуздар дишагьлийирна, яш дархьи баяр-шубарна, кьабидар вуйи. Ляхин удукьрудар вари дявдиз гъухган, гъулаъ ляхин апIуз шлудар гъузундайи, гъулан мяишат ккадабхъуз хъюгънийи. Гьаци вуйиган, колхоздин председатели, райондиз душну, сар-швнур ляхин удукьру жигьил баяриин дявдиз дурухру гъадагъа иливнийи. Дурарин жергейиъ узу, Аьгьмадов Ражаб, Шихязизов Аьбдулла, Мягьмудов Кьасум, Мягьямедов Шябан, Мягьямедов Мягьямед, Ражабагъаев Рамазан, Гьясанов Ражаб, Аьлибегов Гьямид, Гьясанов Гьяжи, Сунгъуров Аьбдурягьман, Мягьямедов Гьямид ва хъана жарадар айи.

Узу му ляхниин рази гъахьундайза ва, военкоматдиз душну, узура фронтдиз гьауб тIалаб гъапIнийза. Узу чахьна илтIикIу офицери чан столиин дивнайи кагъзарин чIвеэригъ хайлин вахтна фу-вуш абгури гъахьи. Аьхир, саб кагъзик дибикIнайибдиз дилигну, «уву дявдиз гьауз шулдар, жигьил, ув’ин бронь иливна, увкан дявдин женгариътIан зегьметнан фронтдиъ артухъ хайир хьибди. Уву гъулан мяишатдиъ гъизигу зегьметра фронтдиъ эскрари апIурайи гьяракатариз барабар ву. Уву яв гъулаз хъадак ва увук кайи гьунар зегьметнан фронтдиъ улуп», – гъапнийи дугъу. Узу гъулаз кьяляхъ хътакза ва, йигъ-йишв дарпиди, гъулан мяишатдиъ лихуб давам гъапIза. Гизафси кIул али мягьсулар чвлин вахтна урзуйча. Чвну хътаку уьхвар хьадукра хъана хътакуйча ва душвариъ хьадан мягьсулар урзуйча: хьадан мух, гьяжибугъда, харар ва жарадар. Экинар ктучIвган, дишагьлийири думу хутIлариъ ачIал апIуйи, хъа учу, гъулаъ айи кьабидарра улихь хьади, гализ (арандиз) лихуз гъягъюйча. Ихь колхоз Молотовдин ччвурнахъ хъайиб вуйи. Галиъ «Узун дере» участокдиъ Молотовдин ччвурнахъ хъайи колхоздин дахилнаъ 60 гектарихьна жил айи. Дидкан 25 гектар мягьсул убзру хутIлар вуйи, имбу жил ур-швру хярариз дипнийи. Узун дерейиъ экинар ургуз ляхин апIуз удукьрудар вари гъягъюйи, аьхю яшар духьну айидарра кади. Экинар ккудукIган, хярар уршвуйча, вахт-вахтари садари тмундар гьюдюхюри, арабир гъулазра гъюри шуйча. Душваъ лихурайидариз яшайишдин шараитар лап дараскьалдар вуйи. ГьубкIну хурагра шулдайи, шидра жара йишвариан хуйи. Учухъ хъайидар гизаф ктIерццуйи, гаш’анна цIюмхъяриан йихрударра шуйи.

Учу галариан гъяйиз, гъулаъра экинар хъуркьуйи. Фукьан бизарди вушра, гъулахъ хъайи экинарра ккадагъну ккундийи. Лихуз шлудари учхьан шлуб вари апIуйча. Натижайиъ хайлин рузи уч шуйи. Колхоздин аьхю складдин вари хуларра, коридорра, гъулан мистра абцIуйи. Гьамци учу гьясил гъапIу тахил вари фронтдиз хътапIуйи. ДумутIанна савайи, гьарсаб хизандиин йиккун ва ччимдин налогарра алди шуйи. Гъулаъ айидариз ипIруб гъубзурдайи. УкIан ашар итIбаан инсанарин машар аьргъюйи ва хайлиндар гашу йихуйи».
«Дяви ккебгъу йисан чвлин аьхириъ Мягьячгъалайиан Таркийиз электролиния зигруган, жилиъ бурузар урсуз ичIар йирккуз гьаънийчу, – давам гъапIу кьаби ветеранди, – думутIанна гъайри, КIежхин, Дагъ. Огнийин, Мамедгъалайин багарихь танкариз рякъ гьадабтIру яркьу гъанавар йирккури гъахьунча. Узун дерейиъ гъабхьи укI гьяйвнарихъди Мамедгъалайихъна гъабхуйча. УкI вагъонариъди Мягьячгъалайин терефназди гъабхуйи. Думу цIийиди тешкил гъапIу гьяйвнарин кьушмиз ву, кIури, хабар гъабхьнийчуз».
Чав гъизигу вафалу зегьметназ лигну, Кь. Мягьямедов гьюкуматдин терефнаан гизаф кьадар жюрбежюр медалариинди лишанлу дапIна. Дурарикан сакьюдар ктухурза: «Ватандин Аьхю дявдин йисари вафалу зегьмет зигбаз лигну», «Дявдин кьяляхъ йисари халкьдин мяишат цIийи алапIбан ляхниъ вафалу зегьметназ лигну», «В. И. Лениндин 100 йис тамам хьувалихъди аьлакьалу социалист талитнаъ гъалиб хьпаз лигну», Ватандин Аьхю дявдиъ гъалиб хьувалин юбилеярихъди аьлакьалу вуйи медалар, 1973, 1976, 1977-пи йисарин «Социалист талитнан гъалибчи» ва жара медалар. ДумутIанна гъайри, Къ. Мягьямедов гизаф йисари Хюрккарин сечкийин округдиъ депутатди ктагъури гъахьну.

