Ккуми гъулан поселение Табасаран райондиз дахил шулайи 22 гъулан поселенйирикан саб ву. Думу дагъларин канчIарихь ерлешмиш дубхьна ва диди Хив райондин гъуларихъди гъуншивал апIура. Гьаму улихьна йигъари узу Ккуми гъулан советдин глава Рамис Насуровдихъди сюгьбат гъубхунза.

 

 

Рамис Насуров 1974-пи йисан Кюрягъ гъулаъ бабкан гъахьну. Кюрягъ гъулан кьялан мектеб ккудубкIбалан кьяляхъ, думу 1991-пи йисан Ярослав областдин Рыбинск шагьриъ айи Гьюкуматдин авиацияйинна технологияйин академияйик урхуз кучIвну. Жюрбежюр гъуллугъариъ гъилихну. 2007-пи йислан 2015-пи йисазкьан Табасаран райондиъ УСЗН-диъ ляхин гъапIну. 2015-пи йисхъан мина гъийин йигъазкьан Ккуми гъулан советдин администрацияйин главади лихура. 

 

 

– Рамис Юсуфович, ихь сюгьбатнан эвелиъ «Ккуми гъулан совет» СП-йикан жикъиди ктибтуб ккун апIураза.

– Ккуми гъулан админист-рацияйин дахилнаъ 7 гъул а – Ккуми, Афна, Кюрягъ, СикIухъ, Ккувлигъ, СертIил ва Ханак. Ккуми гъулан администрацияйин аьтрафар 2049 гектар жилиин гьатIарццна. Гъуларин жиларин кьадар 125 гектар, гъулан мяишатдин жиларин кьадар – 1924 гектар ву. Му советдиз дахил шулайи гъулариъ 388 хизандиъ 2400 кас яшамиш шула.

Ккуми гъулан советдин жилариин 4 кьялан, 1 уьмуми образованиейин мектебар ал. Кюрягъ гъулаъ 312 балина шуру урхурайи саб аьхю мектеб, 25 бицIир айи саб бицIидарин багъ а. БицIидариз илим тувбан бадали 109 мялимди, 56 техработникари ляхин апIура. Гьамусяаьт саб мектеб аварийный гьялнаъ а, багарихьди душваъ типовой цIийи мектеб дивбанди ву. Шубуб мектеб ццийин йисан «100 мектеб» кIуру проектариъ иштирак шула. Думу мектебар бинайиан рас дапIну. 1-пи сентябриз гьязур апIиди. Шамил Къазиевдин чвурнахъ хъайи Ккум’арин кьялан мектебдиъ цIийи пищеблок дивбанди ву. Хъа Кюргъярин кьялан мектебдиъ лазим вуйи вари авадлугъарра, мани апIру гъурулушра гьюдюхиди, Ханкарин ООШ-диъ классар рас апIиди. СертIларин кьялан мектебдиз цIийи автобус тувна. Кюрягъ гъулаъ 25 бицIир айи «Русалочка» кIуру бицIидарин багъ а, душваъ 9 кас лихура. 2021-пи йисан думу бицIидарин багъдин 50-йис шула.

Гьацира гьарсаб гъулаъ сагъламвал уьбхбан ФАП-арра а. Шубуб ФАП, чпин идарйир адарди, жарадарин хуларикк кка. Айи читинвалариз дилигди, 2019-пи йисан Табасаран райондиз улупнайи шубуб ФАП-дикан кьюб ФАП Табасаран райондин глава Мягьямед Къурбановдин кюмекниинди Ккуми ва Ккувлигъ гъулариъ дивну. Ккуми гъулан советдин жилариин али ФАП-ариъ, инсанарин сагъ’вал уьбх-бан бадали, 20 кас лихура.

Гьацира Ккуми гъулан советдин жилариин Кюрягъ гъулаъ саб культурайин Хал ал. Хъа Ккуми ва СертIил гъулариъ кьюб клуб ерлешмиш духьна (дурарин идарйир лап читин гьялнаъ а). Дидланра савайи, Ккуми, Кюрягъ ва Ккувлигъ гъулариъ шубуб библиотекара а.

 

– Ккуми гъулан советдин аьтрафар мал-къара уьбхюз хуш шартIар айидарси гьисаб шула. Ичв советдиз дахил шулайи гъулариъ мал-къара уьбхювалин гьялнакан фу пуз шулвухьан?

– Ав, райондин саб жерге жара гъуларин советризси дарди, Ккуми гъулан поселениейиз мал-къара уьбхюз ужудар шартIар а. Гьаддиз гизаф хизанар мал-къара уьбхювалиин машгъулра ву, асас вуди кIару малар. Дурар уьрхювалин гьял ужувлахъинди дигиш шулайивалра къайд апIуз шулу. Амма чарвйир уьрхювал, гьяйифки, саки терг шула.

– Учвуз айи жилар фици ишлетмиш апIурачва?

– Дупну ккундуки, гьеле 1990-пи йисари совхозар ккадахьган, гьамусдин Ккуми гъулан поселениейиз дахил шулайи изан апIру хутIларин жилар, хярар бязи гъулариъ хизандиъ айи инсанарин кIулихъ алахьруси пай гъапIнийи. Дурар гъира гьаци ими. Гъулан советдин администрация жилин месэлайин гьякьнаан гъуларин жямяаьтарин терефнаан вуйи жягьтлувалин теклифариз лигуз гьарган гьязур ву.

