Наркотикари тувру зарарнан гъаврикк ккаъбан ляхин, абйир-бабариси, мектебариъра, урхбан кьялан ва заан пишекарвалин идарйириъра, СМИ-йиъра сикин дарди гъабхурашра, наркоманарин жергйир йигълан-йигъаз яркьу шула.
Бязи инсанари улихьди наркотикар фици ишлетмиш апIури гъахьнуш, гьамусра дурарихьан ярхла шуладар. Жвув гьадму гъагъи гьялнахъна жигьилари гьаз хура? Дурари хизанарикан ва гележегдикан гьаз фикир апIурадар? Наркотикарихьан веледар уьрхбан бадали гьапIну ккунду? Гьаму суалар хьади узу республикайин наркодиспансерин амбулаторияйинна поликлиникайин заведующий, духтир-нарколог Раисат Сагидовайихьна илтIикIнийза.
«Дугъриданра, наркомания – му вари дюн’яйиъ учIруди дийибгънайи месэлйирикан саб ву. Кюгьне Индияйин абйирин мисалиъ кIурайиганси, велед бабкан хьайиз улихьна дюрхну ккунду. Му гафарин мяна гьаддиъ аки, сабпи нубатнаъди гъагъдиъ айи гележегдин бабар дюрхну, дурар иццураш сагъ, хъасин дурариз хъайивал ва кюмек дапIну ккунду. Бедбахтвалин бина гьадушваъ а. Ав, СМИ-йиъра сикин дарди наркотикариз аькси вуйи, гъаврикк ккаъбан ляхин гъабхура. Амма дидкан ухьу ккилигурайи натижа рябкъюрадархьуз. Гьаз? Гьаз гъапиш, наркоманариз наркотикар ишлетмиш апIурайиваликан айи зарарнакан ухьузтIан ужуди аьгъяшра, дурари чпин уьмрин рякъ гьадму терефнаан мина абгура.
Урусатдиъ, мисалназ, учуз айи мялуматариинди, сад йигъан 200-дихьна жигьилари тазади наркотик ишлетмиш апIуз хъюгъра. Дагъустандиъ гъийин йигъан 3908 наркоман гьисабназ гъадагъна. Гьадму гьисабнаан Табасаран райондиъ – 13, Хив райондиъ – 6 наркоман а», – къайд гъапIну Раисат Сагидовнайи.
Нарколог духтрин гафариинди, наркотикарин асиллувалихьан 10% аьзарлуйирра сагъ шуладар. Фицики, аьдати уьмрихьна кьяляхъ хътакбан курс гъубху саки вари наркоманар бицIи вахтналан чпин улихьдин вердиш’валихьна хътакуру.
«Веледди наркотикар ишлетмиш апIуз хъюгъган, аьхюнуб пай дадйири тахсиркар чпи вуйибси гьисаб апIуру. Бязидари мектебдиъ, институтариъ му темайиан бегьемди ктибтури адрувал тахсирлу апIуру, тмундари – дустар. Амма вари гъавриъ а – наркомандихьан вари ярхла шулу, дугъахъди дуст-валин аьлакьйир саризра уьрхюз ккундар, хъа наркоман айи хизанарин варидариз язухъди шулу. Гизаф инсанари наркоман велед айи абйир-бабариз, веледдиз лазим фикир ва тербия тувундарчва кIури, тягьнийирра йивуру. Гьаддиз гизаф абйир-бабариз, хизандин улихь дийибгънайи учIру месэла гьял апIбахъди сабси, жямяаьтлугъдин терефнаан чпин адресназ гъюрайи инкарваларизра жаваб тувуб алабхъура.
«Веледдин уьмриъ дадайи уйнамиш апIурайи роликан гизаф ктибтуз шулу. Сабпи гамар, сабпи гафар, живан вахтнан кюмек ва гь.ж. Дада фунуб вахтнара кюмекназ гъюру, думу фицдар дюшюшариъра масу тутрувру, ялгъуз сар, варитIан багахьлу инсан вуйиб варидариз мялум ву. Эгер велед наркоман гъахьиш, гьапIну ккундуш ва гележегдиъ уьмур фици хъапIруш, дадайиз насигьят тувуз шулдар. Фицики фунур дадара чан кIвахъ хъпехъура. Аьхю пай дюшюшариъ хулаз бедбахтвал гъафиваликан абйир-бабариз варитIан кьанди мялум шулу. Гьадмура хулаъ айи багьалу шей’ар дургуз хъюгъиган. Веледди наркотикар ишлетмиш апIуз хъюгънайивалин далилар гизаф ашра, абйир-бабар, хъугъуз даккунди, чиб -чпин фикрариз аьксиди дийигъуру», – ктибтура духтри.
Раисат Сагидовнайин гафариинди, веледари наркотикар ишлетмиш апIуз хъюгъювализ швнуб-саб себеб а: хизандиъ сар-сарихъди наразивалар айивал, цIийи дустар хьувал, абйир-бабарин терефнаан веледдиз фикир адрувал, жара шагьриз кюч хьувал, хизандиъ аба вая баб наркотикарин асиллувалиъ гъахьивал, абйир-бабарин терефнаан веледдиз кьадарсуз гизаф фикир айивал, велед интIиди вердиш гъапIувал ва гь. ж. себебар ктухуз шулу.
«Фу чара дапIнура, абйир-бабари велед наркотикарихьан дюрхну ккунду. ВаритIан аьхю роль улихь ккимиди вуйи ляхни гъабхура. Веледдиз наркотикарикан айи хатIалуваликан кидибтай, наркотик ишлетмиш апIбан кьяляхъ инсан гъакIивалин дюшюшарикан видеойиъ улупай, диди туврайи зарарнакан ва къанундин жазайикан йипай. Гьаддихъди сабси, ичв велед спортдиин машгъул апIинай. Наркотикар ишлетмиш апIу-райирин ва спортдиин машгъул вуйи, бедендин кьувват айи жигьиларин фаркьвалар улупай. Шлубкьан артухъ вахт сатIиди гьапIай. СатIиди кинойиз, тябиаьтдиз гъягъюруш, спортдиин сатIиди машгъул шулуш, ичв веледдиз уьмур маракьлуб вуйиб, учв абйир-бабариз багъри ва ккуни инсан вуйиб гьисс шулу. Уьмрихьна аку ва марцци гьиссар ади лиг- ру жигьилариз асиллувалиъ итру сурсатарихьна ва шаксуз дустарихъди вахт гьапIбахьна вуйи фикрар гъюрдар», – аьлава гъапIну духтри.
Учура Раисат Сагидовнайин теклифарин тереф уьбхюрача.
