21 йис улихьна вари дагъустанлуйир сатIи гъапIу ва халкьдинна урусатдин эскрарин игитвал улупу гьядисйир гъахьнийи. 1999-пи йисандин августдин ваз дагъустанлуйирин гьичра кIваълан дурубшур. Дагъустандин ЦIумада, БотIлих ва Новолак районарин аьтрафариина, ихь республика Урусатдихьан жара апIувал метлеб вуди, бегьемди яракьламиш духьнайи бандитарин дестйир алжагънийи.
Чапхунчйир дявдихьна гьязур шули 1,5-2 йис гъабхьнийи. Гьадму вахтнан арайиъ дурари, Дагъустандин аьтрафариин Къарамахи ва Чабанмахи гъулариъ дявдин складар тикмиш дапIну, дина яракь хури, ерли агьалйир чпин терефназ илтIикIури гъахьнийи. Алжагъбан кьяляхъ чеченарин сепаратистар, Дагъустан Чечен Республикайик кибикьну, диндин регьбрарин къарарниинди мусурман Шура ччвур тувнайи, шариаьтдин къанунарин бинайиинди вуйи вилаят арайиз хпанди гъахьну. Террористарин фикриинди, Дагъустандин агьалйири чпин тереф дибисну ккундийи, дурар гьадму ляхник аьхю умуд кади алжагъдарра вуйи. Амма дурарин кIваъ айиб кIулиз удубчIвундар. Урусатдин Федерацияйин кьувватнан гъурулушарин кюмек хъубкьайиз, республикайин милицияйин гъуллугъчйирин кюмекниинди ватан уьбхюз гьязур вуйи инсанар сабхилди гъудужвну. Душман терг апIбан ляхниъ вари иштирак гъахьнийи. Дишагьлийирна бицIидарра гъирагъдиъ гъузундайи. Дурари республика-йиина алжагъу бандитарихъди женг гъабхрудариз ипIруб гьязур апIури ва йишв’ина гъабхури гъахьну. Урусатдин кьушмарин ва дагъустанлуйирин сатIи кюмекниинди террористарин дестйир рес-публикайин ругарилан терг гъапIнийи. Дидхъан мина магьа 21 йис гъушну. Хъа, йисар гъушну кIури, баяр гъийиху дадйирин, адшар гъийиху баярин кIван аьзаб яваш гъабхьундар.
1999-пи йисан августдин 1-пи йигъан ЦIумада райондин аьтрафариина вагьабизмдин тереф уьбхрудар гъювализ аьксивал улупуз Мягьячгъалайиан милицияйин саб десте (100 каскьан) гьаънийи. Хъа 2-4-пи августдиъ думу милиционарарин ерли боевикар-вагьабистарихъди гъярхьувалар гъахьнийи. Му аьгьвалатнаъ Дагъустандин айтIан ляхнарин органар гьязурлугвалин къайдайиз гъахнийи.
Дагъустандин Госсоветдин кIулиъ айи Мягьямедяли Мягьямедовди, боевикарин алжагъувализ аьксивал улупури, жикъи вахтнан арайиъ вари кьувватар багъри жил уьбхюз жалб гъапIнийи. Думу вахтна дугъу кьабул гъапIу мюгькам къарар Дагъустандин тарихдиъ тIапIна.
Августдин 7-пи йигъан Басаевдин ва Хаттабдин хиликк ккайи 400-тIан артухъ боевикар Дагъустандин БотIлих райондин аьтрафариина дуфну, Ансалта, Рахата, Тандо, Шодрода, Годобери ва Зибирхали гъулар гъидиснийи. Милиционарарин дестйири ва ерли агьалйири, боевикариз аьксивал улупури, женгар гъахури гъахьну.
Августдин 16-пи йи-гъан Госдумайи Чечен Республикайин аьтрафарилан дуфнайи, харижи уьлкйирин вакилар иштирак шулайи яракьлу гьяракатар Дагъустан Республика Урусатдин Феде-рацияйихьан жара апIуз диш дапIнайи терроризмдин хатIалу жюреси гьисаб гъапIнийи.
Август вазлин аьхирилан сентябрин 13-пи йигъазкьан Кьадар зонайин аьтрафариъ Федералин кьушмари вагьабитарин «мугъара» терг апIбан дявдин операция кIули гъубхнийи.
Ужуди яракьламиш духьнайи боевикари республикайин дидиснайи гъулар азад апIру Федералин кьувватариз зарарар туври гъахьну. Амма саб терефнаанра чпин хъуркьувалар адруган, боевикари, республикайиъ жара терефриан алжагъури, гъулар дисури гъахьну. Сентябрин 4-пи йигъан дурари Буйнакск шагьриъ инсанар яшамиш шулайи хулар гъутIуркIнийи. Боевикари чпин вягьшивал улупури, гъидису эскрар йивну йихури гъахьну.
Гъагъи женгарин натижайиъ Федералин кьушмарин кьувватари Дагъустан Республикайин аьтрафар теклиф дапIну адру «хяларихьан» азад гъапIнийи. Сентябрин 15-пи йигъан РФ-дин оборонайин министр Игорь Сергеевди Урусатдин правительствойин Председатель Владимир Путиндиз Дагъустандин аьт-рафар террористарихьан азад апIуваликан мялумат тувнийи.
Дагъустнлуйириз варитIан читин вуйи вахтна БотIлихдиз гьадмуган Урусатдин Феде-рацияйин правительствойин председателди лихурайи Владимир Путин гъафнийи. «Чпин багъри ругар ва Урусат фици уьрхюраш гъяркъиган, узуз дагъустанлуйир ва Дагъустан хъана артухъ ккун гъахьунзуз», – гъапнийи Владимир Путинди.
Асас улупбариинди, августдин ва сентябрин вазариъ боевикарихъди гъахьи женгариъ 279 эскрар ва офицерар гъийихнийи, 800-диз зийнар гъахьнийи. РФ-дин оборонайин Министерствойин улупбариинди, Дагъустандиъ думуган 2500-диинакьан боевикар йивну гъийихнийи.
Тарихдин дарсар, ихь ислягь уьмур бадали жанар фида гъапIу касар гьарган кIваиди уьрхюрхьа.