«Дяви ккудубкIбалан кьяляхъра гизаф йисари инсанарин яшайишдин дережа лап искканубди гъубзнийи. Гъи, алгьямдулиллагь, инсанарин яшайиш ужуди ву: кьабидариз, инвалидариз пенсия тувру, гьюкуматдин ляхнариъ адрударира, жара йишвариз душну, пулин дакьатар гъазанмиш апIуру. Ихь аьхю гъулаъ, узуз аьгъюбдиинди, саб-кьюб машин адру хизан сабра адар. Гьар гъудгнихъ инсанариз буллугъ тув, Аллагь, инсанарин яшайишдин дережа ис мапIан, Аллагь, кIури, дюъйир апIури шулза», – аьлава гъапIнийи Къ. Мягьямедовди ич сюгьбатнаъ.

Къ. Мягьямедовди 1944-пи йисан Гюльсенем кIуру шурахъди хизан ккебгънийи. Думура гъулан дишагьлийирихъди сифте колхоздиъ, хъасин Хючнаарин халачйир гьясил апIру фабрикайин Хюрикк гъулаъ айи цехдиъ лихури гъахьну. Думу, кетIерццну, кечмиш гъахьиган, Къазимягьяммедди Гурихъ гъул’ан вуйи Гюлирейгьан кIуру дишагьлийихъди цIийи хизан ккебгънийи. Дугъура чан уьмрин асас пай халачачивализ бахш гъапIнийи. Гьамус, магьа, дурар, албагну, гьюрмат ади яшамиш шули 50 йискьан вахт дубхьна. Дурари гъи, чпин аьхю яшариз дилигди, Хюрикк гъулан мист къайдайиъ уьбхювализ аьхю фикир тувра.

Йиз суалназ, Къ. Мягьямедовди гьамциб жаваб тувнийи: «Ав, гьамус узура, йиз кейванира кьаби духьнача, учуз гьарган хъайивал апIрур, гъуллугъ апIрур йиз гъардшин бай Рамазан ва дугъан хизан ву. Чухсагъул чпиз, Аллагьди уьрхри. Йиз гъардшин бай Рамазан гизаф йисари аьраб уьлкйириъ урхури гъахьну, гизаф йисари дугъу Египетдин «Аль-Азхар» кIуру машгьур университетдиъ дарсар киври, мялимди лихури гъахьну. Думу филолог ву. «Аль-Азхар» университетдиъ студентариз аьраб чIалнан филологияйиан дарсар кивну. Гьамус Рамазну ич гъулаъ мистан имамвалин вазифйир кIули гъахури хайлин йисар ву. Дугъу, ич гъулаъ кIули гъягъюрайи вари йигъинжагъариъ активвалиинди иштирак шули, гьарсаб серенжем заан дережайиъди кIули гъабхура. Жямяаьтдин фунуб йигъинжагъдинра думу улихь хьа. Гьелбетда, Хюрикк гъулан жямяаьтдин терефнаан дугъаз аьхю гьюрматра а. Аллагь кюмек ишричаз. Амин».

Къ. Мягьямедовдин 100 йис яш хьувалин юбилей тебрик апIури, Къазимягьямеддиз ва дугъан уьмрин юлдаш Гюлирейгьандиз мюгькам сагъвал, хизандиъ хушбахтвал ва гьамусдихъантинара сагъу ва албагу уьмур кьисмат хьуб ккун апIурхьа.

 

Редакцияйин терефнаан. Июлин 1-пи йигъан уьлкейин Президент В.В. Путинди Къ.Мягьямедов 100 йисандин юбилейихъди тебрик гъапIну.
Тебрикнан кагъзиъ дибикIна:

«Гьюрматлу Къазимягьямед Къазимягьямедович! Уву марцци кIваан 100 йисандин юбилейихъди тебрик апIураза.
Учу ичв гъалибвалин наслиинди кIваантIан дамагъ апIурача. Ватандин Аьхю дявдин имтигьнариан учву намуслувалиинди удучIвунчва, хъа дявдин кьяляхъ жвуван юлдшарихъди ва вари халкьдихъди ихь уьлке тазатIан тикмиш гъапIунчва. Ичв уьмрин рякъ учуз гьаммишан дурумлувалин, уж’вал гъалиб хьпахъ хъугънайивалин ва гьякьвалин, Ватандихьна ккунивалин ва вафалувалин нумуна вуди гъубзди.
Увуз мюгькам сагъ’вал ва хушбахтлувал ккун апIураза»

Хъа багъри Табасаран райондиъ хайлин йисари гъизигу жафайиз лигну, райондин глава М.Къурбановди дугъаз Гьюрматнан грамота ва юбилейин медаль тувну.

«Табасарандин нурар» редакцияйи Къазимягьямед Мягьямедов 100 йисандин юбилейихъди мубарак апIури, дугъаз бахтлу уьмур, мюгькам сагъвал, эвледарин терефнаан гьюрмат ва гьаммишан гъайгъушнаъ хьуб ккун апIура.

 

Шиклиъ: Къазимягьямед ва дугъан уьмрин юлдаш Гюлирейгьан Мягьямедовар.