Гьарсаб халкьдизси, табасаран миллетдизра чан маракьлу культура, аьдатар ва тарих а. Тарих – милли девлет ву, амма думу вари гьелелиг ахтармиш дапIну ккудубкIнадар.

Гьамусяаьт инсанариз, китабар, газатар, журналар хилиз гъадагъну, дурар урхуз ккунди имдар. Гъи телефондиан, компьютериан, хулаъ деъну, фициб-вушра мялумат аьгъю апIуз шулу, гьадму гьисабнаан, халкьдин тарихдихъди аьлакьалу мялуматра. Узуз гъийин макьалайиъ Москвайин гьюкуматдин технический университетдиъ урхурайи Ренат Ханмягьямедовди, социалин сетариъ «Табасаранарин тарих» (History Tabasaran) кIуру страничкйир тешкил дапIну, дурариъ фици ляхин апIураш, гьаддикан ктибтуз ккундазуз. Ренатдихъди гъабхьи йиз сюгьбат жикъиди исихъ чап апIурача.

– Ренат, табасаран халкьдин тарихдихъди аьлакьалу гьамциб ляхин гъабхуз фила яв фикриз гъафну ва фила думу ляхин тамам апIуз хъюгъюнва?

– Саб ражари социальный сетариъ айи табасаран дестйириз лигурайи вахтна, дурариъ анжагъ ялхъвнар апIурайидарна мяълийир апIурайидартIан адрувал гъябкъюнзуз. Му жюрейиинди гъузиш, ихь халкьдин вари терефар артмиш хьидар кIури, фикир гъафнийиз. Хъа, гьякьлуди кIуруш, узуз бицIидихъан мина ихь халкьдин тарих аьгъю апIувал гизаф маракьлу вуйиз. Амма, гьяйифки, социальный гьич саб сетдиъкьан ихь тарихдикан фукIа гъибихъундайзуз.

Гьамци, узу ихь халкьдикан мялуматар агурайи вахтна, саб ражари интернетдиъ @dag.historian кIуру аккаунт гъибихъунзуз. Дидиъ Дагъустандин вари миллетарин тарихдикан цIи-цIибди дибикIнайи. Гьадмуган цIибди вушра интернетдиъ алахьурайи мялуматар уч дапIну, табасаран халкьдин тарихдикан дибикIнайи жюрбежюр китабар (профессор, тарихчи Мягьямед Гьясановдин «Табасаран тарихдин очеркар», А.И Уьсмановдин «Дагъустандин халкьар» ва ж.) дагну, хусуси аккаунт ачмиш апIуз кьаст гъапIунза. Думу, имбударизси, сабпи нубатнаъди узуз ихь тарихдихъди таниш хьуз кIурира, гъапIуб вуйиз.

– Китабарилан гъайри, тарихдикан мялуматар уч апIуз сарун шли кюмек апIуравуз?

– Узу алдагъурайи сабпи гамариз кюмек апIурайидар йиз багахьлуйир вуйи, чухсагъул чпиз. Дурари кюгьне вахтарикан, ихь халкьдикан, тарихдикан чпиз аьгъюб, гъеебхьуб узуз ктибтура. Хъа гьамусяаьт мялуматар агури, гьарсаб макьалайиз тялукь шиклар агури, ляхин апIурайир анжагъ сар узутIан дарза.
Гьамусяаьт узу гьарсаб табасаран гъуларин тарихдин ядиграрикан мялуматар агбиин эллешмиш духьназа.

– Москва шагьриъ студентди урхури, гьаддихъди сабси гьаму ляхинра тамам апIуз гъагъиди дарин?

– ИкибаштIан, гъагъиди ву. Азад вахт зат гъубзрадарзуз. Амма гъи узу му ляхин, йиз улихь дивнайи вазифаси гьисаб дапIну, зегьмет зигураза. Дидланра савайи, му ляхин йиз кIваз лап хуш вуйиз.

Йиз фикриан, ихь халкьдин яша-йишдин артмиш’валин дережа за апIувал анжагъ районарин администрацйирин вазифа дар, думу ухь’ин гьарурин али буржиси гьисаб дапIну ккунду.

– Ренат, сацIибди яв планарикан кидибта.

– Гьамусяаьт ихь халкьдихъди аьлакьалу ляхин гъабхурайи жара блогерарихъди сатIиди «Табасаранская община» кIуру проект уьмриз кечирмиш апIурача. Думу тешкил апIбан асас метлеб – кьюбиб районарин администрацйирихъди сатIиди райондин гъулар вари терефариан артмиш апIуз учхьан шлу мялуматарин кюмек тувувал ва гьацира хайлин жара месэлйириан тялукь ляхин гъабхувал ву.

– Ренат, ичв проект уьмриз кечирмиш апIуз табасаранлуйири, районарин улихь-кIулихь хьайидари кюмек апIур кIури, умуд канив?

– Эгер учу апIурайи ляхин кIваантIан гьякьлуди кIули гъабхури гъахьиш, инсанаризра, районарин улихь-кIулихь хьайидаризра думу ляхнарин натижа рябкъиди ва учуз кюмекра апIиди кIури, фикир вуйиз.

Инсанариз фу жюрейин макьалйир хуш вуш, гьадрари макьалйирин исикк гъитру комментарйириан аьгъю шулу. Гьаддиз кIулиан учуз учу апIурайи ляхин хьалкьдиз дябкъну ккундучуз. Ва дурарин теклифарра гьисабназ гъадагъуз гьязур вуча.

– Ренат, сюгьбат гъабхбаз чухсагъул. Гъит, яв кIваъ айи фикрар ва планар кIулиз удучIври.