Жил ишлетмиш апIбан мянфяаьтлуваликан улхуруш, шаксузди, думу улихьна йисариси эгьемиятлуди ишлетмиш апIури имдар. Гъулариъ хусуси секториъ гизафси гьясил апIрудар картфар, йимишар вуйи, хъа гъийин вахтна дурар иша тIауз гизаф читинвалар а. Гьаддиз чпин хизандиз лазим вуйибтIан артухъди гьясил апIуз эгьемият тувувалра цIиб дубхьна. Хъа хярарин аьхюну пай, гьяйифки, затра ишлетмиш апIурадар.

– Гъулан поселениейиъ гьял дапIну ккуни читин месэлйирикан ва налогар уч апIбан гьялнакан фу пуз шулу?

– Гъулан айитI айи кюч-йир гъулан советди ккабалгну ккунду, амма учуз думу ляхнар апIуз бюджетдиъ пул адар. Гьаму месэлйир транспортдин налогдин кюмекниинди гьял апIбан бадали, райондин главайи хайлин чарйир зигура. Гьаму кьаназкьан думу налог республикайин бюджетдиз гъябгъюрайи, хъа гьамусдихъан тина уч гъабхьи пул гьарсаб гъулан поселениейи чпин гъуларин айитI айи рякъяр къайдайиз хуз харж апIиди. Гизафси вахтари транспортдилан уч гъапIу налогартIан гъуларин рякъяр рас апIуз райондин бюджетдиан деебтнайи пул артухъ вуди шулу. Гьамусяаьт варитIан гъагъиди ич улихь дийибгънайи месэла – зирзибил марцц апIбануб ву. Учу зирзибил дабхьуз дапIнайи майднар кьикьнигъди ацIна. Зирзибилин месэла гьял апIру идарайихьна учу саб хайлин кагъзар хътаъбиинди илтIикIунча, амма саб мяна адар, гьаци вушра дурариз халкьдихьан пулра ккунду. Сабсан чарасуз гьял дапIну ккуни месэла – кючйиригъ гъяйи аквар цIийи алаъбахъди аьлакьалуб ву. Гьамусдизкьан ич вари поселениейиъ айидар 50 точка ву, ццийин йисан учуз айи точк-йирихьна хъана 80-сан точка зигуз пул деебтна. ЖКХ-йиз пул уч гъабхьиш, учу хъана 130 точкайихьна аквар зигбанди вуча.

Ккуми гъулан советдиъ гъулар гизаф ашра, дидин бюджет бицIиб ву. Ич советдиъ уч апIурайи налогарин пулин кьадар 400 000 манат ву, думу НДФЛикан, жиларин ва мал-мутмуйихъан тувру налогарикан ибарат ву. Учхьан налогарин инспекцияйин пландиъ улупнайи гьацI пулкьан уч апIуз шуладарчухьан, гьаз гъапиш дурари план кьюб-шубуб ражари артухъди улупура. Поселениейин бюджет райондин субвенцйирикан асиллу ву. Учуз улупнайи субвенцйир гъадагъбан бадали, налогарин план 100% тамам дарапIди гъузуз чара адарчуз. Гизафси читинвалар мал-мутмуйихъан тувру налогар уч апIбаъ алахьурачуз, гьаз гъапиш аьхюну пай хулар гъулан мяишатдин ликрихъ хъайи жилариин ал, амма дурар гьисабназ гъадагънадар.

– Учву иштирак’вал апIурайи цIийи проектарикан фу пуз шулвухьан?

– Гъулан жямяаьтдин яшайиш ужу апIбан бадали, учу «Ерли жягьтлувалар» ва «Марцци шид» кIуру цIийи проектариъ иштирак шулача. «Ерли жягьтлувалар» кIуру проектдиинди республикайин экономикайин ва аьтрафарин артмиш’валин министерствойиз кьюб проект хътаунча – Ккуми ва Ккувлигъ гъулариъ спортдин бицIи майднар тикмиш апIбан проектар. Кюрягъ гъулаъ меценатарин кюмекниинди бицIидариз тамшир апIру бицIи майдан тикмиш апIуз гъулан мяишатдин министерствойизра проектдин кагъзар хъадаъну айич.

Узу улихьнаси гъапиганси, Ккуми советдиан шубуб мектеб «100 мектеб» кIуру проект-диъ иштирак шула. Цци сабпи сентябриъ Ккуми ва Кюрягъ гъулан кьялан мектебариъ, гьацира Ханкарин цIийиди рас дапIнайи уьмуми образованиейин мектебдиъ дарсар ккергъди кIури, умуд кивдихьа.

«Марцци шид» проектдин кюмекниинди цци кьюб гъулаз шид зигуз хьибди. Гьамсяаьт шид зигбан проектарихъди ляхин гъабхура. Резервуарар тикмиш апIбан бадали, 100 тонна шид гъябгъру кьюб йишв гьязур дапIна. Думу проектдиз асас вуди, зигурайи шид кьюб йишваз пай дапIну, гележегдиъ советдиз дахил шулайи миди вуйи гъуларизра шид зигбанди вуча.

Гьамусяаьт учу 2021-2023-пи йисарин проектариъ иштирак хьуз, гъулариъ цIийи идарйир тикмиш апIуз ва айидар рас апIуз планар гьязур дапIнача. Гьамцдар бицIи бюджетар айи поселенйириз аьхю проектариъ иштирак хьуз кюмек апIувализ Табасаран райондин глава Мягьямед Сиражудиновичдиз аьхю чухсагъул пуз ккундучуз.